شیخ فضل‌الله نوری: نسخه‌ئون ِفرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
جز "چـیـزونی که 69.75.175.123 (Talk) دأچـیـه ده‌گـه‌ره‌س بـأیـه هـأمونـتـایی که محک ای وألگ ده‌لـه، پ...
بند ۱۷:
}}
'''شیخ فضل‌الله نوری''' , '''فضل الله لاشکي کجوري طبرسی مازندرانی از خاندان رويان و رستمدار''' , (متولد ۱۲۵۹ه.ق. فوت ۱۳رجب ۱۳۲۷ه.ق. / ۳۱ جولای ۱۹۰۹م).
والیدین '''عباس کجوری نوری پیش‌نماز''' (شیخ عباس لاشکی کجوری از از خاندان رويان و رستمدار طبرستانِ) و '''آسیه مجتهد نوری''' (خواهر بزرگتر [[حسین محدث نوری]]) ریکا معروف به '''شیخ فضل‌الله''' یا '''حاجی شیخ نوری''' مجتهد [[تشیع|شیعه دوازده امامی]] و از مونتقدین انقلاب مشروطه ایران بی‌یه <ref>[[احمد کسروی]] ، تاریخ مشروطه ، تاریخ هیجده ساله آذربایجون</ref> که به علت اینتقادایی که کارده ویشته جنبه [[دین]]ی داشتنه، به حیمایت و همراهی از '''مشروطه مشروعه''' شوهرت داشته.
 
وه بعد از کناره‌گیری ممدعلی شاء از سلطنت، بدست مشروطه‌خائون ( فرخ‌دین پارسا) توپخانه‌ی میدون دله در جریان یک '''توطئه تاریخ''' دار بزوئه بیّه<ref>[[احمد کسروی]]</ref> , <ref> [[ماشاء الله آجودانی]]</ref> , <ref>[[علی‌اکبر جوانفکر]]</ref> , <ref>[[محمدرضا رحیمی]] </ref> , <ref>[[صادق زیبا کلام]]</ref> , <ref>[[اسفندیار رحیم مشایی]]</ref> , <ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =شریف کاشانی | نام =محمدمهدی | پیوند نویسنده = | عنوان = واقعات اتفاقیه در روزگار| ترجمه = | جلد =اول | سال = ۱۳۶۲| ناشر = نشر تاریخ ایران|مکان = تهران| شابک = | صفحه = 156 | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}</ref> , <ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ملک‌زاده | نام =مهدی | پیوند نویسنده = | عنوان = تاریخ انقلاب مشروطیت ایران| ترجمه = | جلد =۱،۲،۳ | سال = ۱۳۸۷| ناشر = انتشارات سخن|مکان = تهران| شابک =۹۶۴–۳۷۲-۰۹۲–۶ | صفحه = ۴۷۸| پیوند = | تاریخ بازبینی =}}</ref> , <ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= آفاری|نام=ژانت |کتاب= انقلاب مشروطهٔ ایران| ناشر= |سال=|صفحه=۱۵۳}}</ref> , <ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=کاتوزیان (تهرانی) |نام= محمد علی|کتاب=مشاهدات و تحلیل اجنماعی و سیاسی از تاریخ مشروطه | ناشر= سهامی انتشار|سال=}}</ref> , <ref>کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران، صفحهٔ ۴۵۶</ref>.
[[w:شیخ|شیخ]] '''[[w:فضل‌الله نوری|فضل‌الله نوری]] [[w:کیاییان|کیایی]] [[مازندران|مازندرانی]]''' (۲۴ دسامبر ۱۸۴۳، [[w:لاشک|لاشک]] – ۳۱ ژوئیه ۱۹۰۹، [[تهران]]؛ دفن‌شده در [[قم]]) فقیه شیعه، نویسنده و کنشگر سیاسی [[جنبش مشروطه ایران]] بود.
 
== گفتاوردهازندگینامه ==
[[File:Sheikh Fazlollah Noori last Image before Assassination.jpg|300px|right|thumb|'''فضل الله کجوري طبرسی مازندرانی''' از خاندان '''رويان''' و '''رستمدار''']]
* ...اهل جهنم از بوی تعفُّن آنها (قاتلین شیخ فضل الله نوری) در عذاب هستند ... و دنیا هم از تعفُّن بعضی از اینها در عذاب است.<ref>زمان: قبل از ظهر ۲۷ آذر ۱۳۵۹ / ۱۰ صفر ۱۴۰۱, مکان: تهران، جماران, موضوع: اهمیت نقش حوزه و دانشگاه و بیان وظایف این دو نهاد علمی, مناسبت: روز وحدت حوزه و دانشگاه, حضار: مدرسان و طلاب حوزه علمیه قم، دانشجویان عضو دفتر تحکیم وحدت حوزه و دانشگاه, صحیفه امام خمینی جلد ۱۳ - صفحه ۴۲۰ , ضرورت کوشش حوزه‌ها در تربیت اشخاصی مهذَّب</ref>
وه بعد از تحصیل علوم دینی موقیم [[تهران]] بیّه و در وقایع [[جریون مشروطه|انقلاب مشروطه ایران]] از '''مشروطه مشروعه''' جه حیمایت کارده و موخالفت [[ممد طباطبائی]] و [[عبدالله بهبهانی]] -دِتا شیخ مشروطه‌خاء- بی‌یه. مسأله بانک استقراضی روس دله، شیخ فضل‌الله نوری مدرسه و گورستون ره به قیمت هفتصد و پنجا تومان به [[مستشارالدوله]] بروته و به بانک واگوذار هکرده. شیخ فضل‌الله همینتی شیخای مشروطه‌خاء [[نجف]]، از جومله [[آخوند خراسونی]] و آیت‌الله [[عبدالله لاهیجی]] ره تکفیر کارده. فضل‌الله نوری الگوئونی ره مطرح هاکرده که به '''مشروعه''' مشهور بَینه. وه بنویشته هر قانون و جلوگیری مردم به پیروی از قانونی که دین دله نیاردِنه ره اشتباه دونِسته و با راه دکتِن مجلس انتخابی و مسأله تقسیم قواء موخالفت بی‌یه. وه مشروطه ره «فتنه» دونسته و قانون اساسی ره «دستور ملعون» و «ضلالت‌نامه» ایسم بی‌یِشت بی‌یه. در موقابل اتا از مواد وه که «مردمون کشور ایران موقابل قانون دولتی متساوی‌الحقوق ونه بائن» به طور موشخص موخالفت هکرده و بائوته «محال هسته با ایسلام حکم مساوات».<ref>رساله حرمت مشروطه از شیخ فضل‌الله نوری، کتاب رسائل مشروطیت، صفحه‌ئون ۱۵۱ تا ۱۶۷</ref> تقسیم قواء به سه قوه ره «بدعت و ضلالت محض» دونسته. از جومله نظریات شیخ فضل‌الله نوری حضور هیئتی از موجتهدین واجد شرایط برای موراقبت بر مجلس شوراء بی‌یه. این چن نفر هیئت موستقل از مجلس و موازی نهاد مجلس بینه. بعد از [[تهران بیتن]] ، شیخ فضل‌الله نوری گرفتار بیی‌یه و به حکم [[شیخ ابراهیم زنجونی]] ۱۳ رجب ۱۳۲۷هجری‌قمری برابر با ۹ مرداد۱۲۸۸ میدون توپخانه دله دار بزه بیی‌یه و [[قم]] دله وه ره چال هاکردنه.
