ویکی‌پدیا:هفتگی بنویشته/سال ۲۰۲۱

امسال ِکاندیدبَیی بنویشته‌ئون

هفته	خلاصه متن
۳۱	انگلیس یا اینگیلیس اتا اروپایی کشور هسته که بریتانیای جزیره دله دره و جزو بریتانیای متحده پادشاهی هسته. این کشور شه شمالی سامون جه اسکاتلند همسایه هسته و ولز هم ونه غربی‌وَر جه همسایوئه. انگلیس ِحکومت قدیم تاسا مشروطی سلطنت هسته و اتا شاه یا ملکه کشورِ ریاست ره دارنه ولی قدرت پارلمون دست دره. انگلیس قدیم شه دریایی تجارت په قدرت زیادی پیدا هاکرد بی‌یه و دنیایِ گت‌ترین استعمار ره بساته. اون کشورونی که قدیم جه ونه کولونی دله دَیینه و آزاد بَینه، اسا مشترک‌المنافع کشورون اتحادیه دله عضو هستنه. انگلیس مردمون ویشته انگلیسی زوون جه گپ زنّه که اسا دنیایِ مهم‌ترین زوون بئی‌یه. انگلستانِ نیشتنگا و گتِ شهر نوم لندن هسته. این کشور حدود ۵۵ میلیون نفر جمیعت دارنه و ونه گتی ۱۳۰٬۲۷۸٫۴۳ کیلومتر مربع هسته. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۳۴	بهرام گور نقاشی هفت پیکر اتا شعری کتاب هسته که نظامی وه ره بنویشته و جزو خمسه قرار هدا. هفت پیکر دله بهرام گور ِداستان‌ها بائوت وانه. این کتاب دله نظامی شه گانه که وقتی خاسته اتا جدیدِ کتاب بنویسه، موضوع کم بیارده چون قدیم رسم بی‌یه که فقط تاریخی داستان‌ها سر جه سوت وندستنه. همینسه وه بهرامِ داستان ره انتخاب هاکرده که پیشتر فردوسی ونه سرگذشت ره شاهنومه دله بائوت بی‌یه. ولی نظامی سعی هاکرده جای این که همون فردوسی ِشعرون ره تکرار هاکنه و بهرامِ زندگی خـَوری باوه، بئه و این تـِم ره استفاده هاکنه و ات‌سری داستان ره سرهم سوت دَونده و تعریف هاکنه. البته وه شه گانه که تاریخی منابع دله چرخه‌تو هاکرده و کتابون دله هرکاجه بهرام خـَوری بنویشت بی‌یه ره بخوندسته ولی فقط ونجه بعنوان اتا ابزار استفاده هاکرده تا شه داستان ره باوه. هفت پیکر خله اروتیک هسته و ونه جنسی صحنه‌ئون نسبتاً زیاد هستنه؛ درحالیکه نظامی شه خله مؤمن بی‌یه و اسلامی احکام جه په‌روی کارده. این داستان‌ها هم نظامی ِاعتقاد واری جبری هستنه و آدمون ِسرنوشت ره از قبل مقدر دونّه. هفت‌تا داستانی که بترتیب بائوت وانه، سیو تا اسپه ره طی کانده و آخرسری خیر-خاشی تموم وانه. نظامی این داستان‌ها درون خله استعاری گپ زنده ولی شه سادگی ره هم حفظ کانده و شعرون بفهمستنی هسته. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۳۶	ایسپانیا پرچم ایسپانیا یا اسپانیا اتا کشور هسه که اروپا قاره شنه و ایبری جزیره‌مونا دله دره. اسپانیا اروپایی کشورونی جه هسه که اتا قاره دیگه پَلی درنه و آفریقا جه همسایه هسته، حتی ونه اتا ایالت (قناری جزیره) افریقا دله حیساب انه. تمدن‌های ایبری، باسکی و سلتی اولین کسایی بینه که ایبری ِمنطقه دله هنیشتنه. حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد روم امپراتوری وشون منطقه ره بَییته و اوایل قرون وسطی ژرمنون ایبری ره بییتنه. وشون په هم مورها ایبری ره حمله هاکردنه. مسیحیون تدریجاً ایبری دله حاکم بَینه و همون گادِر که کریستوف کلمب بتونسته آمریکا قاره ره کشف هاکنه، مورها سقوط هاکردنه. دریانوردی جه