عیراق
مختصات: ۲۰″ ۰۳′ ۴۳°شرقی ۳۰″ ۵۲′ ۳۲°شمالی / ۴۳٫۰۵۵۵۶غرب ۳۲٫۸۷۵جنوب
عیراق اتا کشور نوم هسه که آسیای ِقاره و خاورمیونه دله دَره. اینتا کشور گتی ۴۳۸۰۰۰کیلومتر مربع هسه.[۱] ونه نیشتنگا (=پایتخت) نوم هم بغداد هسه. عراق عربستون، کویت، اردن، سوریه، ایران و ترکیه جه هم‌سامون هسته. این کشور عرب اتحادیه دله هم عضو هسته. عراق دله دِتا روخنه، دجله و فرات نوم، دَرنه که وشون ِبین ره بین‌النهرین گانّه. بین‌النهرین دِنیای ِقدیمی‌ترین جائون جه هسته.
الجمهوریة العراقیة کۆماری عێراق عراق |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| ملی شعار: الله اکبر | ||||||
| ملی سرود: موطنی۲ |
||||||
 |
||||||
| نیشتنگا | بغداد شرقی′۴۰°۱ شمالی′۲۰°۲ / ۱٫۶۶۷غرب ۲٫۳۳۳جنوب | |||||
| گت‌ترینشهر | بغداد ۱ | |||||
| رسمی زوون | عربی و کوردی | |||||
| حکومت ِنوع | جمهوری | |||||
| حاکمون نوع • رئیس جمهور • نخست‌وزیر •مجلس رییس |
فؤاد معصوم حیدر العبادی سلیم الجبوری |
|||||
| گتی | ||||||
| - | گتی | ۴۳۷٬۰۷۲کیلومتر مربع (۵۸ام) | ||||
| - | ئو (٪) | ۱٫۱ | ||||
| جمعیت | ||||||
| - | سرشماری | ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ (۳۹ام) |
||||
| - | جمعیت انبسی | ۶۶/km۲ (۱۲۵ام) | ||||
| جی‌دی‌پی | (تخمین ) | |||||
| - | مجموع | ۱۲۵٬۶۵۵ میلیارد دلار (۶۳ام) | ||||
| - | سرانه | ۳٬۸۲۶ دلار (۱۲۶هم) | ||||
| اچ‌دی‌آی | ۰٬۵۷۳ (۱۳۲ام) | |||||
| پول یکا | دینار (IQD) |
|||||
| زمونی منطقه | GMT (جهونی ساعت+۳) | |||||
| - | تابستونی (DST) | DST (جهونی ساعت) | ||||
| اینترنتی دامنه | .iq | |||||
| تلفن پیش‌شماره | +۹۶۴ | |||||
اینتا کشور ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر جمعیت دارنه.[۲] عراق مردم ویشته عربی‌زوون جه گپ زنّه و ایسلام دین په‌روو هسنه. ولی وشون میون اتی کورد درنه که کوردی زوون جه گپ زنّه. عربون ۷۵٪-۸۰٪، کوردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمونا، آشوریون و بقیه سرجمع ۵٪ ره تشکیل دِنّه.[۳] حدود ۶۰٪-۶۵٪ درصد تشیع، ۳۲٪-۳۷٪ درصد تسنن و ۳ درصد مسیحیت په‌روو هستنه.
اینتا کشور حوکومت جمهوری هسه. وشون ِکشور ِپول ِیکای ِنوم دینار هسه. ونه ایقتصادی نیشتنگا نوم بصره هسه. عیراق ِقدیمی تمدن‌ها جه بابل، آشور و سومر بینه. وه ره «تمدن گَره‌ئون» جه دونّه. اینتا کشور شه معاصر ِدوره دله خله جنگ بَدی‌یه. این کشور ایران، کویت، آمریکا، داعش و… جه جنگ هاکرده و ات‌خله دله‌یی جنگ هم داشته.
تاریخ
دچیینعراق ِمنطقه ات‌خله قدیمی تمدن و فرهنگ داشته. سومریون، اکدیون و آشوریون هزارون سال پیش ونه بین‌النهرین و دیگه قسمتون دله دَیینه. این مناطق بعداً هخامنشیون، سلوکیون، اشکانیون، ساسانیون و روم امپراتوری دله دَکِتنه. اسلام ِبموئن په عراق عباسیون ِنیشتنگا بَیی‌یه و عربون این مناطق دله ساکن بَیینه تا اونکه موغولون بمونه و بغداد ِحکومِت سقوط هاکرده. قرون دهم تا سیزدهم شمسی، عراق بارها ایران و عثمانی میون تَب‌بَزه‌کا بی‌یه. عراق قبل جهونی جنگ اول، عثمانی دله دَیی‌یه. این جنگ په عثمانی رِقِدبورده و عراق ره بریتانیا بَییته شه وسّه. عراق سال ۱۹۱۹ بریتانیای ِکولونی بیّه و ۱۹۳۲ اتا سیوا کشور بیّه.
