سقراط

سُقراط یا سوکراتس (یونانی جه: Σωκράτης) باستانی یونان ِگت فیلسوف بی‌یه که ونه زندگی، شخصیت و تفکرات خله غربی فلسفه سر تأثیر بی‌یشته. وه ۴۷۰ پیش از میلاد تا ۳۹۹ پیش از میلاد، آتن شهر دله دیّه.

سقراط
Σωκράτης
شخصی اطلاعات
کامل نوم	سقراط
تولد	۴۷۰ یا ۴۶۹ پیش از میلاد آتن
بمردن	۳۹۹ پیش از میلاد آتن
لقب	آگورایِ دونا
سواد و علم اطلاعات
مشهورِ شاگردون	افلاطون، گزنفون، آنتیستنس، آریستیپوس، آلکیبیادس
فعالیت	نویسنده
مجال العمل	فلسفه و اپیستمولوژی
سایت
IMDB	nm1419271

سقراط وقتی زنده بی‌یه، وه ره آتن دله همه اشناسینه و ونه شخصیت شناسا بی‌یه و ونه گپ مردم میون خله اختلاف نظر بوجود یارده. آریستوفان شه اتا تیاتری داستان دله که سال ۴۲۳ پ.م بنویشته، ونه نوم ره یارنه. سقراط شه کتابی ننویشته که اسا ونه نوم ره دونیم یا ونه بنویشت باقی بموندست بوئه. در عوض، وه میلس گیته و شه رفقون ِحلقه دله گپ زوئه و شه فکر ره دیگرون جه اشتراک یشته. ونه اصلی‌ترین شاگردون که ونجه نقل هاکردنه افلاطون و گزنفون بینه. این نقل‌ها دله سقراط ره اتا دونا و درستکار آدم سراق دنّه که شه نفس ره کنترل دارنه و خاش-خاش گپ زنده و آدمون ره راقاضی دمدنه.

سقراط اون گادر ویشترین معروفیت ره پیدا هاکرده که وه ره ۷۰ سالگی گدر دادگاه بکشنینه و محاکمه دله هیئت منصفه ونه مرگ ره بخاستنه. وه این دادگاه دله شه جه دفاع هاکرده و ولی دموکراسی باعث بیّه که وه ره بکوشتنه. ونه دفاعیه خله صدا هاکرده و این داستان اروپای مردمون فکر ره قرن‌ها درگیر هاکرده.

منبع‌شناسی

زمونی که سقراط زنده بی‌یه، مردم وه ره کتره گاتنه و مسخره کردنه. چنتا نمایش‌نومه دله وه ره ریک هچینه ولی فقط ابرها که آریستوفان بنویشته، اسا باقی بموندسته و امه دس جه برسی‌یه و الباقی منابع دیگر وجود ندارنه. این نمایش‌نومه کمدی هسته و نویسنده همینسه نخاسته دقیقاً سقراط ِشخصیت ره دیار هاکنه و وه ره اونجه اتی بی‌خدا و بی‌اخلاق آدم نشون دنه که خلاف جریون هولی کنده. این نمایش‌نومه باعث بیّه که بعضی تاریخ‌دونان افلاطون ِبائوته چیون ره زیرسؤال بَورِن و ونجه شک هاکنن.

سقراط بمرده په، ونه شاگردون دور هاکردنه ونه خوری کتاب بنویشتنه و ونجه تعریف-تمجید کردنه. این کتابون اتا شیوه دارنه که وه ره دیالوگ یعنی «دِ نفری گپ» گاتنه. دیالوگ‌ها دله سقراط، شه په‌روون، معروفِ سیاسی یا فیلسوف آدمون جه گپ زوئه. این دیالوگ‌ها که ارسطو اینان ره «سقراطی بائوته‌ئون» نومنه، اسا دیگه دنینه. ولی دومبی که آنتیستنس، آشین، فایدون و اقلیدس سقراط گپ ره کتاب هاکرد بینه. اسا فقط افلاطون و گزنفون ِداستان کته که تعریف کانه سقراط چتی کرده و چتی بیّه که بمرده. اسایِ نویسنده‌ئون گانّه که اینتی نی‌یه که هرچی افلاطون و گزنفون تعریف کانّه ره بتونیم واقعیت و تاریخ دونیم و وشون احتمالاً شه دلوس داستان‌سرایی هاکردنه. بعضی جاهان حتا میّن هسته که دیالوگ دله طرف سقراط جه اتی سؤال کانده که عقلانی نی‌یه و معلوم هسته سقراطِ طرفدارون اینتی سؤال ره ونه تک جا باتنه.

