آذری

**تورکی آذری**
عکس:
جائون	ایران آذربایجون، ترکیه، عراق، گرجستون
جمعیت	۱۱ میلیون^[۱] تا ۱۶ میلیون جمعیت ایران دله (۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ میلیون نفر سال ۱۳۸۱)^[۲]،۹۰٫۶درصد (۷٬۳۸۴٬۴۷۸ میلیون نفر) جمعیت آذربایجون[۱]، ؟ درصد تورکیه تعداد کل گویشوران جهون دله ۱۸ [۲][۳] الی ۲۵ ^[۳]^[۴]^[۵]^[۶] میلیون نفر است، ارقام تخمینی هستنه.
گویشورون ایران دله	۱۶^[۷] تا ۲۳٫۳ درصد جمعیت ایران^[۸]
خانواده زوونی	زوون‌ئون آلتائی، تورکی، تورکی غربی
زوون رسمی کشورون	آذربایجون
کدهای زوون	az و aze و ^[۹]azb
لهجه‌ئون	aze - آذربایجونی (عمومی) azb — آذربایجونی (ایران) azj — آذربایجونی (آذربایجون)

تورکی آذربایجونی یا آذری زوون (به تورکی آذربایجانی: آذربایجان دیلی،آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتینی بیی Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زوون گفتاری اهالی منطقه آذربایجون و سایر مناطق آذربایجونی‌نشین ایران و زوون رسمی آذربایجون هسته. تورکی آذربایجونی به عنوان زوون گفتاری همچنین نواحی شرقی تورکیه و جنوب گرجستون^[۱۰] و داغستون^[۱۱] رایج هسته. زوون تورکی آذربایجونی به طور قابل توجهی تحت تاثیر زوون عربی به ویژه در لغات، سیستم آوایی و گرامر قرار بییته و ایران دله علاوه بر زوون عربی، به شدت زوون فارسی جه هم تاثیر بییته. ^[۱۲]

گروه‌بندیدچی‌ین

تورکی آذربایجونی تورکی زوونون چله بِن دَره و زوون ایران ترک‌نشین مناطق اکثر جاهان ونجه گپ زنّه. ایران بقیه‌ی چله بِن‌ئون اینان هستنه:

قشقائی
تِرکمونی
خلجی
خراسونی
شاهسونی

زوون تورکی آذربایجونی به صورت دِطرفه، توسط ترکمونا و تورک‌ها (شامل تورکی استانبولی و لهجه‌ئون گفتاری، ترکمونای عراق و قشقایی) قابل فهم هسته.^[۱۳] ^[۱۴]

آذربایجونی ِخطدچی‌ین

**جدول مقایسهٔ الفبای آذربایجونی**^[۱۵]
عربی^[۱۶]	لاتین	سیریلیک	لاتین
آ ‌ ا	A a	А а	A a
ﺏ	B b	Б б	B b
ﺝ	C c	Ҹ ҹ	C c
چ	Ç ç	Ч ч	Ç ç
ﺩ	D d	Д д	D d
ائ‍ ‌ ئ‍ ‍ ئ	E e	Е е	E e
اَ ‌ ه ‌ ‍ه	Ə ə	Ә ә	Ə ə
ﻑ	F f	Ф ф	F f
گ	G g	Ҝ ҝ	G g
ﻍ	Ƣ ƣ	Ғ ғ	Ğ ğ
ﺡ، ﻩ	H h	Һ һ	H h
ﺥ	X x	Х х	X x
ای‍̂ ‌ ی‍̂ ‌ ی̂	Ь ь	Ы ы	I ı
ای‍ ‌ ی‍ ‌ ی	I i	И и	İ i
ژ	Ƶ ƶ	Ж ж	J j
ﻙ	K k	К к	K k
ﻕ	Q q	Г г	Q q
ﻝ	L l	Л л	L l
ﻡ	M m	М м	M m
ﻥ	N n	Н н	N n
اوْ ‌ وْ	O o	О о	O o
اؤ ‌ ؤ	Ɵ ɵ	Ө ө	Ö ö
پ	P p	П п	P p
ﺭ	R r	Р р	R r
س، ث، ص	S s	С с	S s
ﺵ	Ş ş	Ш ш	Ş ş
ﺕ، ﻁ	T t	Т т	T t
اۇ ‌ ۇ	U u	У у	U u
اۆ ‌ ۆ	Y y	Ү ү	Ü ü
ﻭ	V v	В в	V v
ی	J j	Ј ј	Y y
ز، ذ، ض، ظ	Z z	З з	Z z

