بهستون

ظهیرالدوله بیسُتون، بِهِسْتون یا بِهیسْتون اتا زیاریون ِامیر بی‌یه که سال‌های ۳۵۷ تا ۳۶۶ ه‍.ق، شه خاندانِ سومین امیر بی‌یه. زمونی که ونه پی‌یر، وشمگیر، شاه بی‌یه، بهستون وه ره خدمت کرده و تبرستون ِولایت جه رسی‌یه. اون گدر که ونه بَبا، سال ۳۵۷ هجری (یا ۹۶۷ میلادی)، بمرده، ونه خوردته برار خاسته حکومت ره شه دس بَیره ولی بهستون سریع بورده جرجان (که اسا گنبد کاووس هسته) و نقشه دکشی‌یه تا برار، قابوس، بنا ره بَیره و شه تخت سر هنیشه. وه مجبور بیّه که شه پی‌یرِ سابقِ دشمن جه ساخت-پاخت هاکنه و رکن‌الدوله که آل بویه جه بی‌یه ره متحد بیّه و سامانیون که ونه پی‌یرِ رفخ بینه ره کنار بی‌یشته. بهستون اینتی شه جا ره قائِم هکرده و وقتی حسن بن فیروزان (سمنان ِولایت‌دار) بورده قابوس جه طرفداری هاکنه، وه ره بستا هاکرده و قابوس ره هم جرجان دله شه جا سر، هنی‌شنی‌یه.

بهستون مقوم زیاریونِ امیر ۰۹۶۷ – ۰۹۷۸ → وشمگیر – قابوس بن وشمگیر ← شخصی معلومات بمردن ۳۶۶ هجری تشریفاتی لقب ظهیرالدوله (fa) لقب ظهیرالدوله دوره ۳۵۷–۳۶۶ هجری قمری ملیت زیاریون پیشه شاه پی‌یر وشمگیر همسر عضدالدوله کیجا دباج بن بانی گیلی ِکیجا

بیستون و بویه‌یِ خاندانِ رابطه خار-خِش بمونسته و وه عضدالدوله دیلمی ِکیجا ره بَورده که رکن‌الدوله‌یِ نوه وونه. سال ۳۶۰ هجری قمری خلیفه، المطیع بالله، بهستون وسّه هدیه برسنی‌یه و وه ره ظهیرالدوله لقب هدا. بیستون خاطر که شه حکومت سر جمع بیّه، گیلان وَری هم نظر هاکرده و اونجه حسین الثائر که اتا علوی بی‌یه ره زندون جه آزاد هاکرده تا ونه وسّه شمشیر بزنه و اینتی هوسم (که گیلانِ نیشتگا بی‌یه) ره بَیته. ات‌گال بگذشته په، حسین الثائر و ابومحمد ناصری اونجه جنگ دکتنه و این‌صوه ناصری وشون ره شکست هدا و اَی این‌کَش ابوالحسن علی (که حسین الثائرِ ریکا بی‌یه) بورده ناصری جه جنگ هکته و وه ره درهاکرده تا زیاریونِ پرچم ره گیلان دله جور بَوِره و بهستونِ نوم ره اونجه سکه سر وَردِگاردنه.

بهستونِ حکومت خله آرام و خجیر بی‌یه. ونه دوره جنگی به اون صورت شروع نیّه و رفاه ویشته بیّه. بهستونِ شیوه ره ونه جانشینون هم کار بزونه. ونه دوره زیاریون دیگر خلافتِ مشروعیت ره قبول هاکردنه. بهستون جه ات خله سکه بمونسته که بعضی‌شون ره اشتباهاً وشمگیرِ سکه دونّه چون شه پی‌یر نوم ره سکه سر نوشته. وه سال ۳۶۶ قمری (۹۷۷ میلادی) بمرده و ونه ریکا چون خورد بی‌یه، ونه زن‌پی‌یر، دباج گیلی، وچه دست ره دماسته و خاسته ونه جا سر هنیشه که قابوس (بهستونِ خوردته برار) نی‌یشته و ونه دَم ره بیته.

