باکالیجار

باکالیجار کوهی یا باکالنجار اتا زیاری وزیر، سپهسالار و حاکم بی‌یه. وه که شاید باوندی بی‌بائه، منوچهر ِبرارزن و انوشیروان ِخوردپییر یا دایی بی‌یه. ونه پییر ِنوم «ویهان کوهی» یا شاید هم «سرخاب دیلمی» بی‌یه.

باکالیجار کوهی
زیاری امیر
باکالیجار و ونه همسایه‌ئون ِسامون ِمقایسه
زمون	۴۲۳ تا ۴۳۳ هجری
لقب(ئون)	باکالنجار
بمردن	۴۳۳ یا ۴۴۱ هجری
پیش از	انوشیروان
پس از	انوشیروان
سلسله	زیاریان
پیـِر	ویهان کوهی
دین	اسلام

منوچهر ِبمردِن په، ونه ریکا انوشیروان، که هَنتا وَچه بی‌یه، تبرستون و گرگان ِشا بیّه و ونه حکومِت بَرِسی‌یِن په، باکالیجار همه چی ره شه دَس ِبِن بَییته و کم‌کم هَمینتی انوشیروان ره کِنار بَزوئه و شه ره حاکم اعلام هاکرده. وه همه ره بائوته که انوشیروان ره بَکاشته ولی انوشیروان ره احتمالاً زندونی هاکرد بی‌یه چون ونه حکومت ِتموم بَیِّن په، دِباره انوشیروان سَر و کَلّه پیدا وانه و حکومت ره شه دَس گَنّه.

باکالیجار اتا نامستقل ِشا بی‌یه. وه ویشته سلطان مسعود، غزنویون ِحاکم، ِحمایت ره شه وسّه جذب هاکرده و ونه کیجا مسعود ِزَن بی‌یه. باکالیجار اِت‌دَفه که مسعود بوردبی‌یه هند، شورش هاکِرده و آل بویه پـِشتی ره هاکِرده ولی زمونی که مسعود وَردَگرسته، وه ره شه سرجا هِنیشِنی‌یه و آمل ِمردِم ره سرکوب هاکرده. با اون‌که مسعود و باکالیجار دِباره رَفِق بَیینه، ولی اینان کارها مسعود ِحکومِت ره ضعیف هاکرده و باعث بَیّه که اتا تِرکِمون گروه، که وشون نوم سلجوقیون بی‌یه، مسعود ِحکومِت ره رِقِد بَدِن و باکالیجار ره هم حکومِت جه کنار بی‌یِلِن.

نوم و نسب

باکالیجار ِدِرِِس ِنوم ونه «ابوکالیجار» بائه. «ابو» اتا عربی کلمه هسته و «کالیجار» هم اتا تبری، دیلمی یا گِلِکی کلمه هسته که جنگ معنی ره دائه و «کارزار» ِکلمه جه هم‌معنی بی‌یه. این کلمه پهلوی زوون دله «کاریچار» بَنویشته‌بی‌یه. ابوکالیجار کلاً بتونده همون ابوالهیجا یا ابوالحرب معنی ره هاده که اون گادِر خله استفاده بی‌یه. بعضی تاریخی کتابون، ابن‌اسفندیار، اولیاالله آملی و بیهقی واری، ونه نوم ره «کالنجار» بنویشتنه که بتونده اتا لهجه‌ی دیگه «کالیجار» ِعبارت جه بائه. یوستی شه بنویشته‌ئون دله گانه «کالنجار» اتا قلعه‌ی ِنوم بی‌یه که هند ِمولتان ایالت دله دَیّه و که په‌یی‌ته ونه نوم ره بی‌یشت‌بینه «تِلواره».

باکالیجار منوچهر ِبرارزن و انوشیروان ِدایی بی‌یه. و منوچهر ِبمردِن په انوشیروان ِخوردپییر هم بیی‌یه. باکالیجار ِپییر نوم ره منابع دله «ویهان کوهی» و «سرخاب دیلمی» بنویشتنه. البته ویهان ونه دِرِس بائه چون سرخاب احتمالاً باکالیجار ِبرار بی‌یه؛ نا ونه پییر. منابع دله دَره که «شهروبن سرخاب» ونه برارزا بی‌یه.