گزنفونی سقراط

گزنفون بنویشته‌ئون میون اتا کتاب دره که ونه نوم یادگاری‌ها (Memorabilia) هسته و ویشترین اطلاعات ره سقراط جه این کتاب دله ویمبی. کتاب ِدِتا اولی فصل‌ها دله اتهاماتی که محاکمه دله سقراط ره تهمت بزونه ره گانه و این اتهامات ره دِرو دونده. فصل سه-چار بنظر انه که گزنفون اونچی افلاطون ِبنویشته دله بخوندسته ره اَی تکرار هاکرده و کمته ارزش دارنه. سمپوزیوم (Symposium) هم اتا گزنفون کتابون جا هسته که سقراط این کتاب دله شه رفقون همراه دره شراب خرنه و مست بیّه، گپ زنده. بعضی محققون این کتاب ره هم سقراط ِاندیشه‌ی ِدیار هاکردن وسّه مفید دونه. گزنفون اتی کتاب سره‌داری (Oeconomicus) هسته که سقراط اونجه سره‌خنه مدیریت خوری گپ زنده و گانه کشاورزون ونه چتی بائن و مالکیت ونه چتی بائه. بعید هسته که این اتا کتاب واقعاً سقراط ِنظرات جه بائه.

افلاطونی سقراط

سقراط موجستمه که برلین موزه کته.

افلاطون، برعکس گزنفون، شه اتا معروف فیلسوف بی‌‍یه که درس ره خوبش بلد بی‌یه. ونه مهارت باعث بی‌یه که سقراط ره بتتر درک هاکنه و همینسه ونه کتاب دله سقراط ِشخصیت و تفکرات بتتر دیار وونه. اتی دیگر نظر این هسته که افلاطون شه فلسفه ره سقراط زوون جه گاته و این شخصیت ره باعث کرده که شه نظر ره مطرح هاکنه و ونجه ابزاری استفاده هاکرده؛ همینسه ونه بائوته‌ها ره قطعی ندونّه و وه ره تاریخی منبع بی‌ین وسّه غیرقابل اعتماد اشناسنّه. وه نا فقط فلسفه ره بتتر بلد بی‌یه، داستان‌نویسی دله هم دست داشته و دیالوگ‌ها ره اتی تعریف هاکرده که تیاتر ره موندنه و مخاطب ره قشنگ حالی کانده سقراط چی گاته.

سقراط، اکثراً افلاطون ِکتابون دله اصلی شخصیت هسته و ونه کلوم و گپ داستان ره پیش وَرنه ولی چنتا کتاب دله هم فرعی نقش دارنه و اتا کتاب دله هم اصلاً ونه نوم دنی‌یه. شاید دلیل این بی‌‌یه که افلاطون خاسته باوه اون داستان‌ها که سقراط نقش کم هسته، خادی ونه شنه و سقراط گپ نی‌یه. ولی تاریخ‌دونان این احتمال ره جدی نییرنه چون بعضی سؤالات ره ننشنه اینتی جواب هدائن. مثلاً افلاطون چه وسّه انده ضبط صوت واری فقط سقراط گپ‌ها ره تکرار هاکرد بائه وقتی که شه تونسته ونه واری خار-خار نظریه هاده؟ یا مثلاًً چه سقراط بعضی کتابون دله گانه که بعضی سؤالات ِجواب ره ندونده ولی اَی دیگر کتابون دله همون سؤالات ره خله خوآش جواب دنه؟ همینسه محققون گانّه که افلاطونی سقراط ره ننشنه تاریخی سقراط جه اتا دونستن و این دِتا شخصیت میون ونه فرق-فصل بی‌یلیم. با این چنین، محققون گانّه افلاطون شه کتابون دله سقراط ِروش جه استفاده کرده و دیالوگ یا جدل ره ونجه یاد بَیته.

تصویری که سقراط جه دیالوگ‌ها دله ویمبی، همونتی هسته که ونه دفاعیات دله ویمبی و این تصویر آریستوفان ِبائوته جه هم شباهت دارنه. سقراط اصرار داشته که طبیعی پدیده‌ها ره اشائه و خاسته طبیعت جا دَر بَوِره که چتی آدمی تونده حدالامکان خار آدم بوئه و اصلاً خار و نخار چچی هستنه.