* مرحوم شیخ محمد حسین (غروی) اصفهانی می‌گفت: «از زمانی که مرحوم شیخ‌ فضل‌الله نوری را به دار آویختند، دیگر این ملت روی (روز) خوش نخواهد دید. می‌دانیم که خداوند می‌فرماید: «ان‌الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم»<ref>مشروطیت، خاطراتی از شهيد آیت‌الله شيخ فضل‌الله نوری درآئينه بيانات آيت‌الله بهجت</ref>
* «خدایا تو خودت شاهد باش که من آنچه را که باید بگویم، به این مردم گفتم. خدایا تو خودت شاهد باش که من برای این مردم به قرآن تو قسم یاد کردم، گفتند قوطی سیگارش بود.»<ref>{{یادکرد وب | نشانی = http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=132402 | عنوان = آخرین گفته‌های شیخ فضل‌الله | تاریخ = ۱۳۸۹/۵/۱۱ | ناشر = تبیان}}</ref>
* «تفریق مجتمعات و جمع مختلفات … نه به مساوات …»<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=زرگری‌نژاد|نام =غلامحسین|عنوان =رسائل مشروطیت|ناشر =کویر|صفحه=۱۷۷ و ۱۷۸}}</ref>
* «آن بازار شام، آن شیپور سلام، آن آتش‌بازیها، آن ورود سفرا، آن عادیات خارجه، آن هورا کشیدنها و آنهمه کتیبه‏های زنده باد زنده باد، و زنده باد مساوات و برابری و برادری، می‌خواستید یکی را هم بنویسید: زنده باد شریعت، زنده باد [[قرآن]]، زنده باد [[اسلام]].».<ref>ترکمان ص ۲۶۴</ref><ref>کسروی، ص ۴۱۹</ref><ref>اعلامیه دوشنبه 18 جمادی الثانی. به نقل رواندی، تاریخ اجتماعی ایران.</ref>
* «فتنه‌ای که کودک در آن پیر می‌شود و بزرگ‌سال در آن فرتوت می‌شود.» (نقش فتنه تعریف شیخ فضل‌الله نوری)
* … چه انقلابی از بی ترتیبی … چه قتل‌ها، چه ظلم‌ها، چه نهب‌ها، چه غارت‌ها، … به نحوی که به طور مطلق، امنیت برداشته شده…(فتنه تعریف شیخ فضل‌الله نوری)<ref>مکتوبات و بیانات سیاسی اجتماعی علمای شیعه دوره قاجار جلد 4، ص 205 /محمد حسن رجبی دوانی</ref>
* "... امروز دشمنان شما در این مملکت به دستیاری منافقین وضعی فراهم آورده‌اند که دین شما و دولت شما هر دو را ضعیف کرده‌اند و در خطر عظیم جماعت آزادی طلب به توسط دو لفظ دلربای عدالت و شورای برادران ما را فریفته و به جانب لامذهبی می‌رانند آیا چه افتاده است که امروز باید دستور عدل ما از پاریس برسد و نسخه شورای ما از انگلیس بیاید. اگر این سرّ سیاسی را از دارالخلافه و غیرها استکشاف فرمودید، خواهید دید که در این فتنه عظمی برز الاسلام کلّه الی الکفر کلّه …" (ترکمان، ص ۱۴۹ و ۱۵۰)
* «... بدان که حقیقت مشروطه عبارت از آن است که منتخبین از بلدان به انتخاب خود رعایا در مرکز مملکت جمع شوند و اینها هیئت مقنّنه مملکت باشند و نظر به مقتضیات عصر بکنند و قانونی مستقلاً مطابق با اکثر آراء بنویسند موافق مقتضی عصر به عقول ناقصه خودشان بدون ملاحظه موافقت و مخالفت آن با شرع اطهر بلکه هر چه به نظر اکثر آنها نیکو و مستحسن آمد او را قانون مملکتی قرار بدهند مشروط به اینکه اساس تمام مواد آن قانون به دو اصل مشؤوم که مساوات و حریّت (استقلال، آزادی) افراد سکنه مملکت است، باشد و سوای این، آنچه به تو گفته‌اند کذب محض است.» (ترکمان، ص ۴۶)
* در این عصر ما فرقه‌ها پیدا شده‌اند که بالمره منکر ادیان و حقوق و حدود هستند. این فرق مستحدثه را، بر حسب تفاوت اغراض، اسمهای مختلف است: آنارشیست، نیهیلیست، سوسیالیست، ناطورالیست، بابیست؛ و اینها یک نحو چالاکی و تردستی در اثاره [برانگیختن] فتنه و فساد دارند و به واسطه ورزشی که در این کارها کرده‌اند، هر جا که هستند، آنجا را آشفته و پریشان می‌کنند. سالهاست که دو دسته اخیر از اینها، در ایران پیدا شده و مثل شیطان، مشغول وسوسه و راهزنی و فریبندگی عوام اضل من الانعام هستند. یکی فرقه بابیه است و دیگر فرقه طبیعیه (ماتریالیست). این دو فرقه، لفظاً مختلف است و لبّاً [= در باطن] متفق هستند و مقصد صمیمی آنها نسبت به مملکت ایران، دو امر عظیم است: یکی تغییر مذهب، و دیگری تبدیل سلطنت [از صورت و ظاهر اسلامی آن به صورت و باطن صد در صد ضد اسلامی]. (ر. ک: رسائل، اعلامیه‌ها…، ترکمان، ص ۷۴)
* «ای مسلمانان کدام عالم است که می‌گوید مجلسی که تخفیف ظلم نماید و اجراء احکام اسلام کند، بد است و نباید باشد. تمام کلمات راجع است به چند نفر لامذهب بی‌دین که احکام شریعت قیدی است برای آن‌ها. می‌خواهند نگذارند که رسماً این مجلس مقید شود به احکام اسلام و اجراء آن.»