منبع‌شناسی

زیاریون دوره جه دکّل کتابی ندارمی که مخصوص اتا امیر یا حتی سلسله وسّه بنویشت بوئن و همینسه منابع محدودیت دارنه. وشون ِاولیه امیرون وسّه باز ات‌که منبع ویشته هسته ولی هرچی جلوته شونه، منابع کمته وونّه.

مرداویج تا قابوس دوره وسّه بتترین منابعی که درنه، ابوعلی مسکویه (بمرده ۴۲۱) هسته که تجارب الامم و تعاقب الهمم کتاب ره بنویشته و شه آل بویه دربار دله مزد گیته. البته مسکویه سعی کرده که تاریخ ره بی‌طرفونه بنویسه ولی اَی بعضی جا، بویه‌یِ وچون طرف ره گیرنه. وه هر چی نوشته ره یا شه چش جه دی‌یه، یا معتمدِ آدمون تِک جه اِشنوسته. اتا اشکال که ونجه گیرنه، این هسته که اتفاقات ره پشت-به-پشت رج نکرده و همینسه سال‌ها و تاریخ‌ها سر هم اشتباه کنده و هم مخاطب ره شاید بد حالی بوو.

مازرونِ محلی کتابون دله، تاریخ طبرستان، که ابن اسفندیار بنویشته، ویشته زیاریون خَوری بنویشت دارنه و ونه دومین جلد ره میّن نی‌یه که کی بنویشته چون ابن اسفندیارِ بنویشته ره نموندنه. سید ظهیرالدین مرعشی هم تاریخ طبرستان و رویان و مازندران دله همین کتاب سر جه کپی هاکرده.

منابعی که عمومی هستنه دله، گردیزی (بمرده ۴۵۳) شه زین‌الاخبار دله بیستون زیاری خَوِری ات‌گال گپ زنده. الکامل فی التاریخ اثر عزالدین ابن اثیر (بمرده ۶۳۰) هم چنتا چی گته که تجارب‌الامم دله دنی‌یه. العبر و دیوان المبتداء و الخبر اثر ابن خلدون (بمرده ۸۰۶) دِ جا زیاریون جه گپ یارنه که ونه دله اشتیفاه خله هسته و ننشنه اعتماد هاکردن. خواندمیر (بمرده ۹۳۰) هم حبیب‌السیر دله مطالبی یارنه که کتاب‌های التاجی و تاریخ طبرستان دله بخوندست بی‌یه.

معاصرِ دوره، مستشرقونی که خارج جه اِمونه، ایرانِ تاریخ سر تحقیق کردنه و نوشته دارنه. اتا از اولین کتابونی که زیاریون وسّه بنویشتنه ره کلمان اوار سال ۱۹۲۲ پاریس دله چاپ هاکرده و ونه نوم ره Les Ziyârides بی‌یشته. کلمان اوار جه اتا مقاله هم دایرةالمعارف اسلام دله دره. هاسنت لویی رابینو چن سال دمبال‌ته، «تاریخ مازندران و فرمانروایان آن سامان» دله تکراری بنویشته‌ئونی بیارده. دنیسن راس که سال ۱۹۲۵ مقاله زیاریون خَور بنویشته هم نو مطلب ندارنه. اما کلیفورد ادموند باسورث جدی‌تری زیاریون جه گپ زنده و تاریخ ایران کمبریج، تاریخ غزنویان و دایرةالمعارف اسلام دله وشون خَوِر گانه. ویلفرد مادلونگ هم تاریخ ایران کمبریج جلد چهارم دله و اخبار ائمة الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان کتاب دله و المنترع من الجزء الاول من الکتاب المروف بالتاجی فی اخبار الدولة الدیلمیة دله مطالبی دارنه که زیاری شاهون شنه.

اولین ایرانی که زیاریه خَوِری بنویشته، محمدحسن اعتمادالسلطنه هسته که التدوین فی احوال جبال شروین دله سعی هاکرده شمالِ تاریخ ره ات‌جا جمع هاکنه. اردشیر برزگر، عباس پرویز و عباس اقبال هم ونه راه هِدار ره بوردنه ولی خله کلّی گپ بزونه. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دله حسین عماری جلد دوم میون، «زیاریان» مدخل ره بنویشته و رضا رضازاده لنگرودی جلد اول دله «بیستون» وسّه اتا سیوا مقاله دارنه. میترا مهرآبادی و محمدعلی مفرد کتاب‌هایی بنویشتنه که مخصوصاً زیاریونِ دوره شنه.

