سینوهه

کلّی اطلاعات
نویسنده	میکا والتاری (fa)
زوون	فلاندی
کشور	فلاند
موضوع	Sinuhe (en)
ادبی ژانر	رمان تاریخی (fa)
ناشر	WSOY (en)
تنک بیّن گدر	۱۹۴۵
کاراکترون	Sinuhe (en) ; آخناتون (fa)
اقتباس	سینوهه (فیلم) (fa)
جلدِ هنرمند	Björn Landström (en)

مصری که معروف بیّه به سینوهه، اتا داستانی کتاب هسته که ونه آسنی باستانی مصر دله گذرنه. این داستان ره سال ۱۹۴۵ میکا والتاری که فنلاندی نویسنده هسته، بنویشته. سینوهه کتاب خله زوون‌ها جه وردگارسته بیّه و سال ۱۹۵۴ هم آمریکایی‌شون اتا فیلم ونه سر جه بساتنه. ایران دله این کتاب ره «سینوهه، پزشک مخصوص فرعون» نوم جه بازار دله تنک هاکردنه و بعضی ناشرون وه ره دِ جلد دله روشنّه.

«سینوهه» داستان ِاصلی کاراکتر هسته که اتا طبیب هسته و شه بگذشتی ره تعریف کانده. این داستان‌ها تاریخی دوره‌های دله شکل گیرنه و واقعی تاریخ جه خوندنه و والتاری وه ره اتا کتیبه سر جه بنویشته. دوره‌ای که داستان گذرنه، ویشته فرعون آخناتون و هورم‌هب ِگدر شنه.

آسنی

اتا کتیبه که داستان جه ربط دارنه.

اتا مردی و زنا که مصر ِنیشتگا، تِبس، دله زندگی کردنه و وچه‌دار نَینه، اتا روز نیل ِروخنه دله اتا چو صندخ بدینه که ونه دله اتا چلیک وچه دیّه و وه ره گت هاکردنه. این وچه نوم ره بی‌یشتنه سینوهه و وه ره تا گت نیّه، ناتنه که چتی پیدا بیّه. سینوهه‌ی پییر طبیب بی‌یه و فقیر کسون ره دوا-درمون کرده و ونه مار سره نیشت‌بی‌یه. سینوهه گت‌ته که بیّه بورده کاهنان ِمعبد دله تا درس بخونده و شه پییر دسوری دکتری یاد بیره. وه اونجه خدای آمون ِموجستمه ره بدی‌یه و ونجه بی‌اعتقاد بیّه. سینوهه ات کش اتا زنایِ عاشق بیّه که «نِفِر نفر نفر» نوم داشته ولی دیگه وه ره ندی‌یه و نفرنفر اتا انگوشتری وه ره هدا که یادگاری ونسه بمونده. سینوهه شه درس ره خار-خار بخوندسته و ونه پییر ِرفق وه ره کومِک هاکرده که جراحی گدر مریض ِسر حاضر بوئه و جراح ره کومِک هاکنه. اینتی بیّه که زمونی که فرعون ره دَینه جراحی مغز کردنه، سینوهه ونه سر بالا دیّه. وه کاخ دله دیّه که بدی‌یه جدیدِ فرعون، «آخناتون»، تیناری درشونه دریو دله و ونه په بورده. دریو ره کناره هاکردنه، اتا صحرای دله دکتنه که آدمیزاد دنی‌بی‌یه و آخناتون دیم به آفتاب شروع هاکرده دعا بخوندستن. اونجه آخناتون غش هاکرده و سینوهه در وه ره معالجه کرده که اتا صحرایی ریکا بمو و وشون جان ره سر هکته. این ریکا نوم «هورم هُب» بی‌یه و اتا شاهین ونه په چرخ‌چرخ زوئه. هورم‌هب جنگی وچه بی‌یه و ونه کله باد دیّه و غرور داشته. سه‌تایی دگرستنه کاخ و آخناتون اونجه سینوهه جه تشکر هاکرده و وه راهی بیّه که دگرده تبس.