* «امّا فوائدی که برای مشروطه برشمردید و آن این که برای پادشاه و وزیران حدودی معین می‌شود، بسیار نیکو است، ولی این که فرمودید آزادی کامل برای ملت خواهد بود، این سخن از نظر اسلامی باطل و کفر است و آزادی کامل [به نحوی] که هر فرد برای هر کاری آزاد باشد، چنین آزادی در اسلام نیست و این که فرمودید قانونی وضع خواهد شد، اوّل این که قانون ما مسلمین در هزار و سیصد و اندی سال قبل وضع شده است و اگر هم برای تنظیم و اصلاح روابط اجتماعی و اداری قانونی نوشته شود، باید مطابق با شریعت اسلامی باشد و امّا این سخن که فرمودید برای شرع حدّی معین خواهد شد، بدانید که برای شرع و دین حدّی نیست».
* «آنچه خیلی لازم است برادران بدانند و از اشتباه کاری خصم بی‌مروت بی‌دین تحرّز نمایند، این است که چنین ارائه می‌دهند که علما دو فرقه شده‌اند و با هم حرف دینی دارند؛ و با این اشتباه کاری عوام بیچاره را فریب می‌دهند که یک فرقه مجلس خواه و دشمن استبدادند و یک فرقه ضد مجلس و دوست استبدادند. لابدعوام بیچاره می‌گویند: حق با آنهاست که ظلم و استبداد را نمی‌خواهند. افسوس که این اشتباه با هر زبانی و به هر بیانی بخواهیم دفع شود، خصم بی‌انصاف نمی‌گذارد، یعنی اصلاً نمی‌گذارند. (شیخ فضل‌الله نوری لوایح حضرت عبدالعظیم)
* «... به حکم اسلام باید ملاحظه نمود که در قانون الهی هر که را با هر کس مساوی داشته، ما هم مساویشان بدانیم و هر صنفی را مخالف با هر صنفی فرموده ما هم به اختلاف به آنها رفتار کنیم تا آنکه در مفاسد دینی و دنیوی واقع نشویم.» (ترکمان، ص ۵۹)
* " خدایا تو خودت شاهد باش که من آنچه را که باید بگویم به این مردم گفتم. خدایا تو خودت شاهد باش که من برای این مردم به قرآن تو قسم یاد کردم. خدایا تو شاهد باش که در این دم آخر هم باز به این مردم می‌گویم که مؤسس این اساس، لامذهبین هستند که مردم را فریب داده‌اند. این اساس، مخالف اسلام است. محاکمه من و شما مردم بماند پیش پیغمبر اکرم حضرت محمد ابن عبدالله (صلی الله علیه و آله وسلم)"
* "... چیزی نگذرد که حرّیت مطلقه، رواج و منکرات، مجاز و مسکرات، مباح و مخدّرات، مکشوف و شریعت، منسوخ و قرآن، مهجور بشود …" (ترکمان، ص ۱۵۰)
* "... چرا اینهمه جرائد پر از کفر را که سبب تضعیف عقاید مسلمین بود، منع نمی‌کردند…"
* سال گذشته از سمت فرنگستان سخنی به مملکت ما سرایت کرد؛ و آن سخن این بود که هر دولتی که پادشاه و وزرا و حکامش به‌دلخواه خود با رعیّت رفتار می‌کنند، آن دولت سرچشمهٔ ظلم و تعدّی و تطاول است… تا آنجا که بالمرّه آن مملکت از استقلال می‌افتد و در هاضمهٔ جانورهای جهانخوار به‌تحلیل می‌رود؛ و گفتند معالجهٔ این مرض مهلک مفنّی (نابود کننده) آنست که مردم جمع بشوند، و از پادشاه، بخواهند که سلطنت دلخواه را تغییر بدهد و در تکالیف دولتی… قرار بگذارند که من بعد رفتار و کردار پادشاه و طبقات خدم و حشم او هیچوقت از آن قرار تخطّی نکنند؛ و این قرارداد را هم مردمان عاقل و امین و صالح از خود رعایا به‌تصویب یکدیگر بنویسند… و گفتند نام آن حکمرانی به‌دلخواه به‌زبان این زمان سلطنت استبدادی است، و نام این حکمرانی قراردادی سلطنت مشروطه است، و نام قرارداد دهندگان وکلا و یا مبعوثین است، و نام مرکز مذاکرات آنها مجلس شورای ملّی است، و نام قراردادهای آنها قانون است، و نام کتابچه‌ای که آن قراردادها را در آن می‌نویسند نظامنامه است. (اعلامنامهٔ نخستین (جمادی الثانی ۱۳۲۵) به‌کوشش اسماعیل رضوانی در مجلهٔ تاریخ)
* چرا از روی قانون قرآن رفتار نکنیم و از روی قانون آلمان و انگلیس وضع قانون نماییم.<ref>هاشم محیط مافی: مقدمات مشروطیت، ص 357368. البتّه اصل این نوشته‌ها مربوط به کتاب خطی میرزا نصرالله مستوفی تفرشی است که متأسّفانه محیط مافی، بدون ذکر منبع، مطالب را از آن کتاب اخذ کرده است. جهت توضیح بیش تر، ر. ک: محمد ترکمان: مکتوبات، اعلامیه‌ها،... ، ج 2، ص 13 15.</ref>
* «مشروطه‌ای که از دیگ پلو سفارت انگلیس سر بیرون بیاورد به درد ما ایرانی‌ها نمی‌خورد»
* «اکنون که این افراد مخالف قدرت ضعیفی دارند، اگر نتوانیم وضع را اصلاح کنیم فردا که قدرت پیدا کردند، هرگز نخواهیم توانست وضع را تغییر داده و اصلاح کنیم. ما را به حال خود بگذارید و بروید زیرا با این وضع آمدن ما میسر نیست، اما این را به شما بگویم که اگر قصد اصلاح داشته باشید، بدانید که تا آن وقت آن‌ها، شما را به خاک سیاه خواهند نشاند.»
* «... ایّها الناس من به هیچ وجه منکر مجلس شورای ملی نیستم … صریحاً می‌گویم … که من آن مجلس شورای ملی را می‌خواهم که عموم مسلمانان آن را می‌خواهند. به این معنی که البته عموم مسلمانان مجلسی می خواهندکه اساسش براسلامیت باشد و بر خلاف قرآن و بر خلاف شریعت محمدی (ص) و بر خلاف مذهب مقدس جعفری، قانونی نگذارد. من همچنین مجلسی می‌خواهم.»
* «این عمامه را از سر من برداشتند، از سر همه برخواهند داشت.»
* "... ، وقتی را صرف این کار با جمعی از علما کردم و بقدر میسور تطبیق به شرع، یک درجه شد … لیکن فرقه که زمام امور حلّ و عقد مطالب و قبض و بسط مهامّ کلیه بدست آنها بود مساعدت نمی‌کردند بلکه صریحاً و علناً گفته‌اند که ممکن نیست مشروطه منطبق شود با قواعد الهیه و اسلامیه و با این تصحیحات و تطبیقات دول خارجه ما را به عنوان مشروطه نخواهند شناخت."