عراق ِاستقلال په، اتا پادشائی وه ره کنترل کارده. 14 ژوئیه 1958 عبدالکریم قاسم اتا کودتا جه جمهوری بساته و شائون ره کنار بَزوئه. اَی په‌یی‌ته عبدالسلام عارف و بعدش عبدالرحمان عارف هِدی سَر کودتا هاکردنه و سرآخر بعثیون، بتونستنه کشور ره شه میس دله بَیرِن.
بعث حزب عراق دله صدام حسین ره رییس‌جمهور بنومسته و صدام ایران جه هشت سال جنگ هاکرده. وه کویت ره هم حمله هاکرده و این جنگ‌ها په متحده ایالات آمریکا وه ره محکوم هاکرده که نَوِسته کشتارجمعی سلاح جه استفاده هاکنه و همینسه ونه حکومت ره حمله هاکرده و جورج بوش گادِر وه ره بَکاشتنه. ونه بوردِن په چندین سال آمریکا دَیی‌یه القاعده و بعثیون ِباقی‌بموندسته‌ئون جه جنگسته.
ژوئن ۲۰۰۳ میلادی که هَنتا متحده ایالات آمریکا دَر القاعده و صدام حسین جه جنگ کارده، موقتی دولت عراق ِکنترل سَر تشکیل بیّه. این دولت اساسی قانون بنویشته و وه ره مردِم اتا رفراندوم دله قبول هاکردنه. اولین دولِت هم مردم ِرأی پِشتی انتخاب بَیینه و نوری المالکی که اتا شیعی حزب جه بی‌یه، حکومِت سَر قِرار بَییته.[۴]
مردمون
دچی‌ین
عراق دله عربون، کوردون، ترکمونون، آشوریون، کلدانیون، منداییون و صابئین و... دَرنه. کوردون گتترین اقلیت هستنه و عراق ِشمال و شمال‌شرقی دله زندگی کانّه. وشون سال ۱۹۹۱ تاسا شه وسّه اتا سیوا دولت دارنه که ونه نوم کوردستون اقلیم هسته. عراق مرکزی قسمتون سُنّی عربون، ونه جنوبی شهرون شیعیون دَرنه. غیر این سه‌تا قِسمِت پچوک‌پچوک ِاقوام و ادیان هم دَرنه که وشون ِدله‌دله دَرنه.[۵] اکثراً کوردها سُنی هستنه و فقط «فیلی کوردها» این میون شیعه هستنه.[۶]
سیاست
دچی‌ین
عراق دله اتا شه‌گردون (=خودمختار) ِحکومِت دَره که وه ره کوردستون اقلیم گانّه. این کشور پارلمونی جمهوری هسته و ونه دله نخست‌وزیر اصلی قدرت ره دانّه ولی وشون اتا رییس‌جمهور هم ونه دارِن. وشون اتا قانون بی‌یشتنه که نخست‌وزیر حتماً ونه شیعه بائه و رییس‌جمهورون این کشور دله سنی هستنه. مجلِس ِرییس هم ونه کوردی بائه.
تقسیمات
دچی‌ین.png)
عراق ۱۸ استان دانّه:
|
۱. بغداد ۲. صلاح‌الدین ۳. دیاله ۴. واسط ۵. میسان ۶. بصره |
۷. ذی‌قار ۸. مثنی ۹. قادسیه ۱۰. بابل ۱۱. کربلا ۱۲. نجف |
۱۳. الانبار ۱۴. نینوا ۱۵. دهوک ۱۶. اربیل ۱۷. کرکوک ۱۸. سلیمانیه |
وابسته جستارون
دچیینمنابع
دچی‌ین- ↑ نفت عراق بیست و پنج درصد بیشتر از تخمینهای پیشین است
- ↑ «اطلاعات‌نامه جهان - عراق». هارشی‌یه بیی ۱ اسفند ۱۳۹۳ گادِر.
- ↑ https://web.archive.org/web/20181224065934/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
- ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
- ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.
- ↑ روحانی، حسن: آشنایی با کشورهای اسلامی. جلد: ۱. نشر مشعر. تهران: ۱۳۸۸.