ونه تیر و تِبار شاید باوندیون جه بائه. البته اونتی که ظهیرالدین مرعشی گانه، باوندیون جه بعد اون‌که اسپهبد شهریار بمرده، هچکی حکومت جه نَرسی‌یه و همه قابوس و ونه تیر و تِبار ِسامون دله زندگی کاردنه.

بعضی تاریخی کتابون باکالیجار و انوشیروان ره اشتباهاً ات‌نفر بدونستنه و حتی ونه دِرِِسّی نوم ره «باکالنجار بن منوچهر بن قابوس» بی‌یِشتنه که این کار قطعاً اشتباهی بی‌یه.

منوچهر ِحکومِت

منوچهر و ونه اطرافیون ِنقاشی، بلعمی ِکتاب دله.

اصلی بنویشته‌ئون: زیاریون و منوچهر زیاری

منوچهر زیاریون ِپنجمین شا بی‌یه. وه غزنویون ِپـِشتی جه حکومِت داشته و وشون ِتابع بی‌یه. محمود غزنوی، غزنویون ِگت ِشا، ونجه معاصر بی‌یه و منوچهر وه ره باج دائه. وه ۴۲۰ یا ۴۲۱ هجری طبیعی مرگ جه بَمرده و ونه بمردِن په، چن وقت بگذشته په محمود غزنوی هم بمرده.

انوشیروان ِحکومت ِاولین دور

انوشیروان ِحکومت بَرِسی‌یِن په، سلطان مسعود ِغزنوی سکه تبرستون و گرگان دله رایج بَیّه.

منوچهر ِبمردِن په، سال ۴۲۱ هجری دله ونه ریکا، شرف‌المعالی انوشیروان، حکومت جه بَرسی‌یه و محمود غزنوی ونه حکومت ره تثبیت هاکرده و ونجه پونصد هزار دینار باج طَلِب هاکرده. انوشیروان ِدوران مسعود غزنوی، که تازه شا بَیبی‌یه، نوم جه سکه زونه و خطبه خوندِستنه. اینتی که بیهقی شه کتاب دله گانه، این گادِر باکالیجار همه کارها ره کارده و انوشیروان که نوجوون بی‌یه دَس جه هِچّی بَر نِموئه. ابن اثیر هم گانه که «ابوکالیجار بن ویهان القوهی» انوشیروان ِسپاهیون ِفرمانده و ونه خوردپییر (=ناپدری) بی‌یه.

باکالیجار ِحکومت

باکالیجار که انوشیروان ِحکومت ره پابرجا هاکرد بی‌یه، تصمیم بَییته که وه ره کِنار بَزنه و کم‌کم شه ره حاکم هاکِنه. همین گادِر «خواجه احمد بن حسن میمندی» و سلطان مسعود ِاتّا مشاوره‌ی ِشرح بیهقی کتاب دله دَره که گانه خواجه ات‌بار مسعود ره پیشنهاد هِدا که ری ِشهر ره هادِن باکالیجار دَس و وه اونجه امیر بَواشه ولی سلطان مسعود ونجه مخالفت هاکرده و بائوته که انوشیروان هَنتا وَچوئه و نَتونده تیناری تبرستون و گرگان ره داره، همینسه ونه باکالیجار اونجه دَواشه و اگه دَنی‌بو، اون مملکت ِاوضاع قارش‌میش وانه.

این که باکالیجار چـِتی انوشیروان ِحکومت ره کنار بَزو و ونه نقشه چتی بی‌یه ره اِسا نَدومبی. بعضی تاریخدون‌ها گانّه که شاید همین قضیه باکالیجار ِگوش جه بَرسی‌بائه و وه ره طمع دینگوبائه که سلطان مسعود جه بخائه که وه ره امیر بنومه. بعضی تاریخدونا هم تاریخی کتابون په جه گانّه باکالیجار همه ره بائوته که مِن انوشیروان ره زهر هِدامه و وه ره بَکاشتمه و سال ۴۲۳ هجری اتا نومه غزنویون ِدربار وسّه بنویشته که ونه دله همین گپ ره بَزو و غزنوی شائون ره بائوته که مرداویج و وشمگیر ِزک و زا جه دیگه هِچکی نَموندِسته که بتونه گرگان و تبرستون دله حکومِت هاکنه و وشون جه بِخاسته که ونه حکومت ره رسمیت بِشناسِن. سلطان مسعود که شه ونه سَر خله شِلوغ بی‌یه و دَرجنگسته، باکالیجار ِبخاستی جه موافقت هاکرده و وه ره بائوته که چن نفر ره بَرِسِن تا تبرستون و گرگان ِمنشور ره ونه نوم جه بَنویسه و هاده وشون دَس. اِسا دومبی که باکالیجار شه نومه دله دِرو بَنویشته و انوشیروان ره نَکاشت بی‌یه چون په‌یی‌ته ویمبی که وه تاریخ ِدله بِموئه و زنده بی‌یه.

