ویس و رامین
ویس و رامین اتا عاشقنه داستان هسته که فخرالدین اسعد گرگانی ونه شعر ره قرن پنجم هجری دله فارسی زوون جه سوت دَوِسته. این داستان اشکانیون دوره شنه و ونه اصلی متن پهلوی یا تبری زوون جه بی‌یه که فخرالدین گرگانی وه ره فارسی جه دگاردنی‌یه و این مسئله ره شه هم چنتا بیت دله گانه. ویس و رامین اتا از اولین آثاری هسته که ونه موضوع عشق و عاشقی هسته و این کتاب ره گرگانی، هنتا نظامی نمه په بنویشت بی‌یه و وه ره فارسی ِاولین عاشقنه داستان دونه که اینتی چی کتابون ونه بنویشتن په زیاد بَینه. دمبال‌ته خدی ویس و رامین داستان شه محبوبیت ره از دست هادا که اتا دلیل تونده ونه داستان بائه که اسلامی ارزش جه فرق داشته و زرتشتی آیین ونه دله خله زیاد موضوعیت داشته، اتی دلیل هم این بی‌یه که نظامی بمو په، ونه آثار خله دلوست دکتنه و اینتی ویس و رامین ره ملت یاد بکاردنه.
داستان
دچی‌ین
داستان اونجه شروع وونه که اتا حاکم که ونه نوم «شاه‌موبد» هسته، اتا شی‌دار زنایِ عاشق وونه ولی اینتا زنا، «شهرو»، که نخاسته ونجه تن دکفه، وه ره قول دِنه که اگه ونجه بگذره، اگر زمونی کیجادار بیّه، شه کیجا ره هاده شاه‌موبد ره. شهرو فکر نکرده پیری گدر وچه‌دار بوو ولی ازقضا اتا کیجا دنیا یارنه و ونه نوم ره یلنه «ویس» و وه ره سپرنه که اتا «دایه» دیرشهر وه ره گت هاکنه. این کیجا شه دایه پَلی آموزش دی‌یه و اونجه «رامین» جه هم‌بازی بی‌یه که شاه‌موبدِ خوردته برار بی‌یه. ویس که شی‌کر بیّه، ونه مار وه ره وردگاردنی‌یه شه مله. اون‌گدر زرتشتیون رسم اینتی بی‌یه که برار و خاخِر هئی جا وصلت کردنه و این عادت مردم‌سه نخش نیّه. شهرو هم شه کیجا و ریکا ره هئی جا شیرینی دِنه، خرنه. ویس و «ویرو» دَر ازدواج کردنه که شاه‌موبد پغوم هدا و شهرویِ قول و قرار ره یاد بی‌یارده و بخاسته که ویس ره هادن وه ره. شهرو و «کارن» که نخاستنه شه وچون ِعاروسی ره خراب هاکنن، چنتا گت‌گتِ پیرون و حاکمون جا کومِک بخاستنه و اون‌سی هم شاه‌موبد چنتا متحد بَیته و دِ سمت هئی جا جنگ دکتنه و این دله کارن، که ویس و ویرو ِپی‌یر بی‌یه، هم جنگ دله دکته بمرده.
آخرکار، شاه‌موبد جنگ دله برنده بیّه و شهرو وسّه هدیه برسنی‌یه و ویس ره بخاسته. شهرو هم قبول هاکرده و اینتی ویس که این وصلت جه خله مخالف بی‌یه ره بَوِردنه شاه‌موبدِ قصر دله ولی ویس ونجه نخته و شو-روز برمه کرده. ویسِ دایه که این سرگذشت ره بشناسته، ویس وسّه دل بسّنی‌یه و بورده ونه پلی و وه ره راقاضی دمبدا که کمته برمه-زاری هاکنه و عوض، دایه اتا طلسم بی‌یشته که شاه‌موبد ونجه نخسه. این وسط، رامین شه قدیمی رفق ره قصر دله وینده و یک‌دل نا، صد دل ونه عاشق وونه. رامین شه دلِ درد ره دایه وسّه بائوته و دایه ره مجبور هاکرده که پادرمیونی هاکنه و ویس دل ره ونه‌وسه نرم هاکنه. دایه هم این وسط گیر دکته که چتی هاکنه؛ آخر بورده ویس ره باته که رامین ته ره خانه و ونجه بخاسته که بوره رامین ره بَوینه و ونجه گپ بزنه. ویس اوائل قبول نکرده ولی آخرسر شونه رامین ور و کم‌کم وشون رابطه جدی وونه.
