ویکی‌پدیا:هفتگی بنویشته/سال ۲۰۲۳/هفته ۲۶

کشورونی که فدرال هستنه

فدرالیسم (انگلیسی جه: Federalism) اتا جور سیاسی نظام هسته که ونه دله اتا مرکزی ِحکومت ِپَلی، چنتا شه‌گردون (خودمختار) و محلی ِحکومت دیگه هم وجود دارنه. دولتِ اقتدار و وظایف، مرکزی حکومت و محلی حکومتون ِمیون رَسِد (تقسیم) وانه. فدرالیسم دله کشور ِتمرکززدایی و محلی مردِم ِرسمیت بشناسی‌ین هدف هسته. اتا منطقه که این سیاسی نظام ره ونه دله اجرا هاکنن فدراسیون نوم گیرنه. ولی اگه چنتا سیوا-سیوا حکومت بخائن شه میون ات‌تی فدرالیسمی نظام بی‌یلِن که هرکمین شه مملکت دله مستقل بوئن (اروپای اتحادیه واری) وه ره کنفدراسیون گنّه.

فدرالیسم اتا تئوری هسته که گنه قدرت ره ونه واحدونی که عضو هستنه و نهادونی که مشترک هستنه میون، رَسِد هکردن. برعکس واحدِ دولت، که قدرت ره فقط اتا مرکزی حکومت دست‌په یلنه، فدرال ِحکومت دله طبق اونچی که اساسی قانون میّن کنده، حاکمیت ره اقلاً دِ تا غیرمتمرکز بخش میونه قسمت کندنه؛ ات‌جور که هر واحدی شه قایده اختیاراتی دارنه و تونده ات‌سری موضوعات وسر تصمیم بیره. این سیستم دله شهروندون اقلاً دِتا نهاد ره سیاسی تعهد دارنه یا دِتا نهاد درنه که ونه وشونِ حقوق ره ضمانت هکنن. معمولاً این دِ سطحِ اختیارات هئی جه فرق کنده؛ مثلاً، دفاع و خارجی‌سیاست ره ویشته مرکزی حکومت میس دله اینگنّه ولی بعضی کشورون دله هم اعضایِ نهادون هم بین‌المللی نقش گیرنه. اعضایِ تصمیم‌گر نهادون تونّه مرکزی نهادهایِ دله هم شرکت دارن. خله کشورون دله فدرال سیستم باعث بیّه که جمیعت‌هایی که وشون میون قومی و فرهنگی شکاف وجود داشته، اتا مشترک و دموکراتیکِ راه‌حل جه برسن.

فدرالیسم مودرنِ تاریخ دله خله تغییرات داشته و خله متفکرون و نویسنده‌ئون ونه خَوِری بنویشتنه. اون گدر که آمریکای متحده ایالات بساته بیّه، این سیستم ره ویشته بها هدانه. اروپای اتحادیه هم ات‌جور فدرال سیستم دارنه که ونه اعضا، شه مستقلِ کشور هستنه. اسا خله کشورون، مختلفِ قاره‌ئون دله درنه که فدرال بَینه...
دمباله تلمبار هوجی‌بئی