مسعود وقتی بلخ ِشهر دله دَیّه، ابوالمحاسن (تبرستون و گرگان ِرییس) و گرگان ِقاضی بوردنه وِِنه پَلی و منشور ره بونصر مشکان بنویشته و باکالیجار وِسّه بَرسنی‌یه. مسعود هم باکالیجار جه بخاسته که اونچی قبلاً باج بخاست بینه، ره هم ونه وسّه بَرِسِنِن و چون خاسته که ات‌کار هاکنه که باکالیجار ات‌موقع شورش نکانه، ونجه بخاسته که شه کیجا ره هم هاده وه ره تا ونجه ازدواج هاکنه. اینتی بَیّه که مسعود و باکالیجار هِدی جه رَفِق بَینه و متحد بینه. این‌که کتابون دله بِمو مسعود باکالیجار جه بِخاسته «قبلاً ِباج» ره هم هاده، مَیّن وانه که باکالیجار قبلاً هم انوشیروان ِامیر یا سپهسالار بی‌یه و ونه عَوِض تعهد هِدا بی‌یه که مبلغی ره باج هاده و اسا ضمن اون مبلغ وسّه اتا جدید پول هم اونتای ِسَر هاده.

سال ۴۲۴ هجری ات‌سری تِرکِمون، بلخان ِراه جه خاستنه بِئِن و مازرون دریای ِجنوبی سواحل ره بَییرِن. سلطان مسعود و باکالیجار هِدی جه همکاری هاکِردنه و اینان ِحمله دیم‌به‌دیم هِرِسّانه: سلطان مسعود شه چنتا لشکر ره بَرسنی‌یه که وشون دَم ره بَیرِن و باکالیجار ِلشکر جه هم بخاسته که خراسان ره مراقب بائِن و ات‌سری‌شون هم بورِن دهستان ِشهر دله تا رباط ِراهون جه دِشمِن حمله نَکانه.

مسعود غزنوی سال ۴۲۴ هجری، ات‌نفر ره بَرسنی‌یه تا باکالیجار ِکیجا و ونه باج ره بَییره و بیاره. این قاصد شه همراه دَر اِموئه، گرگان و نیشابور ِگت‌گت ِآدِمون و مِلّائون و سیاسیون ره هم بَوِرده و باکالیجار ِکیجا هم اتا خار ِجاهاز شه وسّه بیاره. مسعود هم که بَدی‌یه اینتی بَیّه، تِمام همراهون ره خلعِت هِدا و اتا خلعت هم باکالیجار وسِّه بَرِسنی‌یه.

باکالیجار ِهاپستِن (= شورش)

سلطان مسعود وقتی بتونِسته شه مملکت ِاوضاع ره آروم هاکنه و دعوا-مرافع ره دَخاسِنه، شه پییر واری بورده هند ره حمله هاکرده و سال ۴۲۶ وَردِگِرسته. این موقع بَدی‌یه که دِتا دِشمِن ونه وسّه دِرِس بَیّه؛ اتا سلجوقیون بینه که ونه شمالی سامون‌سَر ره بَییت بینه و دَر قدرت گیتِنه و ات‌دیگه باکالیجار که ونه دَنیبی‌ین جه استفاده هاکرده و علاالدوله کاکویه و فرهاد بن مرداویج جه همباز بیّه و غزنویون ِدربار جه مخالفت هاکرده. تاریخدون‌ها اینتی گانّه که باکالیجار که شه کیجا جاهاز وسّه خله تهیه‌تِدارُک بَدی‌بی‌یه، راضی نَیّه که مسعود ِبخاستی باج ره هم هاده و همینسه شورش هاکرده.