آذربایجونی ادبیاتدچی‌ین

فضولی آذری شعرون

آثار مکتوب ادبی تورکی آذربایجونی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی^[۱۷] خراسون جه هسته. گت شاعرون نسیمی، حبیبی، قاضی برهان‌الدین و ضریر واری شه آثار ره این زوون جه بنویشتنه. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقهٔ حروفیه ره بنشنه معمار شعر تورکی آذربایجونی حیساب هاکردن.

آذری اعداددچی‌ین

بشمردن اعداد زوون آذری دله تابع قاعده معینی هسته و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی ونه دله وجود ندانه. به همین دلیل ونه یادبییتن آسون هسته. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. نمونه وسّه به این نام‌گذاری‌ها توجه هاکنین: ^[۱۸]^[۱۹]

اون (۱۰) + بیر (۱)=اون بیر (۱۱)
اون (۱۰) + آلتی (۶)=اون آلتی (۱۶)
اییرمی (۲۰) + سککیز(۸)=اییرمی سککیز (۲۸)
اوتوز (۳۰) + بئش (۵)=اوتوز بئش (۳۵)
یئتمیش (۷۰) + اوچ (۳)=یئتمیش اوچ (۷۳)

دوخسان (۹۰) + دوققوز (۹)=دوخسان دوققوز (۹۹)
یوز (۱۰۰) + اللی (۵۰)=یوز اللی (۱۵۰)
بئش یوز (۵۰۰) + آلتمیش (۶۰)=بئش یوز آلتمیش (۵۶۰)
سککیز یوز (۸۰۰) + اوتوز اوچ (۳۳)=سککیز یوز اوتوز اوچ (۸۳۳)
مین (۱۰۰۰) + یوز اون بیر (۱۱۱)=مین یوز اون بیر (۱۱۱۱)

سه هشتوم=سککیزده اوچ
0/5=ایکی ده بیر (یاریم)
اوچ، اوسته گل بئش، برابر دیر سککیز (۸=۵+۳)
1378= مین اوچ یوز یئتمیش سککیز
25/2=ایکی تام، یوزده اییرمی بئش

ده‌ها = اونلار، اونلارجا
صدها = یوزلر، یوزلرجه
هزارها = مین‌لر، مین لرجه
میلیون و میلیارد = ملیون و ملیارد
آلتی، چیخ ایکی، برابر دیر دؤرد (۴ = ۲ – ۶)