سینوهه پول جمع هاکرده و شه وسّه مُهر طبابت بیته و اتا پچیک مطب بزو و غلوم بخری‌یه. ونه غلوم نوم «کپتاه» بی‌یه که ونه ات ور چشم کور بی‌یه و لنگسته. وه شه غلوم ره احترام یشته و وه ره نزوئه. ونه زندگی خشی گردسته تا این که دِباره نفرنفرنفر ره بدی‌یه و بورده ونه پلی. نفرنفرنفر وه ره هشدار هدا که ونجه دل نونده ولی سینوهه باته که حاضر هسته هر چی دارنه ره هاده تا نفرنفرنفر جه برسه. زنا هم ونه تموم مال و منال ره بخاسته و وه ره پاس بزو. سینوهه شه مطب و غلوم و گرد دارایی ره ونه نوم بزو ولی نفرنفرنفر ای وه ره تن ندا و باته که ونه پییری سره ره هم خانه. سینوهه حتا شه پییر و مار کفندی ره هم بروته ولی آخر نفرنفرنفر جه نرسی‌یه. وقتی به خودش بمو که بدی‌یه ونه پییر و مار ناراحتی وسّه شه ره بکوشتنه. وه پشیمون بیّه و شه پییر-مار نعش ره بَورده غسال‌خنه که طبق آمون ِدین وشون ره بشورن ولی چون پول نداشته، ات‌گال اونجه مرده‌شوری هاکرده و اینتی مومیایی هاکردن و چنتا چی دیگه ره هم یاد بَیته. اَی وشون نعش ره بَیته بَورده ئو به یور تا چال هاکنه و اونجه چنتا دزد ِجا آشنا بیّه که پول‌دار کسون ِقَور ره وا کردنه و طلا دزدینه. وه هم ات‌که طلا و اتا پچوک گوزنگویِ موجستمه ره بَیته ولی سربازون وشون ره دمبال هاکردنه و آخرسری وردگرسته تبس. دیگه نتونسته درس ره ادامه هاده یا پولی دربیاره و خاسته کوچ هاکنه ولی پول نداشته و کپتاه، که اسا کس‌دیگرِ غلوم بی‌یه، وه ره پول غرض هدا و اینتی دِ نفری راه دکتنه که مصر جه در بورن. سینوهه شه گوزنگو ره کپتاه ره سراق هدا و کپتا باته که من‌بعد این گوزنگو ره شه خدا دونده.

سینوهه و کپتاه بوردنه اسمیرنا، سوریه‌ی ِسامون دله، و اونجه سینوهه شه طبابت جه پول دریارده و ذخیره کرده و اتا خشگل کیجا ره هم کلفتی وسّه بخری‌یه ولی خله ونجه لذت نَوِرده. چون کسی مصری طبابت ره سوریه وَری ندونسته، وه اونجاهان معروف بیّه و میتانی ِشاه، آزیرو، بمو ونه پلی که شه دندون ره هکشه. سینوهه وه ره علاج هاکرده و میتانی ِشاه ونجه بخاسته که کلفت ِکیجا ره هاده وه ره. سینوهه قبول هاکرده و میتانی ِشاه این کیجا جه ازدواج هاکرده. هورم‌هب که سینوهه جه رفخ بَی‌بی‌یه، ونجه بخاسته که وقتی سفر کانده، کشورون ِاطلاعات ره بدست بیاره. سینوهه چن وقت بعد بورده بابِل که اتا گت شهر بی‌یه و بین‌النهرین دله قرار داشته. اونجه خله چیزها یاد بَیته و اونجه‌ی شاه ره درمان هاکرده و کاخ دله بموندسته. اتا روز بابل ِمردم اتا مراسم داشتنه که شفتک آدم ره یک روز وسّه شاه کردنه و شاه شه تخت جه جـِر إمو و ونه چاکری ره کرده. این روز کپتاه ره انتخاب هاکردنه که شاه بوو و وه ره خله-خله مست هاکردنه و وه ره دم‌گاز دانه که حکومت هاکنه و راستکی شاهِ سر بلا بیاره. سینوهه هرچی خاسته وه ره حالی هاکنه که در اشتباه کنده، کپتاه ره حالی نیّه. کپتاه حتا بورده شاهِ حرمسرا دله و ونه زنان جه وَر شی‌یه. حرمسرا دله دعوا بیّه و بابلِ شاه که سینوهه جه اعتماد داشته، وه ره راهی هاکرده که بوره دله و هارشه چه خور هسته. سینوهه اونجه اتا یونانی کیجا ره بدی‌یه که ونه تن زخم-زلی بی‌یه و سربازها گاتنه وه ره خانه بکوشن چون شاه ره تن در ندنه. سینوهه هر طریقی بی‌یه، باج و پول خرج هاکردن جا، این کیجا و کپتاه ره یواشکی اونجه جه در بَوِرده و اتا قایق دله هنیشتنه و در بوردنه.