ایسپانیا اتا گتِ امپراتوری بساته که لاتین امریکا دله مهاجرونی زیادی داشته و اونجه کشورون زیادی ره استعمار کارده. این امپراتوری ره ناپلئون فتح هاکرده ولی ونه شکست بخاردن په، ایسپانیایِ مردمون شورش هاکردنه و اقلیتون اصلی دولت ره هاپتنه و شه وسّه سیواخائی هاکردنه. پیش از جهونی جنگ دوم اتا فاشیستی حکومت کار سر بموئه که اقلیتون ره سرکوب کارده ولی جهونی جنگ تموم بیّن په هم وه باقی بموندسته چون غربیون ترسینه اگه وه ره دَرهاکنن، کمونیسم ایبری ِمنطقه دله رشد هاکنه. همینسه هَنتا ایسپانیا دله حکومت مشروطه سلطنت هسته و کشور اتا نمایشی شاه دانّه. ایسپانیا مردم خله زبونون ره گنش کنّه، ونه مردم ویشتر ایسپانیولی زبون، که اینتا کشورِ رسمی زبون هسه، ره بلدنه. ولی ونه چندتا ایالتون دله زبونون دیگه هم گنش بونه. فی‌المثل کاتالونیا ایالت دله کاتالونی، باسک دله باسکی و گالیسیا دله گالیسیایی زبون گنش بونه. این کشورِ گت‌ترین مذهب هم کاتولیک مسیحیت هسته، ولی بی‌دین هم خله درنه. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۳۸	زِنون اهل اِلئا، یونانی فیلسوف بی‌یه که الئا شهر دله گت بیّه و پارمنیدس په‌روو بی‌یه. وه خاسته پارمنیدسِ نظریه ره توضیح هاده که چتی دِنیایِ تموم چی ثابت هستنه و تغییر نکانه. وه چنتا پارادوکس بساته که هچکی نتونسته ونه جواب ره هاده. ارسطو گاته زنون کسی هسته که دیالکتیک ره بساته. زنون حدود چل‌تا اثبات بیارده که وجود و واقعیت واحد و اتا هستنه ولی ونجه بنویشته زیادی نموندستنه. زنون پارادوکس‌ها گاتنه واقعیت یا قابل اندازه بَیتن هستنه یا نینه: اگه اندازه ندارنه که پس وجود ندارنه ولی اگه اندازه دارنه، تومبی وه ره اتا خط واری تقسیم هاکنیم. اگه ات‌چی تقسیم‌پذیر بوئه، تونده تا بی‌نهایت وه ره تیکه-تیکه هاکردن. پس دنیایِ تموم چی بی‌نهایت جه تقسیم وانّه. وه اینتی نتیجه گیته که واقعیت وحدت دارنه و همه‌چی اتا اصل هستنه و حرکت اصلاً غیرممکن هسته و اِما فقط خیال کامبی که تغییر وجود دارنه و دَرمی حرکت کامبی. وه همین‌جور نتیجه گیته که پنج‌تایی حس‌ها جه نتومبی واقعیت ره درک هاکنیم و فقط عقل‌پشتی تومبی واقعیت ره دونیم. زنون ِپارادوکس‌ها تا قرن‌ها بی‌جواب بموندسته و تا قرن اخیر که کوانتوم فیزیک و جدیدِ ریاضیات پیش بکشی بَینه، ونه جواب ره کسی نتونسته هاده. اِسا دومبی که همه‌چی سیوا-سیوا هستنه ولی وه همه‌چی ره پیوسته دونسته. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۴۲	خسرو و شیرین اتا عاشقونه شعری کتاب هسته که نظامی گنجوی وه ره بنویشته. ونه داستان اینتی هسه که «خسروپرویز» (ایران شازده) اتا کیجایِ خَوِری اِشنونه و ونه دِل ونه که «شیرین» (ارمنستونی شازده) ره بدست بیاره. وشون هِدی ره خله خانّه و عاشقی کانّه، ولی انده مانع پیش اِنه که هِدی جا نرسنّه و زمونه وشون وسط فاصله دم‌دنه. خسروپرویز ات‌جا دیگه ازدواج کانده و این میون اتا ریکا که ونه نوم «فرهاد» هسه هم شیرینِ عاشق بونه. سال‌ها طول کشنه تا خسرو و شیرین تونّه این موانع جا کنار بیّن و هِدی جا ازدواج هاکنن. خسرو و شیرین ِداستان پیش از نظامی وجود داشته