آرجونتین

آرجونتین یا آرجانتین اتا کشور جنوبی آمریکای ِجنوبی مناطق دله هسته. این کشور ِنیشتنگا نوم بوینس آیرس هسته. آرژانتین ِجمعیت ۴۱ میلیون نفر هسته و برزیل ِپه دومین گت ِکشور جنوبی آمریکا دله حیساب وانه. این کشور ِاقتصاد نسبتاً لاتین ِامریکا دله خاره.

República Argentina آرژانتین
ملی شعار: اتحاد و آزادی میون
آرژانتین ِموقعیت
نیشتنگا (و گتترین شهر)		بوینس آیرس شرقی′۲۴°۱۳ شمالی′۳۱°۵۲
رسمی زوون		ایسپانیولی (دوفاکتو)
حکومت ِنوع		فدرال ِجمهوری
حاکمون نوع  • رئیس جمهور		مائوریسیو ماکری
گتی
-	گتی	۲٬۷۸۰٬۴۰۰کیلومتر مربع (۸ام)
-	‌ئو‌ (٪)	۱٫۱
جمعیت
-	سرشماری	۴۱٫۰۹۰٫۰۰۰  (۳۲ام)
-	جمعیت انبسی	۱۴‎/km۲‏ (۱۹۵ام)
جی‌دی‌پی	(تخمین ۲۰۰۷)
-	مجموع	۵۲۳٫۷ میلیارد دلار (۲۲ام)
-	سرانه	۱۴۸۳۸ دلار (۴۸ام)
اچ‌دی‌آی (۲۰۰۶)		۸۶۳/۰ (بالا) (۳۶ام)
پول یکا		پزو (ARS)
زمونی منطقه		ART (جهونی ساعت-۳)
-	تابستونی (DST)	ARST (جهونی ساعت)
اینترنتی دامنه		.ar
تلفن پیش‌شماره		+۵۴

نوم

ایسپانیاییون سال ۱۵۱۶ میلادی بمونه آرژانتین دله. وشون بِشناست‌بینه که این منطقه دله «نقره کوه» پیدا وانه و این نوم که لاتین ِریشه دانّه (argentum)، آرژانتین ِسَر بَموندِسته.

این کشور ِرسمی نوم آرژانتین جمهوری هسته (اٮسپانیولی جه: República Argentina). ولی بعضی جائون وه ره Nación Argentina (آرژانتین ِکشور) هم گانّه. مازرونی زوون دله آرژانتین ره آرجانتین هم گانّه.

تاریخ

آرژانتین قبلاً ایسپانیای ِامپراتوری ِمستعمرات جه بی‌یه و وه ره ریو دلا پلاتا ِفرمانداری گاتِنه. سال ۱۳۲۳ ِمازرونی تقویم این کشور مستقل بیّه. اون گادِر که آرژانتین ایسپانیا جه سیوا بیّه، دله‌یی (=داخلی) جنگون شروع بَیینه که قرن نوزهم دله این کشور ره ضعیف هاکردنه همینسه قرن بیستم دله اتخله کودتا و سیاسی ِبی‌ثباتی و اقتصادی بحران پیش بِمونه.

جهونی جنگ دوم دله آرجانتین شرکت نکرده و خله نازی‌ها وقتی آلمان شکست بخرده، فرار هاکردنه آرجانتین. اونجه ملی‌گرایی هم رُش هکته و پرون جنبش ات‌گال قدرت بیته و هنتا هم طرفدارونی دارنه.

بچا جنگ گدر، وشون ارتش اتا نظامی دیکتاتوری بساته که وه ره خونتا گاتنه. خونتا کمونیست‌های سرکوب اسم جه، خله جوون‌ها و مردم ره شکنجه هدا و جنایت هاکرده و بکوشته. خله مردمون ره این گدر سربه‌نیست هاکردنه و اقیانوس دله دمبدانه. این دوره ره لچر جنگ (dirty war) نوم اشناسنه.

فالکلند جنگ

اصلی بنویشته‌: فالکلند جنگ

فالکلند اتا جزیروئه که آرژانتین ِفلات دله قرار دانه ولی بریتانیا وه ره صاحاب بَیی‌یه. این جزایر باعث بَیینه که این دِتا کشور جنگ دَکفِن. آرژانتین ِارتش ۲ آوریل سال ۱۹۸۲ فالکلند ره تصرف هاکرده، اما بریتانیایی نیروها موفق بَیینه که ۲۰ مه همون سال دِباره فالکلند ره بَییرِن. این جنگ دله ۲۵۰تا بریتانیایی سرباز و ۶۵۰تا آرژانتینی سرباز بمردنه.

مردمون

پاپ فرانسیس وقتی که رسماً پاپ بیّه، اولین جایی که بورده شه وطن بی‌یه.

۹۷ درصد آرژانتین دله اروپایی‌تبار هستنه که ویشترشون ایتالیایی و ایسپانیایی ِنژاد دارنه. ۹۲ درصد مردمون مسیحیت په‌روو هستنه و ۱٫۹ درصد مسلمون هم دارنه. ویشترین یهودیون هم این قاره دله آرژانتین دله دَرنه. پاپ فرانسیس این کشور ِاولین آدِم هسته که اتا پاپ ِمقوم جه بَرسی‌یه.