سکه‌شناسی وسّه منبع ویشته دره؛ لین پول کاتالوگ سکه‌های شرقی موزه بریتانیا، جلد سوم دله بمو و چـارتا سکه ره معاینه هاکرده و گته که دِتا وشمگیر دوره شنه ولی وه اشتیفاه هاکرده و این دِ سکه بیستون دوره شنه. جورج مایلز اتا مقاله بنویشته که ونه نوم «سکه‌شناسی دودمان زیاری طبرستان و گرگان» هسته و ات‌خله سکه‌ها ره یارنه و اتا-اتا توضیح دنه. باسورث هم «نکاتی چند در باب وقایع مربوط به آل زیار در گرگان و طبرستان» دله بورده آرمیتاژ موزه و باکویِ موزه دله بگردسته و چنتا زیاری سکه ره دربیارده تا وشون خَوِر باوّه. اشترن هم اتا مقاله دارنه که «سکه‌های آمل» نوم بی‌یشته و ونه دله ات میس سکه ره گیرنه و بررسی کنده. ایرانی‌ها جه هم ملکه ملک‌زاده بیانی اتا دِ بخشی مقاله «سکه‌های زیاری» نوم بنویشته و میترا مهرآبادی هم تاریخ سلسله زیاری کتاب دله اتا بخش ره این موضوع وسّه یارنه و دیگر نویسندگون ره هم نقد کنده.

زمینه

وه ره هم هارشین: زیاریان

زمونی که بهستون امیر بیّه، خاورمیونه وضع اینتی بی‌یه.(زرد رنگ بیستون شنه)

آل زیار شه تبار ره ارغوش جه رسنینه، که گتنه کیخسرو گدر گیلون شاه بی‌یه. مرداویج، زیار ریکا، اولین کسی بی‌یه که اینتا خاندان جه حکومت سر برسی‌یه. مرداویج خله شهرون ره بیته و خاسته ساسانیون امپراتوری ره ای راه دینگنه ولی زود بمرده و ونه برار، وشمگیر، جانشین بیّه.

وشمگیر شه ملک-ملا ره از دست هادا و زمونی که در مِردِه، سامانیون و آل بویه قِد منطقه ره در-خِرده. سامانیونِ امیر که خراسون دله دینه، زیاریون ره شرق جه همسایه بینه و بوییان، که شهر ری وسه خاستنه وشمگیر جه جنگ دکفن، عراقین تا حتی بغداد که خلیفه نیشت بی‌یه، ره شه کنترل داشتنه. آل بویه، شه چنتا سامون بینه که سه‌تا برارِ ملک بی‌یه و وشون شه وچون ره ارث دانه. رکن‌الدوله حسن وسطی برار بی‌یه که شهر ری ونه دست دیّه و خاسته سامانیون ره تن دکفه ولی زیاریونِ سامون این وسط دیّه که نی‌یشته حسن شرق وَری حرکت هاکنه. همینسه تا زمونی که وشمگیر زنده بی‌یه، وه و حسن جنگ کتنه و سامانیون هم وشمگیر ره همراهی کردنه. سامانیون و آل بویه اختلاف دیّه تا سال ۳۶۱ هجری، امیر نوح سامانی بورده عضدالدوله کیجا جه بخاستی هکرده و وشون جنگ این‌طرزی توم بیّه.

تبار

وشمگیر که زیاریون ِدومین حاکم بی‌یه، سه یا چار تا ریکا داشته. (سالار و لنگر ره بعضی منابع ات نفر دونّه) لنگر ونه گت‌تر اتا بی‌یه که وشمگیر وه ره برسنی بی‌یه گیلون و اونجه حکومت کرده که ابومحمد الحسن الناصر وه ره جنگ دله بکوشته. حسین اسلامی گنه که «سی و چار سال جنگ و فرار باعث بئی بی‌یه که وشمگیر آرامش و آسایش و فرصت نداره» که خله زن و وچه داره. مهرآبادی هم گنه که بیستون و قابوس تنها ریکائونی بینه که وشمگیر جه بمونستنه. این دِتا میون، بیستون گت‌ته و قابوس خوردته برار بینه. قابوسِ مار، اسپهبد شروین دوم ِکیجا بی‌یه که باوندیون ِخاندان جه بینه و اعتبار داشتنه، ولی بیستون ِمار شناسا آدم نیّه و ونه امتیاز ره ناشته. هچّی ندومبی که بیستون حکومت نرسی په، کجه دیّه و چتی کرده.