و شاهنومه دله هم ونجه اشاره بیّه ولی فردوسی اینتا داستان که عاشقانه محتوا داشته ره توضیح ندا و ویشته جنگ و حماسی داستان‌ها ره سوت دَوسته؛ اما نظامی اولین کسی بی‌یه که این عاشقونه شعر ره بنویشته. خسرو و شیرین داستان احتمالاً تاریخ دله واقعاً ریشه دارنه و ونه شخصیتون وجود داشتنه. این داستان دله عشق ات‌طرفه نی‌یه و زنان ِبخاستی هم درنظر بئیت وونه که این مسئله اسلامی دوره‌ی ادبیات دله استثنائی هسته. خسرو و شیرین داستان فارسی ادبیات دله خله تأثیر داشته و ونجه خله دیگر شاعرون تأثیر بییتنه و نقاشیون زیادی ونه سر جه بکشینه. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۴۷	هانگر گیمز (انگلیسی جه: Hunger Games) ات‌سری کتاب نوم هسته که سوزان کالینز بنویشته. این کتابون سر جه ات‌سری فیلم هم بساتنه و نوجوون‌ها وسّه مناسب هسته. این کتاب سبک ره ضدارمون‌شهر گانّه که اتی نخاش دنیا دله داستان گذرنه. سال ۲۰۱۲ این مجموعه میون ۱۰۰ کتاب برتر و بعنوان دومین رمان نوجوون‌ها بعد از هری پاتر قرار بیته. هانگر گیمز داستان اتا خیالی کشور، پنم (Panem) نومی، دله گذرنه که قرن ۲۱ گادِر شمالی آمریکا دله قرار دارنه. این سری کتاب دله «کتنیس اوردین»، که اتا کیجا کاراکتر هسته، اصلی نقش دارنه و اتا عشقی لچک (=مثلث عشق) دارنه که دِتا ریکا، گیرل و پیتر، عاشق هسته. این کتاب اتی سیاسی-اجتماعی نقد دارنه و دیکتاتوریون ره کوبنه؛ همینتی تلویزیون و رسانه‌ئون ره هم نقد کانده که چتی مردم ره بازی دِنّه. هانگر گیمز ره تا اسا ۵۱ زوون جه دگاردنینه و ونه فیلم هم چارتا قسمت دله بساته بیّه که جنیفر لارنس ونه اصلی نقش ره کا کانده. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین
۴۹	فیمینیسم ِسمبل فیمینیسم یا فمینیسم (انگلیسی جه: Feminism) اتی طرز فکر هسته که ونه دِلِوِس اینه که زنان و مردانِ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حقوق برابر بائه یا اتجور دیگه بنشنه باتن که وشون، برابر فرصت دارن. مثلاً آموزش و پرورش، اشتغال و زندگی ِدیگه زمینه‌ئون سَره، وشون میون تفاوتی دنی‌بائه. فمینیست‌ها گانّه حقوق، مزیت‌ها، مقام و وظایف نَوِنه جنسیت سَر جه مشخص بَوون. فمینیسم اواخر قرن ۱۸ میلادی بسات بیّه؛ یعنِن زمونی که ویشتر مردمون قبول هاکردنه که زنان «مردسالارِ جامعه» دله دَرنه سرکوب وانّه. بعضی چیون که فمینیست‌ها خله وشون دمبال درنه، اینان هستنه: «تمامیتِ بدنی و شه سر چاره هاکردن، رأی هدائنِ حق، کار هاکردنِ حق، مساوی مِزد مساوی کارِ وسّه، مالکیت حق، درس بخوندستن حق، جنگ هاکردن حق، قانونی قرارداد دَوِستنِ حق و وچونِ سرپرستیِ حق، آزادِ ازدواجِ حق و دینی آزادیِ حق.» فمینیست‌ها گانّه که زنان ونه تلاش هاکنن تا شه حقوق ره بدست بیارن، ولی این که چتی بیّه که وشون سرکوب بَیینه و چچی وسّه جوامع، مردسالار هستنه یا مبارزه دله چه روشی ونه بکار بوره، سَر اختلاف وجود دانّه و این باعث وانه فمینیسم گرایشون مختلفی داره. دمباله تلمبار هوجی‌بئی دچی‌ین

تلمبارون

اصلی صفحه‌یِ هفتگی بنویشته‌یِ تلمبار:	قدیم‌ترها	سال ۲۰۲۱	سال ۲۰۲۲	سال ۲۰۲۳	سال ۲۰۲۴