لاتین آمریکای ِدله آرژانتین همه جه ویشته مهاجرپذیر هسته و قرن بیستم دله ویشترین مهاجر ره بَدی‌یه. سال ۲۰۰۱ آرژانتین ۱ میلیون مهاجر لاتینِ آمریکا جه داشته که ۳۲ درصد پاراگوئه جه بینه.

سیاست

نظامی دیکتاتورها میون سال‌های ۱۹۷۶-۱۹۸۳ سیاسی قتل‌های زیادی داشتنه. خورخه ویدلا میون سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۱ اتا دیکتاتوری ره کنترل کارده و وه ره متهم کانّه که جنگون و قتل‌عامون ره باعث بی‌یه. وه ره اسا حبس ابد هِدانه. بیش از سی هزار نفر که سوسیالیستی تفکرات داشتنه لچر جنگ دله بمردنه یا غیب بَیینه. اوا پرون اتا محبوب و مردمی رهبر بی‌یه که فقیرون ره توجه هاکرده.

آرژانتین ِاقتصاد سال ۲۰۰۲ دَر پاشنی‌یه بی‌یه ولی نستور کیرشنر، که میون ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ ریاست جمهوری ره بعهده داشته، موفق بیّه بدهیون ره، که ۹٫۵ میلیارد دلار بینه، پس هاده.

کریستینا فرناندز د کیرشنر، نستور کیرشنر ِزنا، اولین بار سال ۲۰۰۷ میلادی ریاست‎جمهوری ِمقوم ره بَییته. سال ۲۰۱۱ هم وه اکثریت آرا جه ابقا بیّه. وه خاسته اساسی قانون ره عوض هاکنه تا سومین بار هم رییس‌جمهور بَواشه، ولی سال ۲۰۱۵ مائوریسیو ماکری ریاست جمهوریِ انتخابات ره، هشتاد درصد آراء جه، برنده بیّه.

جوغرافی

آرژانتین دله خله جورواجور زیستگائون دَره همینسه این کشور توریستون جه خله درآمد دریانّه و مکزیک ِپه دومین توریستی کشور لاتین ِآمریکا دله هسته. اتی که $4.41 بیلیون دلار سال 2013, و $4.89 بیلیون دلار هم سال 2012 این صنعت جه دربیارده. حدود سه میلیون نفر توریست هر سال شونّه آرژانتین.

• 
  Pampas
• 
  Sierras Pampeanas
• 
  Mesopotamia
• 
  Gran Chaco
• 
  Cuyo
• 
  Northwest Puna
• 
  Northwest Valleys
• 
  Northwest Yungas
• 
  Western Patagonia
• 
  Eastern Patagonia

اقتصاد

آرجانتین ِکشاورزی و دامداری خله رونق دارنه. وشون کشور دله شصت میلیون دام دره و گوشتِ گتِ تولیدکَرون جه هستنه. نصف صادراتی که دارنه ولی کشاورزی جه رسنه. وشون گننم تولید سَره خله پول دریارنه. خله ماشین‌سازیِ شرکتون هم اونجه تولیدی دارنه. (پژو، فورد، کایسلر، تویتا و... واری) انرژی، توریسم، رفاهی خدمات هم چی‌ئون دیگه‌یی هستنه که آرژانتین اقتصاد سَره اهمیت دارنه.

ورزش

آرژانتین دله پاتو ملی‌ورزش حیساب وانه. این ورزش خله چوگان ره موندِنه و اسب‌سوارون ونه توپ ره سبد دله کَپِّل هاکِنِن.

پرطرفدارترین ورزش هم فوتوال هسته. آرژانتین ِفوتوال دله آلفردو دی استفانو، دیگو مارادونا و لیونل مسی خله معروف هستنه و این کشور ِمعروفترین ورزشکارون حیساب وانّه. این کشور سه بار فوتوال جهونی جام دله قهرمان بیه.

تقسیمات

بوینس آیرس

لاریوخا

سان خوآن

کاتامارکا

چاکو

فرموزا

کورینتس

میسیونز

کوردوبا

سان لوئیز

مندوزا

نئوکن

ریو نگرو

چوبوت

لاپامپا

انتره ریوز

سانتا فه

سالتا

خوخوی

سانتا کوروز

تیرا دل فوئگو

سانتیاگو
دل‌استرو

توکومان

بوینس آیرس

آرژانتین ۲۳ اوستاندانه (provincias) که فدرالیسم ِپه عمل کانّه و استقلال دارنه. این کشور اتا شه‌گردون شهر هم دانّه که بوینس آیرس هسته.

1. بوینس آیرس ِشهری و فدرال ِمنطقه
2. بوینس آیرس اوستان
3. کاتامارکا
4. چاکو
5. چوبوت
6. کوردوبا
7. کورینتس
8. انتره ریوز
9. فرموزا
10. خوخوی
11. لاپامپا
12. لاریوخا
13. مندوزا
14. میسیونز
15. نئوکن
16. ریونگرو
17. سالتا
18. سان خوآن
19. سان لوئیز
20. سانتا کوروز
21. سانتافه
22. سانتیاگو دل استرو
23. تییرا دل فیوگو
24. توکومان

منابع

• انگلیسی ویکی‌پدیا