گنبد کاووس
گنبد کاووس گلستون اوستان ره اتا شهر هسته.
گنبد کاووس  کاووس ِگتِ گنبد که اتا قابوس بن وشمگیر قور هسته. 
|
تاریخ دچی‌ین
این شهر ره قدیم «جرجان» گاتنه و این منطقه‌یِ گتترین شهرون جه بی‌یه. جرجان ابریشم جاده سر دَیّه و اتی اقتصادی مرکزیت داشته.
زیاریون گادِر جرجان تبرستون ِنیشتنگا (=پایتخت) بی‌یه. این شهر وسط هنتاقابوس بن وشمگیر (زیاری شاه) قَور کَته که شهرِ سمبل هسته و یونسکویِ لیست دله دره.
گنبد کاووس ترکمون‌هایِ حملات په رقد بورده و ونه مردمون یا بمردنه و یا مهاجرت هاکردنه و بمونه مازرون ولی خادی شهر پئی‌ته ترکمون‌ها ساکن بینه و کم‌کم تبدیل به اتا ترکمونی شهر بگردسته.
بعدها سال ۱۳۰۵ دله رضا شاه این شهر ره مدرنِ طراحی جه بازسازی هاکرده و وه ره بافتخار قابوس بن وشمگیر «گنبد قابوس» بنومسته. شهر طراحی ره آلمانی مهندسون انجام هدانه؛ اتی که شهر دله بن‌بست ندارنه و شهرِ مرکزیت گنبدِ مکان قرار دارنه.
بعد هامون ِخاشک هیتن ، سیستان و فارسی‌مناطق جه هم اتخله آدم دکلستنه این منطقه دله و اسا گنبد اتی چن فرهنگی شهر هسته.
فرهنگ دچی‌ین
این شهرِ مردم نصف-به-نصف ترکمونی هستنه و باقی فارسی،آذربایجونی ، بلوچی، مازرونی و... هستنه که تموم مهاجر هستنه و صد سال اخیر دکلستنه شهر دله.
منابع دچی‌ین
- ↑ نشانی اینترنتی: https://www.amar.org.ir/english.
- ↑ ونه نوم اینجه بمو: جئونیمز. اثر یا نومِ زوون: انگلیسی. انتشارِ تاریخ: ۲۰۰۵.