ارسطویِ سقراط

ارسطو شه کتابون دله بعضی چی‌ها ره گانه که سراق دنه چنده افلاطون و سقراط میون فرق وجود دارنه. ارسطو شه سال ۳۶۷ پ‌م، حدود ۳۰ سال سقراط بمرده په، بورده آتن و اونجه افلاطون ِمکتب دله اسم بنویشته. ارسطو حکماً اونجه ونه سقراط خَوِری هم بشناست بوشه چون ونه حکایت اون روزگار معروف بیی بی‌یه. ارسطو گانه که سقراط خوری، خله سؤال کرده ولی شه جوابی نداشته. وه گانه که سقراط ویشته فضایل و اخلاق په دیّه و طبیعت ِقوانین جه کمته ور شی‌یه. اینتی که ارسطو تعریف کانده، سقراط ونه همون‌جور بی‌بوئه که افلاطون هم ونه خوری گاته.

بیوگرافی

سقراطِ بمردن تابلو که ژاک لویی داوید بکشی‌یه و اسا متروپولیتن موزه درون کته.

سقراط زندگی جه منابع خله گپ نزونه، ولی اتنده دومبی که ونه پی‌یر «سوفرونیسکوس» نوم داشته و سنگ‌تراش بی‌یه. ونه مار نوم «فنارته» و ونه زنا نوم «زانتیپ» بی‌یه. ونه مار قابله بی‌یه و مردمِ وچه ره دنیا یارده. سقراط اوائل شه پی‌یری ارث ره بیته و موجستمه‌سازی کرده ولی بعداً فلسفه په دکته و فقیری زندگی کرده. وه این گدر گاته که شه مار واری قابله هسته و کومک کانده مردم وچه آدم بوون و زندگی هاکنن. سقراط شه سه تا ریکا داشته. ونه چش‌خنه وق بدا بی‌یه و اینتی نظر اِمو که همیشک مردم ره خیره بیّه. وه خله قشنگ دیم نداشته. سقراط آتنِ ارتش دله خدمت هاکرد بی‌یه و «هوپلیت» ِگروه دله دیّه که اتی خار-خار مسلح گروه بینه. وه خله اهل سفر نیّه و نخاسته شه تفکرات ره دیگر شهرون دله تنک هاکنه. شهر ِاککلسیا (شورای شهر) دله مرتب شرکت نکارده و سیاست ره دمبال نکرده و هیچ حزبی ره قبول نداشته؛ ولی شه شهروندی وظایف ره انجام دائه و هر چند وقت، پونصد نفری شورای دله عضو بی‌یه. سقراط اشراف و ثروتمندون کاته نیّه ولی ونه شاگردون خله‌شون اینتی خانواده داشتنه. حتا اون گادِر که سال ۴۰۳ پ‌م، آتن ِدموکراسی رقد بورده و اتی زورگو حکومت قدرت بیته، سقراط شهر جه در نشی‌یه و همونجه بموندسته. بنظر رسنه که سقراط همجنس‌گرا بی‌یه و جوون-جوون ریکائون ره جذب بی‌یه؛ که البته اون گادِر، یونان دله این کار بد نیّه.

آلکیبیادس، سیاستمدار و ژنرال، شه بنویشته دله گانه که سقراط جنگ دله شجاع بی‌یه، وشنایی و سردی ره تن ندائه و خله مشروب خرده ولی با این چنین شه کنترل ره از دست ندا و شه ره داشته. این ویژگی‌ها ونه فلسفه جه هم تونده ربط داره؛ وه گاته بدن ونه عقل ِدستور په دوو و همینسه احساسات، عواطف یا سختی‌هایی که جسم دی‌یه ره مهم ندونسته. وه دفاعیه دله گاته که بمردن جه نترسنه چون اونچی ونه سر خانه بئه جه اطلاعی ندارنه و گاته اگه کسی بمردن جه ترسنه، فقط در لاف زنده که دونده بمردن په چه خور هسته. این حکایت دیار کانده که چنده سقراط شه عقل جه اعتماد داشته که حتا بمردن گدر، شه فکر و اراده ره مهم‌ته دونسته تا شه جسم.