مسعود که خاسته وشون دِتا چِش‌سَله ره بَیره، شه لشکر همراهی بورده نیشابور ِشهر دله ولی همین گادِر زمستون بیّه و ونه لشکر دیگه غِذا و آذوقه نِداشتنه. ابوالحسن عراقی، که مسعود ِمشاورون جه بی‌یه، وه ره پیشنهاد هِدا که شه لشکر همراهی گرگان ره بَییرن و اونجه دَواشِن. بونصر مشکان و بعضی دیگه وزیرون این کار جه مخالف بینه چون دونِستنه اینتی خراسون ِمنطقه دله نظامیون جه خالی وانه و تِرکِمون‌ها بِتونّه راحت این منطقه ره بَییرِن ولی ابوالحسن عراقی چارتا دلیل بیارده که مسعود ره راضی هاکرده گرگان ره بَییرن:

1. گرگان تا نیشابور، گرگان گرم‌ته بی‌یه و اونجه راحت‌ته تونِستنه زمستون ره سَر هاکِنن.
2. گرگان دله غِذا ویشته و ارزون‌ته بی‌یه.
3. باکالیجار که دِ سال شه باج ره نِدا بی‌یه، مجبور بی‌یه اینتی شه باج ره هاده.
4. مسعود ِلشکرکشی باعث بی‌یه که غزنوی سربازهایی که «عبدوس» ِرهبری جه، همون موقع ترکمنون جه جنگ کاردنه، دلگرمی بَییرن.

مسعود اسفراین ِراه جه بورده گرگان سو و روز ۲۶ ربیع‌الاول ۴۲۶ هجری این شهر جه بَرِسی‌یه. این زمون گرگان ِمردِم فرار هاکردنه و بوردنه ساری و باکالیجار هم شهر ِگتِ آدِمون ره جمع هاکرده و انوشیروان، شهرآگیم و مرداویز هِمراهی بوردنه ساری دله پناه بَییتنه. باکالیجار ِارتش جه این موقع چارهزار نفر که عرب بینه، سِوا بَیینه و بوردنه غزنویون پَلی. انوشیروان احتمالاً تا این گادِر زندون دله دَیی‌یه ولی این زمون که مشعود گرگان ره بَییته، باکالیجار هِمراه بورده ساری و اونجه باکالیجار شه نومه دله که مسعود وسّه بنویشته، ونه نوم ره هم بیارده. این زمون ابوالحسن عراقی دَیی‌یه سلطان مسعود ره تحریک کارده که آمل ره حمله هاکنه چون اونجه یک میلیون جمعیت داشته و وه گاته لااقل هر نفر جه بَنشِنه اِتّا دینار بَییتِن، که اینتی یک میلیون دینار جمع بی‌یه. همینسه مسعود ِارتش هِی تبرستون دله پیشی اِمونه و باکالیجار شه ارتِش ره هِی پِیی کَشی‌یه. وه اتا نومه دیگه دله بنویشته که تبرستون ِحکومت ره نِخانه و مسعود جه بِخاسته ونجه بُگذِره تا وه شه پییری قلعه‌ئون دله زندگی هاکنه و مسعود ره بائوته این سامون بقیه همه ته ره بائه ولی مسعود قبول نکارده و ناتل دله این دِتا ارتش همدیگه جه دیم‌به‌دیم بَیینه که باکالیجار شکست بَخارده و ونه لشکریون ویشته بمردنه.

مسعود که پیش از این آمل ِمردِمون ره قول هِدا بی‌یه که وشون جه دِ سال مالیات نَییره، این موقع وَردِگرسته این شهر دله و وشون جه مالیات‌بخا بَیّه. وه بائوته ونه این شهر جه یک میلیون طلایی دینار و ات‌خله طلاجات بَییرِن. وه که خاسته زودته وَردَگِرده شه نیشتنگا، شه محتصبون ره بائوته زودته این مالیات ره جمع هاکنِن. مسعود ِوزیرون و ونه اطرافیون خله وه ره سِفارِش هاکِردنه که آمل ِمردِم ره مِزراب (=فشار) نی‌یِله و وه ره گاتنه که اَنده مال اتا شهر دله جه دَربَکشی نَوانه ولی سلطان مسعود توجه نَکارده. آمل ِمردِم ونه وسّه چن نفر، ناصر علوی و بیهقی واری، ره بَرسِنینه که وشون ضامن بَواشِن ولی مسعود وشون ره هم جِواب هاکرده و بائوته اگه خَشی‌خِشی مردِم شه مالیات ره تحویل نَدِن، «بوسهل بن اسماعیل» ره راهی کانده که زور پـِشتی این پول ره ونه وسّه بَوِره و آخر هم این کار ره هاکرده و بوسهل شهر ره غارت هاکرده و بعضی جائون ره تش بَکشی‌یه و هرکی پول نِداشته ره زندون دِمدائه. بالاخره چار روز په، صد و شصت هزار دینار جمع بَیّه.

