زازاکی
زازاکی یا دِمَلی (زازاکی جه :Zazaki, Dımli) اتا ایرانیج زوون هسه که زازاستون دله گنش بونه. اینتا زوون خله مازرونی و گیلکی و تالشی ره مونه. زازاکی اتا ایرانیج غربیشمالی زوون هسه. زازکی زوون دیگه نوم دیملی هسه که دیلمی واژه دگر بئی هسه. زازائون اول گیلون و مازرون جنوبور دَیینه و بعدن کوچ هکردنه بوردنه آناتولی سامون (اسا ترکیه کشور) دله. زازستون که زازئون زیست جا هسه ترکیه دله، شمالی کوردستون و اینتا کشور ره ترکنشین منطقه میون دره. زازکی زوون ره لاتین ِخط جا نویسنّه. زازاکیه زوون در حال نابودی با کردی هسته و کورد ها خله سعی کننه وره کوردی نوم بزنن و وره کوردی بکنن، زازاکی و گورانی دو تا زوون هستنه که کوردی نیستنه و خله سعی کننه کوردون وره کوردی هاکنن ، این دو زوون با کوردی درحال نابودی سریعی هستنه.
| ||||
---|---|---|---|---|
Zazaki | ||||
گنشکرون | 1640000 [۲] | |||
کشور | تورکیه[۳][۴] آلمان |
|||
خط | زازاکی الفبا، لاتین خط و عربی الفبا Q8196Check for unknown parameters | |||
جملهدلهیِ ترتیب | فاعل-مفعول-فعل | |||
خانواده | هندو-اروپایی زوونون | |||
ایزو 639-2 | zza[۵] | |||
ایزو 639-3 | zza[۵] | |||
نقشه | ||||
زازاکیون نخشه، ترکیه دله
| ||||
این زوونِ ویکیپدیا | ||||
کد ره دچیین - دچیین |
زازاکی یا دیملی اتا از زوونون ایرانی شومال غربی هسته که شرق ترکیه گپ بزه ونه. شومار مردمون زازاکی ره حدود ۳ تا ۴ میلیون نفر حدس زنّه. زازاکی ره اورامانی و باجلانی زوونون واری هم دونه و اینتا وسّه زوونشناسون این ۳ تا زوون ره درون خونوادهئی به ایسم زازا-گورانی جا دنّه و زازا-گورانی ره شاخهئی سِوا از دستهزوونئون ایرانی شومال غربی اشمارنّه.
ترکیه کوردئون و بخشی از زازاکیئون و زوونشناسون فکر کانّه که زازائون اتا مستقل چلّه هستنه که وشون نوم دیملی عوض بیی دیلمی هسته و وشون جا اول جه دیلمستون بییه. جالبه که بدونین مردمونی که مازرونی یا گِلکی یا دیلمی بلد بائن راحت تونّه وشون زوون جه گپ بزنن.
جائی دیلمیون ونه گت شهرون نوم درسیم، الازیغ، ارزنجان و دیاربکر هسته که البته خله کرمانجئون مناطق جه مشترکی هسته (دیاربکر واری). ویشته ره دیملیئون ره کرمونجی ونگ کانّه.
زازاکی زوون ِمعاصر شاعرون جه بنشنه روشان لزگین جه اسم بَوِردِن.