سینوهه این یونانی کیجا، «مینا»، که کرت جزیره‌ی آدِم بی‌یه جه خشش بمو ولی کیجا گاته که اتا خدا که گو واری هسته ره عبادت کانده و نتونده هچکی جه ازدواج هاکنه چون شه خدایِ قربونی هسته و ونه وردگرده شه مله و خدا پلی سِما هاکنه. سینوهه قبول هاکرده که کومِک هاکنه مینا شه بخاستی جه برسه. همینسه کشتی سوار بینه و بوردنه مدیترانه. اونجه فرهنگ خله مصر و شام جا فرق کرده و سینوهه اینان ره بنویشته. وه اونجه هم طبابت کرده. وقتی مینای نوبت بیّه که بوره شه خدا-گو پلی، سینوهه دیّه تحقیق کرده. وه متوجه بیّه که ملوان‌ها گانّه کرتِ خدا بمرده و همینسه سینوهه تلاش کانده مینا ره راقاضی هاکنه که فرار هاکنن ولی مینا قول هدا برعکس تموم کس‌هایی که شونه معبد دله، وردگرده و اونجه‌ی بهشت دله نمونده. سینوهه چن روز معبد کناره دیّه و انتظاری کشی‌یه ولی آخر ونه دل تاب نیته و کپتاه همراهی بوردنه معبد دله. وشون دونستنه که معبد دله شاید گوم بوون و همینسه نخ دَوِستنه تا دونن کاجه جه بمونه. وقتی معبد آخر جه برسینه، بدینه که ات‌خله نعش اونجه کته و مینایِ بدن ره خرچنگ‌ها در خِرنه. اتا گت نهنگ هم اونجه بدینه که بمرد بی‌یه و شه پلی خیال هاکردنه که لابد کرتِ خدا وه بی‌یه که اسا بمرده. سینوهه اونجه تموم خدائون جا بی‌اعتقاد بیّه.

سینوهه و کپتاه دگرستنه اسمیرنا. همین گدرها بی‌یه که شام دله دَر جنگ راه کته و محلی مردم دیگه مصری‌ها جه بدشون بمو بی‌یه و وشون‌ها سر بلا یاردنه. سینوهه اَی آزیرو، میتانی شاه، ره بدی‌یه که مصبب این دشمنی‌ها بی‌یه. وه و سینوهه‌ی سابق کلفت، اتا ریکا وچه دنیا بیاردنه که مریض بی‌یه و سینوهه وه ره شفا هدا. آزیرو هم وه ره خله احترام یشته و هدیه دائه، ولی وه تصمیم بیته که وردگرده مصر.

آخناتون ِواقعی عکس که مصر ِکتیبه‌ئون دله دره و داستان ونجه اشاره کانده.

وقتی سینوهه برسی‌یه مصر، کاپتاه جه بخاسته که جیرشهر که فقیرون زندگی کردنه، ونه وسه اتا سره بخرینه و ونه سردر بنویسه که اتا طبیب اینجه مردم ره دوا-درمون کنده. سینوهه وقتی بورده بازار دله چرخ هایره، بدی‌یه مردم اتا نو خدا نوم ره یارنه و ونه وسه معبد بساتنه تا پرستش بوو. این خدای نوم «آتون» بی‌یه که فرعون وه ره خله تبلیغ کرده. سینوهه معبد دله فرعون اخناتون ِموجستمه ره بدی‌یه که خادی ونه هیکل‌مونا بی‌یه و وه ره بی‌خد گت‌ته و با ابهت سراق ندا بینه. آتون پرستش هاکردن با آمون فرق کرده؛ مثلا ونه کاهن‌ها شه ره تاس نکردنه و مردم ره دعا نروتنه و آتون وسه قربانی نکردنه. این خدا بی‌عیب و کامل بی‌یه و ونه پلی مردم هدی جا فرقی نداشتنه و همه تونستنه وه ره ات‌جور پرستش هاکنن و خورشید نور واری همه ره در بر گیته. سینوهه شهر فقیر-فقرا ره درمون کرده و شه مال-منال ره هدائه کپتاه دست تا مدیریت هاکنه. کاپتاه بندر ور اتا میکده بخری‌یه و خله گدر دِتایی شینه اونجه مست کردنه. اتا کیجا، «مریت» نومی، اونجه ساقی بی‌یه که سینوهه کم‌کم ونجه دل دوسته.