این کارها باعث بَیّه آمل ِویشته کَسون شوئِنه آمل جه فِرار هاکِردنه و ات‌سری بوردنه بغداد ِخلیفه پَلی مسعود جه شکایت هاکِردنه و مسعود ِظلم ِخَورِ تا مکه و مدینه بَرِسی‌یه. تبرستون ِمردِم هم این گادِر مسعود جه جـِر (= بد) بَیینه و بوردنه باکالیجار و انوشیروان ِهوادارون په. این زمون اتا اتفاق دیگه که مَردِم ِخون ره جوش بیارده، این بی‌یه که «سالار بکتغدی» (مسعود ِسردارون جه) ات‌سری غلامون هِمراه بورده اتا مَله‌ی ِمردِم ره قتل‌عام هاکِرده و حتی درویشون که مسجد دله قرآن خوندِستنه ره بَکاشته. مسعود وه ره هاپِرس-نَپِرس هاکِرده و وقتی بَدی‌یه مردم چِتی ونجه جـِر هَستنه، شه کارون جه پشیمون بَیّه. همین موقع دهستان و فراوه جه نومه بِموئه که تِرکِمون‌ها نِـهِب بَکاردنه غزنویون ِسامون طَرِف و باکالیجار هم نومه دائه؛ گاته مِن پشیمون هستمه و عذرخائی کارده.

باکالیجار ِدِباره حکومِت

مسعود که خاسته زودته تِرکِمون‌ها خَطِر ره رفع هاکِنه، ۴۶ روز جنگ ِپه، باکالیجار ره بِبَخشی‌یه. باکالیجار هم قبول هاکرده که ۳۰۰٬۰۰۰ دینار باج هاده، هر سال مال بَرِسِنه، تبرستون ِخطبه ره مسعود نوم هاکنه و شه برارزا ره گروگان هاده تا تبرستون و گرگان حکومِت ره پَس بَییره. مسعود وقتی گرگان جه بَرسی‌یه، بِشناسته که سلجوقی تِرکمون‌ها جیحون جه یور بِمونه و خراسان ره دَرگیرنه. عبدالجبار ره گرگان ِامیر هاکرده و وه ره مأموریت هِدا که باکالیجار ره مواظب بائه که شه قول ره عَمِل هاکِنه. عبدالجبار وسّه پنج‌تا سرهنگ و اتا حاجب و هزارتا سِواره‌نظام هم بی‌یِشته.

رجب ِ۴۲۶ هجری مسعود نیشابور جه بَرِسی‌یه، اینجه بی‌یه که وه بونصرمشکان ره بائوته: «نَوِسّه باکالیجار ره حمله هاکِنم و این حمله هیچ نفعی مه وِسّه نِداشته چون باکالیجار اسا هم بِتونده راحت مه ره هاپه و دِباره مستقل بَواشه.» بونصر هم وه ره جِواب هِدا: «ته عَوِض باکالیجار خَله این جنگ جه سود هاکرده چون اسا تبرستون ِمردِم ونه قَدر ره دونّه و فَهمِنّه که غزنویون تا زیاریون میون، هر وقت بائه ونه همون زیاریون ره دارِن و غزنویون جه جز بَکاشتِن و ظلم هِچّی دیگه وشون جه نَرِسِنه.»

اسلام ِدانشنومه:

بونصر مسعود جه بِخاسته که باکالیجار ِدِل ره دِباره بدست بیاره و ونه وسّه نومه بَرِسِنه و ونه پِشتیبونی ره بِخائه چون باکالیجار اتا باهوش آدِم هَسته و لابد ته حرف ره قبول کانده. امّا دِباره مسعود ِنَخاش-نَخاش مشاورون نی‌یِشتنه و بائوتنه که گرگان وِسّه ونه «عامل و شحنه» بی‌یلیم و اَنده ره نَفِهمِستنه که تا مسعود شه لینگ ره گرگان جه بِریم بی‌یِله، ظلم‌بَدی مردِم باکالیجار ِدور جمع وانّه و وشون هِدی جه گرگان ره گیرنه و اینتی مسعود ِدولت آبرو شونه.