* "ای عزیز اگر مقصود حفظ شرع بود نمی‌گفتند که مشروطه محبوب ماست، نخواهیم راضی شد که کلمه مشروعه نزد او نوشته شود …"
* «اگر این جماعت مقصودی جز اجراء قانون الهی نداشتند، چرا قانون مجازاتشان، تمام بر خلاف قانون الهی بود.»
* والله! والله! والله! مُسَلَّم بدان که هم مرا می‌کشند و هم تو را. اینجا بمانید تا یک «مجلس شورای ملی اسلامی» درست کنیم و از این کفریات جلوگیری کنیم.»
* «این آزادی (بی حدود) که این مردم (مشروطه چیان افراطی) تصور کرده‌اند. .. کفر در کفر است. من شخصاً از روی آیات قرآن بر شما اثبات و مدلل می‌دارم که در اسلام، آزادی (انکار دین)، کفر است. اما فقط در آزادی شان، یک چیز است که فقط و فقط در خیر عموم، اگر کسی چیزی به خاطرش می‌رسد بگوید، لاغیر. اما نه تا اندازه‌ای باید آزاد باشد که بتواند توهین از کسی بکند. مراد ازخیر عموم، ثروت است و رفتن در راه ترقی است، و پیدا کردن معدن است، بستن سدهای عدیده است و ترقیات دولت و ملت. آیا گفته‌اند کسی که دارای این آزادی است، باید توهین از مردمان محترم بکند؟! آیا گفته‌اند فحش باید بگوید و بنویسد؟! آیا گفته‌اند انقلاب و آشوب و فتنه در مملکت حادث کند و پارتی اجانب باشد [ و] برای دولت خارج کار کند؟! از همه این مراتب گذشته، آزادی قلم و زبان برای این است که جراید آزاد، نسبت به ائمه اطهار هر چه می‌خواهند بنویسند و بگویند؟.»!
* «من والله با مشروطه مخالفت ندارم. با اشخاص بی‌دین و فرقه ضالّه و مضلّه مخالفم که می‌خواهند به اسلام لطمه وارد بیاورند. روزنامه‌ها به انبیاء و اولیاء توهین می‌کنند و حرف‌های کفرآمیز می‌زنند. علمای اسلام مأمورند برای اجرای عدالت و جلوگیری از ظلم. چگونه من مخالف با عدالت و مروج ظلم می‌شوم؟ من در همین‌جا قرآن را از بغل خود درآورده، قسم خوردم و قرآن را شاهد عقیده‌ام قرار دادم که مخالف مشروطه نیستم. معاندین گفتند این قرآن نبوده است، بلکه قوطی سیگار بوده، حال با همچو مردمی چگونه مخالفت نکنم؟ چگونه بی‌طرف شوم و سخنی نگویم؟ من مخالف اساس مشروطیت نیستم؛ بلکه اول کسی که طالب این اساس بود من بودم و فعلاً هم مخالفتی ندارم امّا مشروطه به همان شرایطی که گفتم که قانون اساسی و قوانین داخلی مملکت باید مطابقت با شرع داشته باشد.»
* عامّه مطبوعات غیر از کتب ضلال و موادّ مضرّه به دین مبین، آزاد و ممیّزی در آنهاممنوع است، به موجب این ماده بسیاری از محرّمات ضروری الحرمة تحلیل شد زیراکه مستثنی فقط دو امر شد و حال آنکه یکی از محرّمات ضروریه، افتراست و یکی از محرّمات مسلّمه غیبت از مُسلم است و همچنین قذف مُسلم و ایذاء و سبّ و فحش و توهین و تخویف و تهدید و آن من الممنوعات الشرعیة و المحرّمات الالهیة، ..."
* «اولاً معنی مشروطیت چیست و حدود مداخله مجلس تا کجاست، و قوانین مقرره در مجلس می‌تواند مخالف با قواعد شرعیه باشد یا خیر؟ «ثانیاً مراد از حرّیت و آزادی چیست و تا چه اندازه مردم آزادند و تا چه درجه حریّت دارند. ما داعیان که در ابتدای امر در تأسیس این اساس دخالت داشته‌ایم… جداً خواهش داریم که زودتر جواب این دو سئوال را در کمال وضوح مرحمت و لطف بفرمائید که رفع وحشت قلوب بشود.»
* از برادران و «هم کیشان ایرانی نژاد» سئوال می‌کنیم که «آیا این فتنه‌های عجیب و این مفسده‌های عظیم» در این مملکت واقع شده است یا نه؟ «احترام می‌کنیم و نمی‌گوئیم این شرور و مفاسد از مجلس متولّد شده، و اینها اولاد اوست – می‌گوئیم اینها همزاد اوست.» برادران دینی ما باید بدانند در این عصر فرقه‌ها پیدا شده‌اند که «بالمرّه منکر ادیان و حقوق و حدود هستند… و برحسب مقاومت اغراض اسم‌های مختلف است: آنارشیست، نهلیست، سوسیالیست، ناتورالیست، بابیست؛ و اینها یک نحو چالاکی و تردستی در اثارهٔ فتنه و فساد دارند، و به‌واسطهٔ ورزشی که در این کارها کرده‌اند هرجا که هستند آنجا را آشفته و پریشان می‌کنند. سالهاست که دو دسته اخیر از اینها در ایران پیدا شده و مثل شیطان مشغول وسوسه و رهزنی و فریبندگی عوام اضّل من الانعام هستند: یکی فرقه بابیّه است و دیگری فرقه طبیعیّه… و مقصد صمیمی آنها نسبت به‌مملکت ایران دو امر عظیم است: یکی تغییر و دیگری تبدیل سلطنت. این اوقات این دو فرقه از سوءالقضا هر دو در جهات مجلس ملّی ما مسلمان‌ها وارد و متصرّف شده‌اند، و جداً جلوگیری از اسلامیت دارالشورای ایران می‌کنند، و می‌خواهند مجلس شورای ایران را پارلمنت پاریس بسازند».
* «... به حکم اسلام باید ملاحظه نمود که در قانون الهی هر که را با هر کس مساوی داشته، ما هم مساویشان بدانیم و هر صنفی را مخالف با هر صنفی فرموده ما هم به اختلاف به آنها رفتار کنیم تا آنکه در مفاسد دینی و دنیوی واقع نشویم.»