ویس حاضر نوونه شاه‌موبد ره تن هاده و در عوض، رامین جه یواشکی مول کانده و ونجه عاشق-معشوقی کنده. وشون دِتای داستان شاه‌موبدِ گوش هم برسی‌یه و وه اوائل قبول نکرده تا این که ویس شه اعتراف کنده که رامین ره خانه. ویرو، ویس ِبرار، شه خاخِر ره نومه هدا و وه ره سفارش هاکرده که اینتی شه شی ره خیانت نکانه. شاه‌موبد ویس ره برسنی‌یه ویرو پلی که اون گدر مریض بئی بی‌یه و سره کب‌بی‌یه. ولی همین گدر رامین شونه وشون مله و اونجه هم ویس و رامین هئی جه خسنه. شاه‌موبد که بدی‌یه ونه آبرو در شونه، ویس ره محکمه ورنه ولی ویس قسم بخرده که رامین جه سر-به-سر نیّه و شاه‌موبد شرط یلنه که ویس ونه بوره تش دله که هارشن راست ره گانه یا نا. تا خاستنه شهر دله هیمه جمع هاکنن و تش بساجن، رامین بمو و ویس دست ره دماسته و وه ره فراری هدا و بوردنه اتا رفخ قصر دله بستایی دَیینه.
رامین این وضع جه خسته بیّه و شه مار ره نومه هدا و ونجه بخاسته که میونجی‌کری هاکنه. مار میون دکته و اینتی ویس و رامین ره وردگاردنی‌یه شاه‌موبد پلی. همین گدر ایران و روم میون جنگ دکته و شاه‌موبد خاسته روم ره لشکر هکشه. شاه‌موبد دستور هدا که ویس ره دمبدانه زندون‌چال و رامین ره هم شه همراه ورنه جنگ ولی رامین راه دله مریض بیّه و جنگ نشی‌یه. وه ات‌که بتتر که بیّه، ای مول-مولکی بورده زندون‌چال وری و اونجه دایه ره رسننده زندون دله که ونه پغوم ره ویس جه برسنه و اتا شوئنه ویس شه شمد و روگیر جه رَسِن ساجنه و دمدنه بیرون که رامین وه ره دماسه و بوره خنه دله. اینتی وشون ای ات‌گال هئی جه دَینه تا این که شاه‌موبد جنگ جه بموئه و وشون ره سر-به-سر بیته. اینجه شاه‌موبد انده ویس و دایه ره بکتنی‌یه که شه ونه چش ئو سر هاکرده و برمه دکته. ای ونه دل رحم بمو و ویس ره بی‌یشته اتا قائم‌ته زندون دله دوو.
ویس این صوه هم زندون جه فرار هاکرده و بورده رامین پلی بخته. شاه‌موبد خاسته رامین ره بکوشه که ونه برار ضامن بیّه و باته رامین اینجه دنی بی‌یه. رامین فرار هاکرده بورده خراسان طرفی و اونجه اتا پیرمردی وه ره نصیحت هاکرده و ونه گوش اینتی بخونسته که ات‌که شه عشق ره کنار بی‌یله تا شاه‌موبد که پیر هسته و ونه عمر در سر وونه، بمیره تا ونه جانشین بوو و اون گدر هر کار خانه، هاکنه. اونجه عشق رامین سر جه دکته و وه اتا کیجا، «گل دختر رفيدا»، جه ازدواج هاکرده و شه میلس دله گرد ِمملکت گت‌گتون ره دعوت هاکرده. ویس هم شاه‌موبد ره قول هدا که خار کیجا بائه و شیطونی نکنه. شاه‌موبد ونجه بخاسته که بالاخره همدیگه جه بخاسن ولی ویس وه ره حسابی مست هاکرده و اتاق ره تاریک هاکرده و دایه ره برسنی‌یه که ونجه بخاسه و اینتی شاه‌موبد ره گول زوئه.
ات‌که بگذشته، رامین نومه هدا که ویس ره دیگر نخانه و من‌بعد خانه شه زندگی ره هاکنه ولی ویس وه ره پغوم دائه و پیش‌تر ره یاد یارده که چه لذتی هدی جه وردنه. آخرسر رامین ره راقاضی دمبدا که بئه ونه دمبال. ات‌صوه که ایران جنگ بی‌یه و شاه‌موبد جنگ جا سرگرم بی‌یه، رامین بورده قصر دله ویس پلی و شاهِ گنج‌خنه ره هم خالی هاکرده. همین گادِر شاه‌موبد هم دکته بمرده و رامین حکومت ره قبضه هاکرده و ویس جه ازدواج هاکرده. رامين صد و ده سال عمر هاکرده و هشتاد و سه سال پادشاهي هاکرده. ویس و رامین دِتا وچه هاکردنه. ویس زودته بمرده و همینسه رامین تا عمر داشته ونه قور پلی برمه-زاری کرده تا وه هم دکته بمرده.
منابع
دچی‌ین- ویس و رامین، گنجور سایت دله.
- خلاصه داستان
- امکان اشکانی و واقعی بودن «ویس و رامین»
- انگلیسی ویکی‌پدیا