بمردن

سال ۳۹۹ پیش از میلاد، آتن ِشهر دله اتا محکمه یلنه و سقراط ره متهم کانّه که «جوون‌ها ره فاسد هاکرده» و «بی‌دینی کانده». وه این اتهامات ره قبول نکرده ولی هیئت منفصفه رأی هدانه که وه یا ونه بکوشت بوو یا ونه شهر جه تبعید بوه. وه قبول نکانده که شهر جه در بوره و اینتی وانه که زهر ئو ره دِنّه وه خارنه و میرنه. پیش از بمردن هرچی گپ بزو ره افلاطون اتا کتاب هاکرده و ونه نوم ره گانّه «آپولوژی» یا «دفاعیات». سقراط شه دفاعیات دله گانه که مردم ویشته وه ره عاقل آدم دونّه کنار، دلفی معبد ِخدائون هم وه ره داناترین آدم نوم هدانه ولی وه شه گانه که هچّی ندونده و چون دونده که ندونده، عقلی کانده و عاقل‌ترین شخص وونه.

اصلی تفکرات

سقراط شه دفاعیه دله گانه که آدمِ عقلی وقتی شروع وونه که متوجه بوو جهل دارنه. وه شه وسّه روش و متدولوژی دارنه و شه طرف مقابل ِاشکالات ره فهمنه و ونه رو یارنه. «سقراطی روش» یا «سقراط ریک هچی‌ین» روشی هسته که سقراط ونجه شه گپ ره پیش وَرده. وه شه ره نادون و احمق سراق دائه و گاته من ندومبه فلان‌چی جواب چچی‌ئه و سؤال هاپرسی‌ین جه طرف ره مجبور کارده که گپ-به-گپ پیش بوره و صحبت ِجهت ره اتی کشی‌یه که طرف ونه بخاستی جه برسه و متوجه بوو که شه حرف ره نقض هاکرده و دره اشتباه کانده. اینتی میّن وونه که سقراط شفتکی اتا ژست بی‌یه ولی حقیقت، وه اتا حکیم بی‌یه. جمهوری کتاب دله و آلکیبیادس ِکتاب دله سقراطِ مخالفون این مسئله جه انتقاد کانّه که سقراط شه تونسته مثلاً عدالت ره تعریف هاکنه، ولی عمداً گاته ندومبه که هارشه ونه طرف چی خانه باوه. آلکیبیادس گانه وه ادعا داشته که مردم‌سه دل سوزننده ولی اونچه دونسته جه وشون ره علم ندائه و اینتی آتن ِمردم ره اتا بازی دله درگیر هاکرد بی‌یه. همینتی گانه که سقراط اتا موجستمه ره موندنه که ونه پوسته، ونه درون ره خف دارنه. حتا زمونی که سقراط ره دادگاه دله محاکمه کردنه، ونه گپ دِ پلی بی‌یه و احتمالاً اَی اونجه هم نادونی ژست جه شه گپ ره خاسته گواه بیاره.

اونتی که ارسطو گاته، دِ چی ره بنشنه سقراط ِاصل و اساسی بائوته بشناسی‌ین: استقرایی استدلال و «کلّی تعریف». کلی تعریف یعنن که هر کلمه‌ای اتا معنی و مفهوم ونه داره که وه ره اونتی تعریف هاکنیم. امکان نکانده که ات‌چی بی‌تعریف بائه. تعریف ات‌سری شرایط دارنه و ونه جامع بائه. استقرا هم اتا روش هسته که ونجه نتیجه‌گیری کانّه؛ مثلاً ات نفر که پونصدتا غاز بدی‌یه که گردشون اسپه رنگ بینه، هیچ غاز دیگری هم ندی‌یه، تونده استقرایِ اصل جه نتیجه بَیره که غاز جماعت اسپه هستنه.

جدای از این، سقراط گاته که هر چیز اتا هدف و غایت دارنه؛ اتا اوسار که درزی (خیاط) دوجنه، ونه هدف این هسته که اسب ره راه بَوِره، اسب‌سوار ِهدف هم این هسته که اتا راه ره سریع‌ته بوره، حرکت هاکردن هم شه حکماً هدفی دارنه… سقراط گانه چون هر چیزی هدفی دارنه، پس آدمِ زندگی هم ونه هدف‌دار بائه و این هدف ونه «دانش» بائه. چون سقراط فکر کرده هر اشتباهی که آدمون کانّه، نادونی و بی‌دانشی جه ریشه دارنه. اگه ات حاکم عادل نی‌یه، یا عدالت ره بلد نی‌یه اجرا هاکنه، یا ندونده که عدالت چنده خار هسته اگه‌نا، شه کمال میل جا عدالت ره بجا یارده.