* اگر مقصودشان اجرای قانون الهی بود و فایده مشروطیت حفظ احکام اسلامیه بود، چرا خواستند اساس او را بر مساوات و حریت قرار دهند، که هر یک از این دو اصل موذی خراب، نماینده رکن قویم قانون الهی است، زیرا قوام اسلام بر عبودیت است، نه بر آزادی و بنای احکام آن به تفریق مجتمعات و جمع مختلفات است، نه به مساوات … مگر نمی‌دانی که لازمه مساوات در حقوق از جمله آن فَرْق ضاله و مضله، و طایفه امامیه نَهَج واحد محترم باشند و حال آن که، حکم ضال یعنی مرتد، به قانون الهی آن است که قتلشان واجب است و زنشان بائن است و مالشان منتقل می‌شود به مسلمین از وراثشان، جنازه آن‌ها احترام ندارد، غسل و کفن و صلوة و دفن ندارند. بدنشان نجس است، … اما یهود و نصارا و مجوس حق قصاص ابداء ندارند و دیه آنان هشتصد درهم است. پس اگر مقصود، اجرا قانون الهی بود، مساوات بین کفار و مسلمین نمی‌طلبیدند و این همه اختلافات که در قانون الهی نسبت به اصناف مخلوق دارد، در مقام رفع آن برنمی‌آمدند و مساوات را قانون مملکتی خود نمی‌خواندند. … پس ای کسی که میل داری مساوی با مسلم باشی در بلد اسلام تو اسلام قبول نما تا مساوی باشی، والا به حکم خالق قهار باید در بلد اسلام خوار و ذلیل باشی. رساله تذکرةالغافل، منسوب به شیخ فضل‌الله نوری. (رسائل مشروطیت به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر، چاپ اول، صفحه‌های ۱۷۷ و ۱۷۸.)
* یکی از مواد آن ضلالت نامه (ترجمه قانون اساسی فرانسه) این است که افراد مملکت متساوی‌الحقوقند و در این طبع آخر به این عبارت نوشته شده: «اهالی مملکت ایران در مقابل قانون دولتی متساوی‌الحقوق خواهند بود» و این کلمه مساوات، «شاع وذاع حتی خرق الاسماع»، و این یکی از ارکان مشروطه است که به اخلال [آن]، مشروطه نمی‌ماند. نظرم است در وقت تصحیح، در باب این ماده، یکی نفر از اصول هیئت معدود بود، گفت به داعی: که این ماده چنان اهمیت دارد که اگر این باشد و همه مواد را تغییر بدهند، دول خارجه ما را به مشروطه می‌شناسند و اگر این ماده نباشد لیکن تمام مواد، باقیه باشد ما را به مشروطگی نخواهند شناخت. فدوی در جواب او گفتم: فعلی الاسلام السلام و برخاستم و گفتم: حضرات جالسین بدانید مملکت اسلامیه مشروطه نخواهد شد، زیرا که محال است با اسلام حکم مساوات. (رساله حرمت مشروطه از شیخ فضل‌الله نوری، [[کتاب]] رسائل مشروطیت، صفحه‌های ۱۵۱ تا ۱۶۷)
* ای مُلحد اگر این قانون دولتی مطابق اسلام است که ممکن نیست در آن مساوات، و اگر مخالف اسلام است، مُنافی [است] با آنچه که در چند سطر قبل نوشته شده که آنچه که مخالف اسلام است قانونیت پیدا نمی‌کند. ای بی‌شرف، ای بی غیرت، ببین صاحب شرع برای اینکه تو مُنتحل به اسلامی، برای تو شرف مقرر فرموده و امتیاز داد[ه] تو را، و تو خودت از خودت سلب امتیاز می‌کنی و می‌گویی من باید با مجوس و ارمنی و یهودی برادر و برابر باشم. (رساله حرمت مشروطه از شیخ فضل‌الله نوری، [[کتاب]] رسائل مشروطیت، صفحه‌های ۱۵۱ تا ۱۶۷)
* ای خداپرستان این شورای ملی و حریت و آزادی و مساوات و برابری و اساس قانون مشروطهٔ حالیه لباسی است به قامت فرنگستان دوخته که اکثر و اغلب طبیعی مذهب و خارج از قانون الهی و کتاب آسمانی هستند هویدا است. این فرقه فرنگان که سپاس دین و آیین ندارند قهراً و بالضروره ناگزیر از تأسیس ذاکون و قانونی خواهند بود که اساس مملکت‌داری و سیاست‌گذاری و تنظیمات ملکیه و انتظامات کلیه و حفظ حقوق و نفوسشان در تحت آن قانون و مربوط بدان ذاکون باشد و الا حیات و زندگانی صورت نبندد، بلکه مجبور از مشروطیت نیز خواهند بود… ولی ما فرقه علیه اسلامیان که با افتخار و مباهات بحمدالله و المنه کتابی داریم آسمانی، ناسخ صحف انبیاء جپن قرآن مجید و پیغمبری عقل اول و صفوت آدمیان که و ما ینطق عن الهوی ان هولا وحی یوحی، عاشیهٔ رسالتش به دوش و حلقهٔ اطاعتش در گوش چگونه توانیم به مجلس آزادان درآییم و شورای ملی و مساوات بخواهیم متابعت فرنگان خسیس و مشروطه‌طلبان پاریس و انگلیس نماییم دین به دنیا فروشیم و در تحریف [[کتاب]] خدا بکوشیم.<ref>نصری ع، رویارویی با تجدد، ص ۳۹۸</ref><ref>لوایح، صص ۳–۶۲</ref>
* «این پیر دعاگو، آفتاب لب بام هستم؛ دیگر هوس زندگی ندارم و آنچه را که در دنیا باید ببینم، دیدم. لکن تا هستم، در همراهی اسلام کوتاهی نخواهم کرد» (شیخ در نامه برای مشیرالدوله صدراعظم)
* «خدای تعالی راضی مباد از کسی که دربارة مجلس شورای ملی غیر از تصحیح، تکمیل و تنقیح، خیالی داشته باشد و بر سخط و غضب الهی گرفتار باشند کسانی که مطلب مرا بر خلاف واقع انتشار می‌دهند و با تدلیس مسلمانان، آنان را به اشتباه می‌اندازند، و راه رفع شبهه را از هر جهت مسدود می‌سازند تا سخن ما به گوش مسلمانان نرسد و به خرج مردم بدهند که فلانی و سایر مهاجرین منکر اصل مجلس شورای ملی شده‌اند.» (شیخ فضل‌الله نوری لوایح حضرت عبدالعظیم)
* «اگر کسی را گمان آن باشد که مقتضیات عصر، تغییردهنده بعض آن قانون الهی است یا مکمل آن است؛ چنین کس هم از عقاید اسلامی خارج است؛ به جهت آن که پیغمبر (ص) ما خاتم الانبیاست و قانون او ختم قوانین است. خاتم آن کسی است که آنچه مقتضای صلاح حال عباد است الی یوم الصور، به سوی او وحی شده باشد و دین را کامل کرده باشد. پس بالبدیهه چنین اعتقاد، کمال منافات را با اعتقاد به خاتمیت و کمال دین او دارد و انکار خاتمیت به حکم قانون الهی، کفر است. (همان: ۵۷)
* «این عده قلیل به تدلیس و تلبیس می‌خواستند که قانون و دین اسلام را تغییر بدهند.»