باکالیجار تا مسعود چـِش ره دیر بَدی‌یه، دِباره مردِم ره تحریک هاکرده و وشون ره راقازی دِم‌بِدا که ونجه مسعود دیم‌به‌دیم دفاع هاکِنِن. عبدالجبار هم فِرار هاکِرده و وَردِگِردِسته خراسان ولی باکالیجار دِباره مسعود ره دَقه-دَقه نومه دائه که مثلاً ونه دِل جه دَر بَوِره حتی وه همین سال ِمهرگان جشن روز مسعود وسّه ات‌خله هدیه بَرِسِنی‌یه. مسعود هم که وقت نِداشته وَردَگِرده تبرستون، وه ره شه حال بی‌یِشته.

این گادِر جه هَسته که دیگه باکالیجار مسعود جه وِفادار وانه و حتی زمونی که مسعود ِحکومِت خله-خله ضعیف وانه، وه ره تَن دِنه و کومِک کانده که سلجوقیون جه جنگ هاکِنه چون ترسی‌یه سلجوقیون ونه حکومِت ره حمله هاکِنِن و وه دونِسته که نَتونده سلجوقیون دیم‌به‌دیم تیناری هِرِسته. سال ۴۲۹ هجری، ات‌بار که غزنوی سردارون، «ابوالفضل سوری» و «بوسهل حمدوی»، اتا جنگ دله شکست بَخاردبینه، مجبور بَیینه باکالیجار جه پِناه بِخائِن. این زمون باکالیجار وشون ره شه پَلی راه هِدا و اتّا لِشکر وشون وسّه تهیه هاکرده که ونجه شه شکست ره جبران هاکِنِن؛ وقتی وشون این خَوِر ره مسعود وسّه بائوتنه، مسعود وه ره قول هِدا که این کار ره جبران هاکِنه و دِ سال په‌یی‌ته ونه وِسّه خلعت و نومه بَرِسِنی‌یه و تشکر هاکرده.

انوشیروان دِباره حکومِت

سال ۴۳۳ هجری، انوشیروان بِتونِسته ۱۰ سال ِپه، دِباره باکالیجار ِحکومِت ره کنار هاده و شه فرمانروا بَواشه. بعضی کتابون بَنویشتنه که وه شه مار ِکومِک جه بتونِسته باکالیجار ِمار جه ازدواج هاکِنه که نَتونده دِرِس بائه چون همون منابع شه بائوتنه که باکالیجار انوشیروان ِدایی بی‌یه پس ونه مار وِسّه انوشیروان ِماجان (=ماری گت‌نِنا) بائه. احتمالاً انوشیروان اون گادِر که سلطان مسعود ضعیف بَیّه، باکالیجار که دیگه حامی نِداشته ره هاپسته و حکومِتی تخت ِصاحاب بَیّه. بعضی تاریخدونا هم بائوتنه که انوشیروان ِمار که باکالیجار زِنا بی‌یه، وه ره کومِک هاکِرده

همین که انوشیروان دِباره حکومِت جه بَرسی‌یه، سلجوقیون ِشا، که ونه نوم طغرل بی‌یه، بفهمسته که تبرستون اوضاع قارِش-میش هسته و وشون ِسامون ره حمله هاکرده. طغرل ِلشکریون دله «مرداویج بن بسو دیلمی» و «چغری بیک» هم دَیینه. چغری بیک بتونسته خله راحِت گرگان ره بَییره و طغرل این شهر ِمردِم جه صد هزار دینار بِخاسته. وه مرداویج بن بسو ره این شهر ِحاکم هاکرده و ونجه سالانه ۵۰٬۰۰۰ دینار خراج بِخاسته. انوشیروان هم این گادِر قبول هاکرده که سالانه ۳۰٬۰۰۰ دینار خراج هاده و مرداویج ِتحت‌الامر بائه. مرداویج که خاسته انوشیروان ره شه میس دله داره، ونه مار (که قبلاً باکالیجار ِزنا بی‌یه) جه ازدواج هاکرده. بَنشِنه بائوتِن که سلجوقیون ِحمله په زیاریون سلسله رِقِد بورده و منقرض بَیّه ولی وشون ِبعدی امیرون فقط کوهون دله چنتا پچوک‌پچوک دژ دله حاکم بینه و گت ِزمین‌دارون ره ویشته موندِستنه تا شائون ره.

