تاریخ طبری
|
اینتا صفحه هنتا مازرونی نیّه یا ونه چنتا تیکّه مازرونی زوون جا نی‌یه. اگه تونّی وه ره مازرونی زوون جه دِگاردِنین و اینتا شابلون ره ونه کـَش جا بَیرین. اگه‌نا، چن گِدِر همینتی بمونده، وه ره مدیرون حذف کانّه. |
تاریخ طبری کیتاب ره محمد بن جریر طبری بنویشته.
تاریخ طبری تاريخ الرسل والملوك (عربی) 
|
کیتاب تاریخ طبری چتی زندگی هاکردن مردمون از دِرِس بین آدم تا زمون نویسندوئه. هدف طبری از بنویشتن تاریخ عرضه‌ی تاریخ جهون از ابل آفرینش تا زمون خادش بیه. از دیدگاه وه سیر رویدادون تاریخ جهون از زمون معینی شروع بیه و به رویدادون زمون زندگی نویسنده تبدیل بیه. از نظر طبری تاریخ در حکم جریان واحدی هسه که ون دله هر اتا از قوما ، نقش ویژه‌ی شه ره بازی هکردنه و عنایت الهی با برسنین پیومبرون و برسنین کیتابای آسمونی با مردمون همراه بیه و همه‌ی مردمون ره در روخنه‌ای که نومش تاریخ هسته به سوی مقصدی معلوم که روز رستاخیزه رهنمون وانه.
طبری تاریخ ایسلام ره از اون جهت نویسنه که این گت دین سراسر دونیای موتمدن اون زمون ره فرا گیته و فرهنگای ئیران و روم و پیروون دینای گوناگون از مسیحی ، بودایی ، زرتشی در برابر وه زانو بزو بینه و پدیده‌ای که نتیجه‌ی آمیزش فرهنگ و تمدنای قدیم با مبانی فرهنگ ایسلامی هسته به وجود بموئه.
طبری تاریخ ره درس عبرت در دبستون معرفت دونده. برای نمونه، هنگامی که سرگذشت خسروپرویز ره گانه، به کارا و رفتارای وه پردازنه و این که از گذشتگون شه عبرت نیته و به چه سرنوشتی دچار بیه. شیوه‌ی وه در بنویشتن تاریخ ، شیوه‌ی محدثان هسه، یعنی هرگاه مطلبی ره از کیتابی برداشت هاکرده، نوم کیتاب ره به روشنی یانه و سند خادش ره نوم ونه.
تاریخ طبری گنجینه‌ای سرشار از آداب و رسوم قوما و ملتا هم هسته و از لحلظ بررسی وضعیت ایجتیمائی، سیاستی و ایقتیصادی در دوران ائسلامی از منبعای موهم برای اهل پژوهش و موطالعه هسته. با این حال باید بائوتن جنبهای ایعتیقادی، انگیزه‌ی اصلی طبری در تدوین تاریخ عمومی وه بیه. از اون رو، تاریخ طبری سرشار از ملاحظه‌ئون فقیهانه هسه و پیوسته بر سر وه هسته که از شرع دفاع کانده و با گمراهی به نبرد پردازش کانده.
طبری ابلین کسی هسه که تاریخ ره از سیره نویسی به تاریخ عمومی کشوندنه. وه زمونی تاریخ الرسل و الملوک ره نویسنه به طور کامل از اسطورهای دوره باستون ئیران آغاز کانده، همینتی که هردوت یونان دله از میتولوژی(اسطوره‌بشناسین) شروع هکرده. وه تاریخ پیش از ائسلام ره با اطلاعات سودمندی که از خدای‌نومه و بگردسه ی عربی وه، یعنی سیرالملوک الفرس، به دست بموئه و به بنویشته در بیارده.(خدای‌نومه مجموعه‌ای از خورای اسطور‌ئی و تاریخی درباره‌ی سرزمین و مردمون ئیران و پادشاهون پارس تا پایان دوره‌ی ساسانی بیه).
طبری اسطوره‌ئون ئیران ره از کیومرث ، که در اوستا از او یاد بیه، شروع کانده و از وه به عونوان ابلین آدم در تاریخ ئیران باستون یاد کانده. هوشنگ ، پهلوان افسانه‌ای ره از ابلین پادشاه هفت اقلیم معرفی هکرده که به بساتن پرستشگاه برای خداپرستون بپرداخته. از طهمورث دیوبند به عونوان کسی یاد کانده که به پرستش خداوند یکتا پرداخته و پیرو دین حضرت ادریس (ع) بیه. بد به تاریخ روم ، قوم یهود ، عربای پیش از ائسلام و سیره‌ی نبوی پردازنه.
طبری چون به تاریخ هجرت پیومبر اکرم (ص) رسنه، شیوه‌ی تاریخ بنویشتن ره به سال‌بنویسی(کرونولوژی) تغییر دنه و رویدادون هر سنه ره از سالای دیگه جودا بنویشته بینه و چون ایتیفاقای سالی به پایان رسنه به پیش آمدای سال پس از وه پردازنه. به همین ترتیب پیش شونه تا به سال ۳۰۲ قمری رسنه. در فاصله‌ی بین بیان سیره‌ی نبوی تا سال ۳۰۲ قمری از جنگای پیومبر، روی‌دادای بد از بمردن حضرت محمد جنگای جمل و صفین، تاریخ امویون و بدأ عباسیون ره تا زمونی که در‌ون دیه، نویسنه.
ترجمه‌ی تاریخ طبری به فارسی
دچیینهنوز پنجاه سال از بمردن نگذشته بیه که تاریخ الرسل و الملوک وه ره ابوعلی محمد بن محمد بلعمی ، وزیر دانشمند منصور بن نوح سامانی به سال ۳۵۲ قمری با تغییرایی، از جمله حذف نوم راویون و گاه روایتای گوناگون، به فارسی دربیارده. بلعمى به اندازه‌ای در تاریخ طبرى دخل و تصرف هکرده که ابلین ترجمه‌ی تاریخ طبری ره از عربی به فارسی، به نوم تاریخ بلعمی یاد هکردنه. بدأ تاریخ بلعمی به ترکی نیز بگردسه (ترجومه) بیه.
نخستین ئوروپایی که با طبری آشنا بیه، توماس ارپینیوس(Thomas Erpenius)، خاورشیناس هولندی، بیه که خلاصه‌ی تاریخ طبری ره به زوون لاتین دگردسه(ترجمه) و ئوروپاییون ره با "هرودوت عالم ایسلام" آشنا هکرده.بدأ در سده‌ی نوزدهم میلادی زوتنبرگ(Zotenberg) تاریخ طبری ره به زوون فرانسه در چهار جلد در پاریس به چاپ برسنیه. نولدکه(Noeldeke) خاورشناس آلمانی هم بخش ساسانیان تاریخ طبری ره به آلمانی بگردنیه(ترجمه هاکرده).
منابع
دچی‌ین- فارسی: سیروس غفاریان