* «پس جعل قانون کلا ام بعضاً منافات با اسلام دارد و این کار، کار پیغمبری ست، لذا هر رسولی که مبعوث شد از برای همین کار بود، بعضی از احکام پیغمبر سابق را امضا می‌فرمود و بعضی را تغییر می‌داد تا آنجا که خاتم انبیاء صلی الله و علیه و آله مبعوث شد و دین خدا را کاملاً بیان فرمود؛ لذا او خاتم انبیاست و قانون الهی که او آورد دیگر نقص نخواهد داشت، حتی نسبت به تمام ایام و نیز نسبت به تمام مردم.» (همان: ۵۸–۵۷)
* شیخ فضل‌الله نوری:<ref>در خلال گفت و گویش با طباطبایی و بهبهانی در تحصن حضرت عبدالعظیم (ع)</ref> یک نفر واعظ متهم فاسد العقیده در بالای منبر، هزاران ناسزا… به علما و پیشوایان… دین و… وزرا و اعیان و اشراف و غیرها [غیرهم] می‌گوید و شما در پای منبر گوش]می[کنید و خنده ]می[ نمایید و از نطاقی و لفاظی او تعریف و تمجید ]می[ نمایید. این جماعت (جمع افراطیون و فتنه و نفاق و نفوذی و ...) برای طبقه علما هیچ چیز باقی ]ن[ـگذارده‌اند و شما فقط با عنوان آیت الله و سیدین سندین و چهارشاهی پول هوایی مغرور شده‌اید!.. و الله بیخود شما با این عبارات، خوش وقت و مغرور گردیده‌اید. این مردم ((جمع افراطیون و فتنه و نفاق و نفوذی و ...)، گیج نیست ]ند[ با شما راه می‌روند؛ امروزه چون محتاج به شما هستند این است که شما را با لفظ، به مراتب عالیه رسانده‌اند، برای این است که قوه و قدرتی به دست بیاورند آن وقت شما را از درجات علیا به مرتبه سفلی برمی‌گردانند… امروز نوبت من است، چند روز دیگر نوبت شما می‌رسد! می‌دانم امروز ابداً این مطالب من به گوش شما فرونمی‌رود، و لکن به شما می‌گویم و می‌سپارم گول نخورید، که این مردم بر ضد شما هستند. اگر شما از همین امروز ایراد سخت در کار نامشروعشان می‌کردید شما هم به حالت من بودید.
 
== عقاید سیاسی ==
=== طرح [[شیخ فضل‌الله نوری]] برای عدالتخانه ملی، جنبش عدالت‌خواهی ===
[[پرونده:Noori Sheikh Fazlollah.jpg|thumb|left|شیخ فضل‌الله نوری وقتی که تهرون ره مشروطه‌خائون در گیتنه گاته: اینتی دِرِسته که من این همه سال ایسلام وسّه کار هاکردمه، اِسا بورِم اجنویون ِپرچم ِبِن؟{{سخ}}آخرسری هم ترجیح هدائه بمیره ولی سفارتون [[روسیه]] و [[بریتانئون]] دله پناهنده نواشه.]]
* چیزی که قبل از مشروطه مطرح شد، عمدتاً '''عدالتخانه ملی''' بود آن چیزی که شیخ فضل‌الله و سیدین به خاطرش به قم رفتند و متحصن شدند و از مظفرالدین شاه خواستند و او هم حکمش را صادر کرد و بر اساس آن مجلس شورا تشکیل شد، عدالتخانه‌ای بود متشکل از نمایندگان طبقات و اصناف مختلف جامعه از جمله صنف روحانیت. حتی شاهزاده‌ها هم به عنوان یک صنف، منهای خوانین در آن عضویت داشتند و در خصوص حوزه اقتدارات و دخالت‌های محدود دولت نظر می‌دادند، قانون می‌نوشتند، قانون ه دولت ابلاغ می‌شد و دولت موظف بود اجرا کند و بعد هم بر عملکرد دولت نظارت می‌شد.<ref>شیخ فضل‌الله متفکر دوران گذار بود شیخ فضل‌الله نوری به مشروطه حداقلی باور داشت - گفت‌وگوی از مرحوم حجت‌الاسلام منذر</ref>
زمونی که شیخ فضل‌الله نوری استبداد [[ممدعلی شاه]] ره به عونوان حکومت مشروعه توجیه شرعی کارده، رهبر دینی جریون‌مشروطه [[آخوند خراسونی]] وه ره یادبی‌یارده که اگه چه زمون غیبت، حکومت مشروعه (حکومت ایسلامی) ممتنع هسته، اما تنها حکومت شرعی حکومتی هسته که به عدالت بائه که قودرت سیاسی مقید و محدود به قانون و تحت نظارت نمایندگون مردمون بائه. <ref>محسن کدیور، دوشنبه، ۸ تیر ۱۳۸۸</ref>
* مراد از حریت (استقلال، آزادی)، حریت در حقوق مشروعه و '''آزادی بیان در مصالح عامه''' است تا اهالی این مملکت مثل سوابق ایام، گرفتار ظلم و استبداد نباشند و بتوانند حقوقی که از جانب خداوند برای آن‌ها مقدر است مطالبه و اخذ نمایند، نه حریت ارباب ادیان باطله و آزادی در اشاعه منکرات شرعیه که هر کس آنچه بخواهد بگوید و به موقع اجرا بگذارد.<ref>محمد ترکمان، مکتوبات و اعلامیه‌ها… شیخ فضل‌الله نوری، تهران، رسا، ۱۳۶، ص۲۱۰</ref>
* شیخ اصلاح امور را با تأسیس مجلسی با عنوان '''عدالتخانه''' میسر می‌دانست. در واقع شیخ به دنبال تأسیس نهادی بود که از این طریق جلوی بی‌عدالتی‌ها را بگیرد.<ref>نصری ع. ''رویارویی با تجدد''. تهران؛ نشرعلم. ۱۳۸۶. ج اول ص ۳۹۲</ref>
* شیخ ما می‌گفت ما به مرحله گذار نیاز داریم که از دید او، '''عدالتخانه''' بود به نظر من عدالتخانه، یعنی مشروطه حداقلی. مشروطه اگر به معنای نفی خودکامگی دولتمردان و قانونمند کردن سیستم اداره کشور باشند، شیخ همیشه با این موضوع موافق بود و هیچ وقت هم از این تفکر عدول نکرد.<ref>شیخ فضل‌الله متفکر دوران گذار بود شیخ فضل‌الله نوری به مشروطه حداقلی باور داشت - گفت‌وگوی از مرحوم حجت‌الاسلام منذر</ref>
 
از موهم‌ترین کتابون وه کتاب تذکرةالغافل و ارشاد الجاهل، صحیفه مهدویه و همینتی رساله حرمت مشروطه هسته.