زندگی‌نومه

وشمگیر حکومت گدر، بیستون سپاه دله فرماندهی کرده ولی منابع دله فقط ونه دِتا شکست ره بیاردنه که اتا سال ۳۴۸ هجری شنه که علی بن کامه جه بباخته و اتی دیگر سال ۳۵۵ هجری هسته که دیلم دله ابوعبدالله ابن داعی علوی جه شکست بخرده. انده ره هم دومبی که زمونی که وشمگیر در-مِرده، بیستون تبرستون دله دیّه و اونجه ولایت ره داشته.

حکومت

وه ره هم هارشین: وشمگیر and قابوس بن وشمگیر

وشمگیر بمرده په، ونه دِتا ریکا حکومت بیتن وسّه رقابت داشتنه: گت‌تر اتا که بهستون بی‌یه، تبرستون دله نیشت‌بی‌یه و خوردته اتا که قابوس بی‌یه، پی‌یرِ لشکر همراه دیّه. این گدر وشمگیر در-آماده بی‌یه که آل بویه جه اتا نو جنگ ره شروع هاکنه و سامانیون ِاتا لشکر هم ونه ور دَینه که محمد بن ابراهیم سیمجور وشونِ فرمانده بی‌یه. زمونی که وشمگیر بمرده، ابراهیم سیمجور و طبرستونِ گت-گتون قابوس که اونجه دیّه ره بیعت هدانه و وه ره زیاریونِ امیر بشناسینه. بهستون که نخاسته شه پی‌یری ارث ره از دست هاده، سریع بورده گرگان، وشون‌ها پلی. بهستون و گتون گپ بزونه و وه بائوته که اگه ونه امیری ره قبول هاکنن، شونه تبرستون جه لشکر وسّه خِراک یارنه. بهستون گرگان ره سر بی‌یشته بمو و اتا پغوم رکن‌الدوله بویی وسّه برسنی‌یه که بوره ری. سامانیونِ لشکر که گرگان دله دینه، انتظاری کشینه که کِی بهستون وشون وسّه خِراک رسندنه ولی هرچی بموندستنه، هچکی هچّی نیارده و وشون مجبور بینه که دگردن و بورن خراسون وَری.

بهستون و آل بویه و خلافت هاکردی

بیستون که دونسته رکن‌الدوله بویی ِکومِک جه قدرت بیته، من‌بعد آل بویه جه متحد و یک‌پشت بموندسته و بورده عضدالدوله بن رکن‌الدوله بویی کیجایِ خاستگاری و وشون جه کسی-خِشی هاکرده. مطیع بالله، عباسیان ِخلیفه، بهستون جه خار بی‌یه و وه ره «ظهیرالدوله» لقب هدا. البته بعضی منابع اشتیفاه بنویشتنه که بیستون ِکیجا ره عضدالدوله بَوِرده که وشون سن نخرنه و نتونده درست بوئه. اتی منابع هم باتنه که عضدالدوله بورده خلیفه ره دستور هدا که بیستون ره لقب هاده اما اونتی که میترا مهرآبادی گنه، این ادعا هم اشتیفاه ونه بوئه؛ چون عضدالدوله چار سال دمبال‌ته بغداد ره بیته و زمونی که اونجه ره بیته، مطیع بالله بمرد بی‌یه و طائع بالله بصتینکلا خلافت کرده.