مازرونی و زازاکی و چنتا هیندو-اروپایی زوون ِمقایسه هاکردن (Mazeruni o Zazaki çenta Hind-Orupai zivun moghayese hakerden)
دچیینعددون(Adedun)
دچیینتبری/مازرونی | زازاکی | فارسی | روسی | یونانی | ایتالیایی | ایسپانیولی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
yak یک |
ju/yew | yek | odin | ena | uno | uno | eins | un | one |
du دِ |
dı | do | dva | dyo | due | dos | zwei | deux | two |
se سه |
hirê | se | tri | tria | tre | tres | drei | trois | three |
çahar چار |
çehar | çahar | çetyre | tesera | quattro | cuatro | vier | quatre | four |
panc پنج |
panc | penc | pyatʹ | pende | cinque | cinco | fünf | cinq | five |
şiş شیش |
şeş | şiş | shestʹ | eksi | sei | seis | sechs | six | six |
haft هف |
hewt | heft | semʹ | epta | sette | siete | sieben | sept | seven |
haşt هش |
heşt | heşt | vosemʹ | okto | otto | ocho | acht | huit | eight |
nah نه |
new | noh | devyat | ennia | nove | nuevo | neun | neuf | nine |
dah دَ |
des | deh | desyatʹ | dheka | dieci | diez | zehn | dix | ten |
bis بیس |
vist | bis | dvadtsatʹ | eíkosi | venti | veinte | zwanzig | vingt | twenty |
کلمات (Kalemat)
دچیینمازرونی | فارسی | زازاکی | فارسی | روسی | یونانی | ایتالیایی | ایسپانیولی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
پییر/پـِر | پدر | Pi/Pêr | Pidar | Otets | Pateras | Padro | Padre | Pére | Vater | Father |
مار | مادر | May/Mae | Mader | Mat | Mitera | Madre | Madre | Mére | Mutter | Mother |
برار/گگ | برادر | Bra | Brader | Brat | Adelfos | Fratello | Hermano | Frére | Bruder | Brother |
نوم | نام | Nome | Nam | İmya | Onoma | Nome | Nombre | Non | Name | Name |
لو | لب | Lew | Leb | Guba | Cheíli | Labbro | Labio | Lévre | Lippe | Lip |
مِن | مَن | Ez | Men | Ya | Ego | Io | Estoy | Je | Ich | I |
ته | تو | Ti/To/Tu | To | Ti | Eseis | Ti/Te | Te/Ti/Tu | Tu/Toi | Du | You |
اِما | ما | Ma | Ma | My | Emais | Nois | Nosotros | Nous | Wir | We |
مه | مال من | Mı | Men | Moĭ | Mou | Mio | Mi | Mon | Mein | My |
اَره | آری | Ya | Beli | Da | Nai | Si | Si | Vui | Ja | Yes |
نا | نه | Nê | Ne | Ne | Ochi | No | No | Non | Nein | No |
دله | در | Dı | Der | - | - | Di | De | De | At | Bei |
شوکا | غزال/آهو | Ğezale | Gazal | Gazel | Kazélla | Gazzella | Gacela | Gazelle | Gazelle | Gazelle |
لوش | در | Der | Der | Dvar | Pórta | Porta | Puerta | Portre | Tor | Door |
لینگ/چَک | پا | Pa/Lıng | Pa | Podnozhie | Pódi | Piede | Pata | Pied | Fuß | Foot/Leg |
بِنه | زمین | Erd | Eradi | - | - | - | - | - | Erde | Earth |
اساره | ستاره | Astare | Sitare | - | Astéri | Astro | Estrella | Astre | Stern | Star |
ترنه/نو | نو/جدید | Newe | Nev | Novyi | Néos | Nuovo | Nuevo | Nouveau | Neu | New |
پُر | پُر | Pır/Pur | Pur | Polnyi | Pliri | Pieno | Pleno | Plein | Prall | Full |
گَت | بزرگ | Gırd | Bozorg | Gromnyi | Megálos | Grande | Gran | Grande | Groß | Great |