باکالیجار ِعاقِبـِت

طبق اونچی ظهیرالدین مرعشی و ابن اسفندیار شه کتابون دله بنویشتنه، انوشیروان سال ۴۳۵ هجری، شکار هاکردِن گادِر بَمِرده و باکالیجار تا چن سال په‌یی‌ته زنده بی‌یه ولی دیگه تِلاش نَکارده که حکومِت جه بَرِسه. این منابع ِبخوندِستن په محمدعلی مفرد گانه: «شاید باکالیجار دلیل این بی‌یه که گت ِشائون ونه پـِشتی ره نَکاردنه و وه شه وِسّه حامی خاسته. باکالیجار شه ۱۰ ساله حکومِت گادِر مَیـِّن هاکرده که چِتی غزنوی شائون ِمُتّکی بی‌یه و نتونِسته بی‌پـِشتی حکومت هاکنه. شاید دلیل ِدیگه این بائه که همین زمون دارا و اسکندر دَیینه زیاریون ِباقی‌بَموندِست سامون دله حکومت کاردنه و وه نتونسته وشون جه دیم‌به‌دیم بَواشه. وه اواخر اتا قلعه دله دَیی‌یه تا سال ۴۴۱ هجری همونجه بَمردِه.»

ولی اونتی که ابن اثیر تعریف کانده، همون گادِر که انوشیروان دِباره حکومِت جه بَرسی‌یه، سال ۴۳۳، باکالیجار ره دستگیر هاکِرده و وه ره بَکاشته. عباس زریاب این کتاب ِبنویشته‌ئون ره دِرِس‌ته دونده و گانه: «اونجور که دومبی اون گادِر شائون دِرِس نَدونِستنه که اتا گت ِمخالف ره زنده باقی بی‌یِلِن و وه ره فقط دستگیر هاکِنِن؛ خصوصاً که ابن اثیر، سال ۴۳۳ خَوِری بائوته مرداویج انوشیروان ِمار، که همون باکالیجار ِزنا بی‌یه، جه ازدواج هاکِرده، که این مسئله فقط وقتی تونِسته اتفاق دَکفه که باکالیجار بَمِرد بائه و انوشیروان مار بی‌شی زِنا بَیبی‌یه؛ مگر اون‌که احتمال هادیم این زنا ره زور پِشتی مطلّقه هاکرد بائِن که بعیده اینتی بَی‌بائه.»

دپیته چرخه‌تو

پورتال:تاریخ

پورتال: تاریخ

• باوندیون

باکالیجار زیاریون ِحاکم
اسپهبدان طبرستان
قبلی: انوشیروان	زیاری امیر بین سال‌های ۴۲۳ تا هجری قمری	بعدی: انوشیروان

منابع

• باسورث، کلیفورد ادموند. تاریخ غزنویان. ج. دتا. مترجم: حسن انوشه. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۲. 
• زریاب، عباس. دانشنامه اسلام. ج. ۲. ص ۱۰۴۳. 
• مفرد، محمدعلی. ظهور و سقوط آل‌زیار. تهران: انتشارات رسانش، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۶۴-۷۱۸۲-۹۴-۵. 
• ملک‌زاده بیانی، بانو. سکه‌های زیاری (۱). مجلهٔ معارف اسلامی، ۱۳۵۳. 
• ملک‌زاده بیانی، بانو. سکه‌های زیاری (۲). مجلهٔ معارف اسلامی، ۱۳۵۳. 
• مینورسکی، ولادیمیر. فرمانروائی و قلمرو دیلمیان. مترجم: جهانگیر قایم مقامی. مجلهٔ بررسی‌های تاریخی، ۱۳۴۶. 

ویشته بخوندِستِن وِسّه

• C.E.Bosworth, The Ghaznavids: their empire in Afghanistan and eastern Iran 944-1040 , Edinburgh 1963.

• گت اسلامی دانشنومه دله