بیستون اولین زیاریونِ امیر بی‌یه که خلافت ونجه خار و خِشی رابطه داشته و وه ره لقب و لواء هدائه. بیستون هم قَدِر دونسته و شصت هزار دینار سکه و ات دست جمه و اتا اسب ره خلیفه وسّه پیش‌کش برسنی‌یه. این‌طرزی بهستون، برعکس اونچی که مرداویج و وشمگیر هکردی داشتنه، خله واقع‌بین بی‌یه و خلیفه‌یِ هداری بوردن جه، شه مملکت وضع ره آرام و آسوده داشته. امیرونی که بهستون په بمونه هم همین حرکت ره زونه و بهستون واری، خلافت جه خار بینه. اینتی بیّه که فقط ات نسل بگذشته په، زیاریون شه اولیه اَرمون و ایده جه فاصله بیتنه و شه ارمون ره قدرت و مشروعیتی که خلیفه په دیّه وسّه، بروتنه.

بهستون و قابوس هاکردی

اونتی که ویلفرد مادلونگ گنه، قابوس زمونی که بدی‌یه ونه برار چتی سامانیونِ لشکر ره دس-به-سر هاکرده، بی‌پشت بمونسته و همینسه بورده حسن بن فیروزان پَلی که این گدر سمنون ِولایت ره داشته. بهستون هم زمونی که شه قِد ره قائم بدی‌یه، گرگان و سمنان ره لشکر برسنی‌یه و وشون ره شه مطیع هاکرده. رضا رضازاده لنگرودی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی دله اتی آسنی تعریف کنده و گنه که قابوس این گدر گرگان و بیستون، طبرستان دله حکومت داشتنه؛ ولی سکه‌هایی که بیستون نوم گرگان دله ضرب هاکردنه، سراق دِنه که قابوس ونه دست‌بن دیّه و گت‌تر برار ره اطاعت کرده. حسین عماری دایرةالمعارف بزرگ اسلامی دله گنه که قابوس گرگان و بیستون طبرستان دله امارت داشتنه تا که بیستون عُمر سر بیّه. میترا مهرآبادی سکه‌هایی که ۳۵۷ تا ۳۶۶ هجری گرگان دله بزونه ره اشاره کنده و گنه که بیستون اسم وشون سر دره و قابوس حکماً ونه مطیع بی‌یه و بهستون نهایتاً آخرسر گرگان دله بمرده. حسین اسلامی گنه که دِ برار ده سال هئی جه کنار بمونه و گرگان قابوس دست دیّه تا این که آخرسری سال بیستون اتا لشکر برسنی‌یه گرگان و سمنان که قابوس گوش ره بکشه.

بهستون و علویونِ هاکردی

زمونی که وشمگیر دیّه، بهستونِ گت‌ته برار ره گیلان علویون جنگ دله بکوشت بینه و وشمگیر شه آخرین سال‌ها، گیلان ِعلویون ِشورش جه درگیری داشته و المهدی لدین‌الله اونجه زیاریون ره باج ندا. بیستون شه پی‌یر دستوری عمل نکرده و اتی دیگر روش ره بکار بیارده. وه حسین الثائر که وشمگیر زندون دمبدا بی‌یه ره آزاد هاکرده و پول هدا که بوره و هوسم ِشهر (که اسا رودسر وونه) ره زیاریونِ نوم فتح هاکنه. اسا این گدر ابومحمد ناصری (المهدی لدین‌الله ِخار-زا) گیلون دله قدرت داشته که رکن‌الدوله بویی نوم ره شه سکه و خطبه دله یارده و آل بویه دست‌بن دیّه. الثائر و ناصری جنگ دکتنه و الثائر این جنگ دله بمرده ولی ونه ریکا، ابوالحسن علی، ونه خونِ وسّه هرستا و شه پی‌یر انتقام ره ناصری جه بیته. سکه‌هایی ابوالحسن ثائری جه موندستگار بینه که سال ۳۶۴ هجری شنه و وشون سر بهستون ِنوم هم دره که سِراق دنه ظارا ابوالحسن تا سال ۳۶۹ زیاریونِ دست‌بن گیلون ره داشته و آل بویه هم چون بهستون جه خار بینه، دیگر ناصری ره کومِک نکردنه که دِباره شورش هاکنه.

سکه‌ها

بیستون نقره‌ای درهم که سال ۳۶۵ هجری، آمل دله بساتنه و ونه وزن ۲٬۳۹ گرم هسه. این سکه ره اسا بریتانیا موزه دارنه.