=== قانون‌گذاری در نظریه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری ===
[[پرونده:Sheikh Fazlollah Nouri.jpg|بندانگشتی]]
 
بعد از پیروزی انقلاب ۵۷ ایران دله ، نظام [[جوموری ایسلامی ایران]] از وه به عونوان «شهید شیخ فضل‌الله نوری» یاد کانده و [[گت‌راه شیخ فضل‌الله نوری|گت‌راهی]] ره شهر [[تهران]] دله ونه نوم ره بی‌یشتنه. [[جوموری ایسلامی ایران]] دله، نهاد [[نظارت استصوابی]] [[شورای نگهبان]] به پایه نظر شیخ فضل‌الله نوری پیش‌بینی بَینه.
* «اگرچه حفظ نظام عالم محتاج به قانون است و هر ملتی که تحت قانون داخل باشند و برطبق آن عمل نمودند، امور آنها به استعداد قابلیت قانون شان منظم شد، ولی بر عامه متدینین معلوم است که بهترین قوانین، قوانین الهی است و این مطلب از برای مسلم، محتاج به دلیل نیست و بحمدالله ما طایفه امامیه، بهتر و کاملترین قوانین الهیه را در دست داریم؛ چون که این قانونی است وحی فرموده او را خداوند عالم به سوی اشرف رسلش و خاتم الانبیاءاش و وحی فرموده که: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی». (ترکمان، ۱۳۶۲: ۵۶)
* این قانون الهی ما، مخصوص به عبادات نیست، بلکه حکم جمیع مواد سیاسیه را بر وجه اکمل و اوفی داراست، حتی آرش الخدش؛ لذا ما ابداً محتاج به جعل قانون نخواهیم بود.» (همان: ۵۷–۵۶)
* «ماها باید برحسب اعتقاد اسلامی، نظم معاش خود را قسمی بخواهیم که امر معاد ما را مختل نکند و لابد چنین قانون منحصر خواهدبود به قانون الهی؛ زیرا اوست که جامع جهتین است؛ یعنی نظم دنیا و آخرت است. اگر کسی را گمان آن باشد که ممکن است و صحیح است جماعاتی از عقلا و حکما و سیاسیون جمع شوند و به شوری ترتیب قانونی بدهند که جامع این دو جهت باشد و موافق رضای خالق هم باشد، لابد آن کس از ربقه اسلام خارج خواهدبود؛ چون اسلام بدون اقرار به نبوت محقق نیست و اقرار به نبوت به غیر دلیل عقلی متصور نیست و دلیل بر نبوت، سوای احتیاج ما به چنین قانونی و جهل و عجز ما از تعیین آن نمی‌باشد و اگر خود را قادر بر آن بدانیم، پس دیگر دلیل عقلی بر نبوت نخواهیم داشت.» (همان: ۵۷)
 
== عقاید وه درباره مدرسه به سبک جدید ==
=== قانون‌گذاری و مجلس مقدس شورای ملی ===
شیخ فضل‌الله نوری اتا جلسه‌ی دله به '''ناظم‌الایسلام کرمونی''' درباره جدید مدرسه‌ئون گانه: «ناظم الاسلام، ته ره به حقیقت ایسلام قسم دمبه. این مدارس جدیده خلاف شرع نینه؟ و ورود به اینان مدرسه‌ئون موصادف با رِقِدبدائن دین ایسلام نی‌یه؟ درس زوون خارجی و تحصیل [[شیمی]] و [[فیزیک]] افکار شاگردون ره ضعیف نکانده؟» <ref>ناظم الایسلام کرمونی، تاریخ بیداری ایرانیان، بخش اول ج اول، رودکی</ref>
* «گر دراساسیه، محض تدلیس از باب لابدی نوشتند باید موادش مطابق باشد ولی باز درهمان نوشتند که تمام مواد قانونیه قابل تغییر است و از آن جمله مواد ماده موافق شرع بودن اوست و او را استثناء نکرده‌اند و به حکم این ماده آن هم تغییر داده می‌شد به قوه جبریه قانون مشروطه مطلقه؛ و حالا هم محض بستن دهان من و تو، اسم شرع را به زبان می‌رانند و لذا عملشان تماماً برخلاف و فاسد بود.» (همان: ۶۵–۶۴)
وه از موخالفین دِرِس هاکِردن مدرسه کیجائونه هم بی‌یه.
* «فصل دائر بر مراعات موافقت قوانین مجلس باشرع مقدس و مراقبت هیئتی از عدول مجتهدین درهر عصر بر مجلس شوری به همان عبارت که همگی نوشته‌ایم بر فضول نظام نامه افزوده شود و هم مجلس شوری را به هیچ وجه حق دخالت در تعیین آن هیئت از عدول مجتهدین نخواهد بود و اختیار انتخاب و تعیین و سایر جهات راجعه به آن هیئت، کلیه با علماء مقلدین هر عصر است لاغیر.» (همان ۲۶۷–۲۶۸)
* «من به هیچ وجه منکر مجلس شورای ملی نیستم، بلکه من مدخلیت خود را در تأسیس این اساس، بیش از همه کس می‌دانم؛ زیرا که علماء بزرگ ما که مجاور عتبات عالیات و سایر ممالک هستند، هیچ‌یک همراه نبودند و همه را به اقامه دلایل و براهین، من همراه کردم. از خود آن آقایان عظام می‌توانید این مطلب را جویا شوید. الان هم من همان هستم که بودم. تغییر در مقصد و تجددی در رأس من به هم نرسیده است. صریحاً می‌گویم همه بشنوید و به غائبین هم برسانید که من آن مجلس شورای ملی را می‌خواهم که عموم مسلمانان آن را می‌خواهند؛ به این معنی که البته عموم مسلمانان را می‌خواهند که اساسش بر اسلامیت باشد و برخلاف قرآن و بر خلاف شریعت محمدی (ص) و برخلاف مذهب مقدس جعفری، قانونی نگذارد. اختلاف میانه ما و لامذهب هاست که منکر اسلامیت، و دشمن دین حنیف هستند؛ چه بابیه مزدکی مذهب و چه طبیعیه فرنگی مشرب طرف من و کافه مسلمین، این‌ها واقع شده‌اند و شب و روز در تلاش و تک و دو هستند که برمسلمان‌ها این فقره را مشتبه کنند ونگذارند که مردم ملتفت و متنبه شوند که من و آن‌ها، همگی هم رأی و همراه هستیم و اختلافی نداریم». (همان: ۲۴۶–۲۴۵).
* خدمت با برکت حضرات علماء اعلام و حجج اسلام و عموم آقایان عظام و کافّه تابعین ائمه انام علیهم السلام اطال الله بقائهم.
