ویکی‌پدیا:هفتگی بنویشته/سال ۲۰۲۳/هفته ۲۴

فلوطین
فلوطین، اولین کسی که اینتا فلسفه ره په بیته

نوافلاطونی یا نئو پلاتونیسم (انگلیسی جه: Neoplatonism) اتا فلسفی مکتب بی‌یه که اولین کش عصر باستانِ اواخر، یونانی-رومی دنیا دله، بوجود بموئه. این مکتب تقریباً اون گدر که روم امپراتوری در رقد شی‌یه، شروع بیّه و تا عربِ مسلمون‌هایِ فتوحات، یعنی اواسط قرن سوم تا آخر قرن هفتم میلادی، دمباله داشته. این گدرها، ماتریالیسم ِمکتبون که فقط مادی دنیا ره قبولی داشتنه، دیگه طرفدار نداشتنه و اپیکور یا رواقیون شه قِد ره از دست هدا بینه و اینتی بیّه که نوافلاطونیسم مردمِ دلوسِ فلسفه بیّه. «نو افلاطونی» نومی هسته که جدیدترها، اون دوره‌یِ فلسفه سر بی‌یشتنه و اون گدر فیلسوف‌ها شه خِد ره افلاطونِ تفکراتِ اصلاح‌کر یا نصف-نیمه په‌روو نَندِستنه؛ ولی خا، افلاطون ره نسبت به پیشاسقراطیون و ارسطو و دیگرون، ویشته قبول داشتنه. این مکتب دله، قبلی فلسفی مکتبون هئی جه قاطی-پاتی بَینه و اکثر اونچی یونانِ سنتی فلسفه و دین و ادبیات دله دیّه ره هماهنگ هکردنه و صاحاب بینه؛ بجز اپیکورِ نظرات و رواقیونِ تن‌خاهی که رد کِردنه. نتیجۀ اتا گتِ فکری سیستم بیّه که خله مردم ره قانع داشته و هزار سال آدمونِ فرهنگ و اخلاق و علم سر تأثیر بی‌یشته و ادبیات و اسطوره و ادیان ره تغییر هدا.

درست یا غلط، اولین کسی که نوافلاطونیونِ مؤسس بشناسی وونه، فلوطین (۲۰۴/۵−۲۷۰) هسته که مصر ِآدِم بی‌یه؛ وه آمونیوس ساکاس ِشاگرد بی‌یه و حدود سال ۲۴۵ میلادی، چـِل سالگی گدر، شه وطن ره ول هکرده و بورده رم دله اتا مکتب بساته. فلوطین شه فکر ره کِتاری گته و هچّی ننویشته تا این‌که ونه اتا شاگرد، پورفیری، ونه گپ ره شیش‌تا کتاب هاکرده و ونه نوم ره «نُه مقاله» (Enneads) بی‌یشته. نوافلاطونیِ این دوره‌یِ گتِ فیلسوفون، فلوطین، پورفیری، ایامبلیکوس، پلوتارک آتنی، سیریانوس، پروکلوس، سیمپلیسیوس، دماشیوس، آمونیوس هرمئو، جان فیلوپونوس، المپیودوروس، و استفانوس اسکندریه‌ای بینه، که هرکمین ات‌جور اینتا فلسفه ره گسترش هدانه. نوافلاطونی فلسفه خله مردمونِ باورها جه انعطاف پیدا کرده؛ نویسندگون هم‌اتنده ونجه خِش داشتنه که دینی مِلّائون ونجه تونستنه استفاده هاکنن یا یونان اسطوره‌ای دین هم‌اَندا ونجه ساتِنه که تازه مسیحی‌بئی‌ئون ونجه نزدیک بینه. فلوطین و ساکاس ِمکتب ات‌تی بی‌یه که یونانِ سنّتی فلسفه ره جهت دائه و اون دوره‌یِ باسواد آدمون ره این روش خِش اِمو. اینتی بیّه که مسیحیت ِدین، که تازه دیّه رُش کته، نو افلاطونی‌کَری جه تأثیر بدی‌یه و این فلسفه کومِک هکرده که مسیحی دین همه‌گیر بوو. شواهدی که سِراق دِنّه مسیحیتِ دین این فلسفه جه تأثیر بیته، خله هستنه. اواخر قرن پنجم، هر گدر اسکندریه دله فلسفی جلسه یشتنه، اکثراً مسیحیتِ په‌روون شرکت کردنه...
دمباله تلمبار هوجی‌بئی