نوقره | نقره | Sêm | Sim | Serebro | Asimi | Argento | Suelto | Argent | Silber | Silver |
بامشی | گربه | Kitik | Gerbe | Kot | Gata | Gatto | Gato | Cat | Kitty | Kätzchen |
وِرگ | گرگ | Verg | - | Volk | - | - | - | - | Wolf | Wolf |
کِرگ | مرغ | Kerge | - | Kuritsa | Kotópoulo | - | - | - | Küken | Chicken |
ملیجه | مورچه | Murcele | Meverçe | Muravyei | - | - | - | Amerse | - | |
شادی | میمون | Meymun | Meymun | Maimou | - | Scimmia | Mono | - | Monkey | |
سِره/خِنه | خانه | Bon | Bina | - | - | - | - | Bâtiment | Baun | Build |
ونگ | آوا | Veng | Ava | - | - | Voce | Vaz | Voix | - | Voice |
بمردِن | مرگ | Merd | Mord | Mertvyi | - | Morto | Muerto | Mort | Mord | Murder |
گَل | موش | Mere | Mosh | Mysh | - | Mouse | - | - | Maus | Mouse |
تنِک | پراکنده | Tenik | Tenek | Tonki | - | - | - | - | Dünn | Thin |
لمون | لیمو | Limon | Limun | Limon | Lemoni | Limone | Limón | - | - | Lemon |
باکّله | باقالا | Bagile | Baghla | Bob | - | - | Haba | - | Bohne | Bean |
ئو | آب | Aw | Ab | - | - | Acqua | Agua | Aqua/Eau | Aqua/Water | - |
وَر | پیش | Ver | Ber | Vront/Pered | Pro | Fronte | Frente | Ventral/Avant | Vor | Front/Pre |
صفحه | صفحه | Pel/Pelga | Safiha | Pazh | - | Pagino | Página | Page | Page/Seite | Page |
خار | خوب | Weş | Aveh | Vpolne | - | - | - | - | Wohl | Well |
زازاکی الفبا (Zazaki Alefba)
دچیینزازاکی خط لاتین جه بییته بیّه و همینسه 30تا حرف دانّه:
زازاکی و تبری ِفرق (Zazaki u Taberi fargh)
دچیینمازنی/تبری | زازاکی |
---|---|
چی/چچی | çıçi, çı |
چتی | Senên, senê, çıtur |
ته نوم چچییه؟ | ?Namê to çıçiyo |
شمه نوم چچییه؟ | ?Namê şıma çıçiyo |
ته چن سالویی؟ | Tı çend serriyi/serriya |
ته حال چتیئه؟ ?خاری؟(زنان سه) | ?Senina?,weşa / Tı senina? hewla |
ته حال چتیئه؟ ?خاری؟(مردون سه) | ?Seninê?,weşê / Tı seninê? hewlê |
خنابدون | Tı weş be |
شمجه تشکر کمبه | Berxudar be/Teşekur keno |
خِدابیامرزه | Homa to ra razi bo |
اینتا چچییه؟ | ?Eno çınawo/No çıçıyo |
چی کار کانّی؟ (زنان سه) | Tı se kena |
چی کار کانّی؟ (مردون سه) | Tı se kenê |
خِش بمونی | Şıma xeyr amey |
دَره (مردون سه) | Esto |
دَره (زنان سه) | Esta |
کَته(بیجونون سه) | Estê |
دنییه/نَکَته | Çıniyo/niesto |
اَره | Ya |
نا | Nê |
بوردِن | !Şo |
اِنّه | Bê |
شِما ره چچی باتنه؟ | ?Tı se vat |
شما ره چچی گانّه؟ | Tı se vana/Tı se vanê |
سِره/خِنه | Key/Bon |
مه رفخ/ مه همباز(مردون سه) | Embazê mı |
مه رفخ/ مه همباز(زنان سه) | Embaza mı |
مه ریکا ونه ریکا ره گانه | Lacê mı lacê to rê vano |
منابع
دچیین- ↑ https://www.ethnologue.com/
- ↑ عنوان : Ethnologue — ناشر: SIL International — چاپ 25[۱] — https://www.ethnologue.com/
- ↑ شناسۀ اطلس زبانهای در خطر جهان یونسکو: https://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-1985.html
- ↑ ScriptSource - Turkey — هارشیین تاریخ: ۲۱ آگوست ۲۰۲۳
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ https://op.europa.eu/web/eu-vocabularies/at-dataset/-/resource/dataset/language
- فارسی ویکیپدیا
- آلمانی ویکیپدیا
- زازاکی ویکیپدیا