چن گدر بگذشته په، آتون و آمون طرفدارون میونه خراب بیه و هدی جا درگیر بینه. فرعون آخناتون دستور هدا آمون معبد ره دَوندن و ونه مال و بنه ره توقیف هاکنن و زمین‌هایی که دارنه ره مردم میون رَسِد هاکنن. این فرمان باعث بیه شهر دله جنگ بوو و آمون‌خاهون‌ها شورش هاکنن. د طرف خله تلاش داشتنه که حریف ره بجیر هکشن ولی موفق نینه. ناامنی و هگیر-واگیر دله، سینوهه بورده نفرنفرنفر جه انتقام بیره و وه ره کت‌بسته بورده غسال‌خنه که مرده‌شورها وه ره تا جان دارنه، بگن ولی نفرنفرنفر اونجه هم مرده‌شورها ره رو دست بزو و در بورده.

آخناتون وقتی بدی‌یه مردم وه ره اونتی که انتظار داشته، احترام نی‌یلنه و هنتا آمون ره خانه، راه دکته بورده نیل بر اون دیم و اتا تازه شهر بساته که آتون هدار بوئه. وه هر چنده تونسته شه شهر وسه خرج کرده و شهر تبس، نیشتگاهِ، امور ره شه زن‌پییر، «کاهن آهی» ، جا بسپارسته. آخناتون اتی ناخِشی هم پیدا هاکرده که وه ره سردرد گیته. وه جز شه دین و ایمون، چیز دیگه جا فکر نکرده و نخاسته اصلا مملکت و همساینون وضعیت ره بشنوئه. سینوهه هم بورده فرعون پلی و خدائون شهر دله چن گدر زندگی هاکرده تا آخناتون سردرد دم ره بیره. سینوهه اتا پیرزنا جه آسنی بشناسته که وه ره باور برسنی‌یه که قبلی فرعون ِوچه هسته که سابق ِملکه وه ره ئو دمبدا تا ونه کت‌کته وسّه رقیب نوو. سینوهه وقتی آخناتون ور دیّه، وه ره آتون ِدین جا خش بمو و آتون په‌روو بیه ولی خله امید نداشته که ونه ارمون اجرایی بوو.

زمونی که سینوهه وردگرسته شهر تبس، بدی‌یه آمون کاهن‌ها چتی مردم سر ره پجنه که فرعون ره نخاش و عامل فلاکت سراق هادن. وه متوجه بیه سوریه و هیتی‌ها هم مصرِ متحدون جا جنگ دکتنه و هورم‌هب نتونده خار-خار مصر منافع جه دفاع هاکنه چون فرعون وه ره اختیارات ندنه و فکر کانده آزیرو آتون‌پرست هسته! تبس اوضاع جایی بکشی‌یه که هورم‌هب و کاهن آیی دیگه بتنستنه اوضاع ره کنترل هاکنن. گندم و نون قحطی بیه و کاپتاه دستوری تاجرون احتکار کردنه. این گدر آخناتون مریضی هم ویشته بئی بی‌یه و درد کشی‌یه. تبس دله شورش بیه و آمون‌خاهون‌ها شروع هاکردنه آتون‌پرست‌ها ره بکاشتن. مریت، سینوهه معشوقه، هم این میون بقتل برسی‌یه. سینوهه وه بمرده په، بفهمسته که ریکا وچه‌ای که مریت ور دیه، ونه پسر بی‌یه که بمرده.