**اعداد آذری**
مازرونی	آذری	Azərbaycan Türkcəsi	مازرونی	آذری	Azərbaycan Türkcəsi	مازرونی	آذری	Azərbaycan Türkcəsi
یک	بیر	Bir	اول/ابّل	بیراینجی	Birinci	اولی	بیراینجی‌سی	Birincisi
دو	ایکی	İki	دیّم	ایکی‌اینجی	İkinci	دومی	ایکی‌اینجی‌سی	İkincisi
سه	اوچ	Üç	سیّم	اوچ‌اونجو	Üçüncü	سومی	اوچ‌اونجوسو	Üçüncüsü
چار	دؤرد	Dörd	چاروم	دؤرداونجو	Dördüncü	چارومی	دؤرداونجوسو	Dördüncüsü
پنج	بئش	Beş	پنجوم	بئش‌اینجی	Beşinci	پنجومی	بئش‌اینجی‌سی	Beşincisi
شش	آلتی	Altı	شیشم	آلتی‌اینجی	Altıncı	شیشومی	آلتی‌اینجی‌سی	Altıncısı
هفت	یئددی	Yeddi	هفتوم	یئددی‌اینجی	Yeddinci	هفتومی	یئددی‌اینجی‌سی	Yeddincisi
هشت	سککیز	Səkkiz	هشتوم	سککیز‌اینجی	Səkkizinci	هشتومی	سککیز‌اینجی‌سی	Səkkizincisi
نه	دوققوز	Doqquz	نوهم	دوققوزاونجو	Doqquzuncu	نوهومی	دوققوزاونجوسو	Doqquzuncusu
ده	اون	On	دهوم	اون‌اونجو	Onuncu	دهومی	اون‌اونجوسو	Onuncusu
دوازده	اون ایکی	On iki	دوازدهم	اون ایکی‌اینجی	On ikinci	دوازدهومی	اون ایکی‌اینجی‌سی	On ikincisi
شونزده	اون آلتی	On altı	شونزدهم	اون آلتی‌اینجی	On altıncı	شونزدهومی	اون آلتی‌اینجی‌سی	On altıncısı
بیست	اییرمی	İyirmi	بیستم	اییرمی‌اینجی	İyirminci	بیستومی	اییرمی‌اینجی‌سی	İyirmincisi
سی	اوتوز	Otuz	سی‌ئم	اوتوزاونجو	Otuzuncu	سیومی	اوتوزاونجوسو	Otuzuncusu
چل	قیرخ	Qırx	چلّم	قیرخ‌اینجی	Qırxıncı	چلدم	قیرخ‌اینجی‌سی	Qırxıncısı
پنجاه	اللی	Əlli	پنجاهوم	اللی‌اینجی	Əllinci	پنجاهومی	اللی‌اینجی‌سی	Əllincisi
شصت	آلتمیش	Altmış	شصتم	آلتمیش‌اینجی	Altmışıncı	شصتومی	آلتمیش‌اینجی‌سی	Altmışıncısı
هفتاد	یئتمیش	Yetmiş	هفتادم	یئتمیش‌اینجی	Yetmişinci	هفتادومی	یئتمیش‌اینجی‌سی	Yetmişincisi
هشتاد	سکسن	Səksən	هشتادم	سکسن‌اینجی	Səksəninci	هشتادومی	سکسن‌اینجی‌سی	Səksənincisi
نود	دوخسان	Doxsan	نودم	دوخسان‌اینجی	Doxsanıncı	نودمی	دوخسان‌اینجی‌سی	Doxsanıncısı
صد	یوز	Yüz	صدم	یوزاونجو	Yüzüncü	صدومی	یوزونجوسو	Yüzüncüsü
سیصد	اوچ یوز	Üç yüz	سیصدم	اوچ یوزاونجو	Üç yüzüncü	سیصدومی	اوچ یوزاونجوسو	Üç yüzüncüsü
هزار	مین	Min	هزاروم	مین‌اینجی	Mininci	هزارومی	مین‌اینجی‌سی	Minincisi

پانویسدچی‌ین

↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
↑ Ethnologue report for Azerbaijan
↑ Ethnologue report for language code:azb
↑ Ethnologue report for language code: azb
↑ Iran / Peoples - LookLex Encyclopaedia
↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
↑ ethnologue/azb
↑ سایت رسمی آمار دولت گرجستان
↑ Wixman, Ronald. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11
↑ UCLA Language Materials
↑ سرواژه‌ئون Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004
↑ دنیس سینیور-مجموعه زبونای اورال-آلتایی صفحه ۹۰
↑ Azerbaijani language, alphabets and pronunciation
↑ Ərəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları
↑ تورکی
↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوو
↑ تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خودآموز

[1] N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.

[2] *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.

[3] Ethnologue report for Azerbaijan

[4] Ethnologue report for language code:azb

[5] Ethnologue report for language code: azb

[6] Iran / Peoples - LookLex Encyclopaedia

[7] N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.

[8] *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.

[9] thnologue/azb

[10] سایت رسمی آمار دولت گرجستان

[11] Wixman, Ronald. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11

[12] UCLA Language Materials

[13] سرواژه‌ئون Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004

[14] دنیس سینیور-مجموعه زبونای اورال-آلتایی صفحه ۹۰

[15] Azerbaijani language, alphabets and pronunciation

[16] Ərəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları

[17] تورکی

[18] کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوو

[19] تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خودآموز

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]