بهستون جه ات‌خله سکه بموندسته که استانلی لین پول و کلیفورد ادموند بازورث اشتباهاً بعضی‌شون ره وشمگیر ِسکه معرفی هاکردنه. این سکه‌ها سر ره تا سنه‌یِ ۳۶۰ هجری «بیستون» نوشتنه و اون سال به یور، «ظهیرالدوله» لقب ونه سر میّن هسته. سکه‌ئونی که سال‌های ۳۵۷ تا ۳۶۶ هجری گرگان دله زونه، آل بویه‌یِ نوم ره یارنه. خله این سکه‌ها درنه که وشون سر «ظهیرالدوله وشمگیر» نوم بنویشت هسته که بعضی سکه‌شناسون ره اشتباه دمبدا و باتنه که وشمگیر شنه. سکه‌هایی که بهستون گدر شنه، ساریه، آمل، گرگان، استرآباد، کومش و هوسم دله بساته بینه. ساترن دَه‌تا سکه ره بیستون دوره جه بررسی هاکرده آمل سکه‌ئون نوم جه وشون خَوِری مقاله بنویشته. ویشته این سکه‌ئون ره سه‌تا شهر آمل، ساری و گرگان (جرجان) دله ضرب دینگونه و وشون ِسر بهستون ِنوم ِهِمرِکِت، خلیفه نوم و رکن‌الدوله ابوعلی نوم هم دره. جورج سی. میلز سال ۱۹۷۲ میلادی اتا میس سکه که بهستون گدر شنه ره فهرست هاکرده و وشون ره اتا-اتا بررسی هاکرده.

بمردن و میراث

بهستونِ حکومتِ تایم‌لاین

	۳۴۸	علی کامه جه جنگ دکته
	۳۵۵	ابن داعی جه جنگ دکته
	۳۵۷	وشمگیر بمرده په، امیر بیّه
	۳۵۷	آل بویه و رکن‌الدوله حسن جه یک‌پشت بیه
	۳۶۱	سامانیون و آل بویه صلح هاکردنه
	۳۶۴	هوسم شهر ره بیته
	۳۶۶	رکن‌الدوله حسن بمرده
	۳۶۶	بهستون بمرده

ابن اثیر، ابن اسفندیار و خواندمیر گننه که بیستون سنه‌یِ ۳۶۶ هجری بمرده و مستوفی سال ۳۶۷ ره بنویشته؛ اولین نقل بنظر درست هسته. رضا رضازاده لنگرودی گاته که: «عبارت رجب سنه و ستین و ثلاثمائه که تاریخ گردیزی دله بمو، شاید اشتباه چاپی بائه و بنشنه وه ره سته و ستین… (۳۶۶) بخوندستن. از طرف دیگر، ابن خلدون بیستون ِحکومت ره هفت سال اِشمارنه که باقیِ منابع جه هم‌خونی ندارنه. ولی اگر عدد سبع (هفت) ره ونه بنویشته دله لِسَبع سنین من ولایته هسته، فرض بیریم که تِسع (نه) بی‌یه، ونه گزارش هم بیستونِ بمردنِ سال، ۳۶۶، جه یکی وونه.» بیستون دِ کَش زن بیته، اتا عضدالدولهِ کیجا بی‌یه و اتی دباج گیلی ِکیجا. فقط هم ونجه اتا ریکا بموندسته که دباجِ نوه بی‌یه.

بیستون بمرده په، قابوس دیّه رستم دوم وَر، شهریار کوه دله. این گدر دباج گیلی شه نوه دست ره بیته و باته که حکومت ونه امجه برسه. دباج که تبرستون ونه دست‌بن قرار بئیت بی‌یه، خاسته سریع گرگان ره هم بیره. گرگانِ لشکر دله خله‌شون قابوس ره نزدیک بینه. دباج وشون ره دمبدا زندون. قابوس که خَوِردار بیّه، بمو گرگان و بیستونِ لشکر هم ونه دور جمع بینه و دباج ره رها هاکردنه. قابوس هم شه برار-زا ره کشه بیته و شه وچه واری گت هاکرده. خلیفه الطائع بالله، قابوس حکومت ره سال ۳۶۸ هجری، برسمیت بشناسی‌یه و ونه وسّه «شمس‌المعالی» لقب ره برسنی‌یه. گننه که دباج و سامانیون یک‌پشت بئی بینه و قابوس هم آل بویه جه نزدیک بی‌یه چون فخرالدوله علی جه کسی-خِشی داشته و همینسه عضدالدوله فناخسرو بورده خلیفه جه ونه وسّه لقب بخاسته.