هورم‌هب و کاهن آیی ات روز سینوهه ره دعوت هاکردنه و ونه پلی پیمون دوستنه که آخناتون بمرده په، چتی حکومت ره اداره هاکنن و سینوهه جه خاهش-التماس هاکردنه که وشون ره کومک هاکنه. سینوهه آخرسر وقتی بدی‌یه آخناتون شه هم رضا هسته که بمیره و راحت بوو، وه ره زهر هدا و بکوشته. اینتی بیه که ونه شهر رقد بورده و کاهن آیی اتا پچیک وچه ره فرعون اعلام هاکرده و شه صاحب قدرت بیه و هورم‌هب ره مسلح هاکرده و برسنی‌یه شامی‌ها دم ره بیره و آمون ِپرستش هم ای آزاد بیه. سینوهه هم بورده شام جنگ دله شرکت هاکرده و سربازها که زخمی بینه ره نجات دائه. هورم‌هب شه شجاعت و ذکاوت جا این جنگ دله آزیرو و هیتی‌ها ره شکست هدا و آزیرو خانواده ره دست‌جمع اعدام هاکرده و هیتی‌ها جه صلح هاکرده.

جنگ تموم بیه په، کاهن آیی خاسته طبق پیمونی که هورم‌هب جه دوست بی‌یه، ونه فرعون بین راه ره هدار هاکنه و همینسه هورم‌هب وسه «شازده باکتامون» شی بئی‌بو. منتها باکتامون راقاضی نیه و هیتی‌ها ره نومه بنویشته که شه جوون شاه‌وچه ره برسنن که ونه جا ازدواج هاکنه و اینتی هیتی‌شون فرعون جانشینی ره بدست بیارن. سینوهه مأمور بیه که بوره هیتی‌ها استقبال و هرتی تونده، شاه‌وچه ره بکوشه که باکتامون سر بی‌کلاه بمونده. وه بورده و ترفند بزو و اتی که کسی ونجه شک نکرده، شاه‌وچه ره‌ مسموم هاکرده و بکوشته. باکتامون هم مجبور بیه که هورم‌هب زن بوو. باکتامون که اصلا این ازدواج جا رضا نیه، وقتی هورم‌هب وه ره بی‌هوشی دوا هدا و تجاوز هاکرده، خاسته هرتی هسته هورم‌هب ره مردم پلی رسوا هاکنه. وه وقتی هورم‌هب جنگ دیه، شی‌یه بازار دله و پست مردم جه رابطه داشته و وشون جا خاسته که بجای ونجه بختن، ونه وسه سنگ بیارن. این سنگ‌ها ره گرد بیارده و کاخ دله شه وسه اتا پچیک اتاقک بساته که وقتی هورم‌هب وردگرسته تبس، وه ره سراق هدا و باته هر سنگی که این بنا دله دره، یعنن من ات نفر پلی بخاتمه. هورم‌هب خاسته وه ره بکوشه ولی نتونسته چون اینتی دیگر نیه که فرعون بوو. هورم‌هب من‌بعد تلاش داشته مصر ره بتتر هاکنه و شه ریکا و جانشین سامون ره به بتترین وضع تحویل هاده.

سینوهه هم ات‌گال لوچ و تور بیه و شه تن پاره جمه کرده و شی‌یه شهر دله چرخ گیته و مردم وه ره دمبال کردنه و ون‌سه سگ تاجنینه. کاپتاه که اسا پیل‌دار تاجر بی‌یه، وه ره سفارش و نصیحت هاکرده که ای دباره شه مطب ره راه دینگنه و مردم ره درمون هاکنه. زمونی که هورم‌هب بورده ونه پلی، سینوهه وه ره تشر بزو که چه آتون راه و روش جه کنار هایته و مردم ره ظلم کنده و مالیات ره زیاد هاکرده؟ هورم‌هب چن صوه وه ره هشدار هدا که این مزخرفات ره ناوه ولی سینوهه ای علیه جنگ و برده‌داری و... گپ زوئه.

اخر هورم‌هب دستور هدا که سینوهه ره تبعید هاکردنه اتا ساحل‌کناره که آدم دیگری دنی بی‌یه. فقط بعضی گدر کاپتاه وه ره سر زوئه. اونجه سینوهه هنیشته و شه بگذشتی ره کتاب هاکرده...

منابع

سینوهه، پزشک مخصوص فرعون، کتاب ِفارسی دگارست ِمتن.
انگلیسی ویکی‌پدیا