تبارنامه

وردان

دختر تیرداد

زیار

مرداویج حکومت ۳۱۹ تا ۳۲۳

وشمگیر حکومت ۳۲۳ تا ۳۵۷

فرهاد

لنگر (سالار)

بیستون حکومت ۳۵۷ تا ۳۶۶

قابوس حکومت ۳۶۶ تا ۳۷۱ مجدداً ۳۸۸ تا ۴۰۳

منوچهر حکومت ۴۰۳ تا ۴۲۱

دارا حکومت ۴۳۶ تا ۴۴۱

اسکندر

انوشیروان حکومت ۴۲۱ تا ۴۲۲ و مجدداً ۴۳۳ تا ۴۳۵

کیکاووس حکومت ۴۴۱ تا ۴۸۳

جستان

گیلانشاه حکومت ۴۸۳ تا ۴۸۶

منابع

• اسلامی، حسین. مازندران در تاریخ. ج. یک. ساری: شلفین، ۱۳۹۰. ISBN ‎978-600-100-178-9. 
• رضازاده لنگرودی، رضا. "بیستون". دله دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تلمبار بَیی از اصلی نسخه در ۴ مارس ۲۰۱۶. 
• عماری، حسین. "آل زیار". دله دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تلمبار بَیی از اصلی نسخه در ۷ اکتبر ۲۰۲۰. هارشی‌یه بیّه‌یِ ۱ مهر ۱۳۹۹. 
• فهیمی، مهین. «وشمگیربن زیار». دانشنامهٔ جهان اسلام، ۵ خرداد ۱۳۹۲. 
• مفرد، محمدعلی. ظهور و سقوط آل‌زیار. تهران: رسانش، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۶۴-۷۱۸۲-۹۴-۵. 
• ملک‌زاده‌بیابانی، بانو. «سکه‌های زیاری». معارف اسلامی (تهران)، ش. ۱۶ (۱۳۵۳): ۴۷ تا ۶۷. 
• مهرآبادی، میترا. تاریخ سلسله زیاریان. مشهد: دنیای کتاب، ۱۳۷۴. ۳۵۰. 
• مهرآبادی، میترا. سرگذشت علویان طبرستان و آل زیار. تهران: اهل قلم، ۱۳۸۱. شابک ‎۹۶۴-۵۵۶۸-۹۲-۷. 

• Bosworth, Edmund. “ZIYARIDS”. In Encyclopaedia of Islam. vol. 11. Brill, 2002. 
• Bosworth, Edmund. “BĪSOTŪN, ABŪ MANṢŪR”. In Encyclopaedia Iranica. vol. IV. Bibliotheca Persica Press, 1989. 305-306. 
• Bosworth, Edmund. “ZIYARIDS”. In Encyclopaedia Iranica. Bibliotheca Persica Press, 2010. 
• S. M. Stern. “The coins of Amul”. The Numismatic Chronicle (Royal Numismatic Society), no. 7 (1967): 205-278. Retrieved ۱ دسامبر ۲۰۲۰. 
• Madelung, Wilferd Ferdinand. “Minor dynasties of northern Iran”. In The Cambridge history of Iran. vol. 4. 1975. 
• Madelung, Wilferd Ferdinand. “ʿALIDS”. In Encyclopaedia Iranica. vol. 1. 1985. 
• George C. Miles. “COINAGE OF THE ZIYĀRID DYNASTY OF ṬABARISTĀN AND GURGĀN”. Museum Notes (American Numismatic Society) (American Numismatic Society), no. 7 (1972): 119-137. Retrieved ۱ دسامبر ۲۰۲۰. 
• Tilman Nagel. “Buyids”. In Encyclopaedia Iranica. vol. IV. 1990. 578-586. 

بهستون امیر زیاریان
اسپهبدان طبرستان
قبلی: وشمگیر زیاری	امیر جرجان و طبرستان میان ۳۵۷–۳۶۶	بعدی: قابوس زیاری