وضع حاضر مجلس و تبعیت آن به '''اصول فرنگ و ظهور مذاهب باطله و تسلط فِرق ضاله''' و قبول جمله از بابیه و بهائیه و مجوسی و طبیعی (ماتریالیست) و طّماع و مغرض و غیر مقید به دین، به عضویت، اساس دین و دنیا را متزلزل کرده. '''هر قدر به زبان موعظه و نصیحت'''، استدعا (ی) تشکیل مجلس محاکمه و تطبیق شرع مطهر کردیم '''غیر امتناع، جواب ندادند'''. هر قدر خواستیم اساس این مجلس را طوری بکنیم که مایه آسایش عباد و امنیت بلاد باشد استنکاف کردند. لهذا '''هیئت مقدسه علما' و طلاب و مؤمنین و عقلاء مسلمین''' حاضر شده‌اند که به بذل نفس نفیس، عهدی را که با خداوند و رسول اطهر نمودند وفا کنند و ودیعه الهی را نگاهداری نمایند و شرع شریف را به طوری که از اسلاف گرفته‌اند به اخلاف بسپارند (و) پاس صدمات و زحمات حضرت رسول و ائمه هدی علیهم السلام و شهداء و صدیقین و مهاجرین و انصار و اساطین فقه سلف را داشته باشند. شماها هم کیشان در همین تکلیف با ماها شراکت دارید و از عهد الهی مسئول هستید مشاهده می‌فرمایید چه '''انقلابی از بی ترتیبی''' این مجلس در اقطار ایران است؟ چه '''قتل‌ها'''، چه '''ظلم‌ها'''، چه '''نهب‌ها'''، چه '''غارت‌ها'''، یوماً فیوماً در تزاید است؟ '''به نحوی که به طور مطلق، امنیت برداشته شده''' «ظَهَر اْلَفَساُد فِی اْلبِرَّ واْلبْحِر بِماَکَسبْت أْیِدی الَّناسِ». همت بفرمایید دین خدا را، نصرت کنید این مجلس را به شالوده صحیحه بنا کنیم و اشخاص خداشناس عاقبت بین دیندار به عضویت تعیین نماییم و بندگان خدا را مرفه الحال، دین و دنیا را معمور و کافه ناس آسوده شوند تا بتوانیم از عهده جواب الهی «یْوَم یُقوُم الَّناُس لِرّبِ اْلَعالِمیَن» برآئیم. «إْن تْنُصُروالله یْنُصْرُکْمَوُیَثبِّْت أْقَداَمُکْم.»<ref>مکتوبات و بیانات سیاسی اجتماعی علمای شیعه دوره قاجار جلد 4، ص 205 /محمد حسن رجبی دوانی</ref>
 
== خانواده ==
=== طرح [[شیخ فضل‌الله نوری]] برای مجلس مقدس شورای ملی ===
دِتا از نوه‌ئون شیخ فضل‌الله نوری بعد از انقلاب سال ۵۷ ایران دله بکاشته و زندونی بَینه.
(اصل اول و اصل دوم متمم قانون اساسی ایران مصوب ۱۲۸۵ هجری شمسی)
* دوکتور نورالدین کیانوری
* در این جا مناسب می‌دانم اصل دوم قانون اساسی را که خون‌بهای آیت الله شهید حاج شیخ فضل‌الله است، عیناً بیاورم:<ref>مقاله «شیخ فضل‌الله نوری و مشروطه» از مرحوم محقق علی رجبی دوانی کازرونی - تنظیم برای تبیان: رهنما، گروه حوزه علمیه</ref>
* دوکتور [[سید حسین نصر]] (کیجا وَری)
مجلس مقدس شورای ملی که به توجه و تأیید… حضرت امام عصر عجل الله فرجه و بذل رحمت اعلی حضرت شاهنشاه اسلام خلد الله سلطانه و مراقبت حجج اسلامیه کثّرالله امثالهم و عامّه ملت ایران تأسیس شده، باید در هیچ عصری از اعصار، مواد قانونیّه آن مخالفتی با قواعد مقدسه اسلام و قوانین موضوعه حضرت خیرالانام صلی الله علیه و آله نداشته باشد؛ و معیّن است که تشخیص مخالفت قوانین موضوعه با قواعد اسلامیه، بر عهده علمای اعلام ادام الله برکات وجودهم بوده و هست؛ لهذا رسماً مقرر است در هر عصری از اعصار هیأتی که کم‌تر از پنج نفر نباشد، از مجتهدین و فقهای متدینین که مطلع از مقتضیات زمان هم باشند، به این طریق که علمای اعلام و حجج اسلام مرجع تقلید شیعه، اسامی بیست نفر از علما که دارای صفات مذکور، باشند به مجلس شورای معرفی بنمایند. پنج نفر از آن‌ها را یا بیش تر به مقتضای عصر، اعضای شورای ملی به اتفاق یا به حکم قرعه تعیین نموده به سمت عضویت بشناسند، تا موادی که در مجلسین عنوان می‌شود، به دقت مذاکره و غور و بررسی نموده، هر یک از آن مواد معنونه که مخالفت با قوانین مقدسه اسلام داشته باشد، طرح و رد نمایند که عنوان قانونیت پیدا نکند و رأس این هیئت علما در این باب مطاع و متّبع خواهد بود و این ماده تا زمان ظهور حضرت حجت عصر عجل الله فرجه تغییرپذیر نخواهد بود.
 
=== [[شیخ فضل‌الله نوری]] دربارهٔ خیر عموم و دو امر احکام دینیه و سلطنت ===
* مراد از '''خیر عموم'''، '''ثروت''' است و رفتن در راه '''ترقی''' است، و پیدا کردن '''معدن''' است، بستن '''سدهای''' عدیده است و '''ترقیات''' '''دولت''' و '''ملت'''.
* «ای مسلمان اسلام که دین ما و امتان حضرت ختمی مرتبت است از همه ادیان اکمل و بنای آن برعدل تام است کما قال الله تعالی (إن الله یامر بالعدل و الاحسان) و در دین اسلام بحمد الله تعالی نیست، مگر عدل؛ و نبوت و سلطنت در انبیاء سلف، مختلف بود. گاهی مجتمع، و گاهی مفترق؛ و در وجود مبارک نبی اکرم و پیغمبر خاتم- علیه و علی آله الصلاة ما دام العالم- و همچنین در خلفاء آن بزرگوار، حقّاً اَم‌غیره، نیز چنین بود. تا چندین ماه بعد از عروض عوارض و حدوث سوانح مرکز این دو امر یعنی تحمل احکام دینیه (اشاره به علما) و اعمال قدرت و شوکت و دعاء امنیت (اشاره به حاکمان۵) در دو محل واقع شد و فی الحقیقه این دو هر یک مکمل و متمم دیگری هستند یعنی بنای اسلامی براین دو امر است: نیابت در امور ثبوتی، و سلطنت . و بدون این دو، احکام اسلامیه معطل خواهد بود. فی الحقیقة سلطنت قوه اجرائیه احکام اسلام است پس تحصیل عدالت به اجراء احکام اسلام است و در اسلام انذار وعد و وعید مثل اقامه حدود هر دو در کار اجرا است بلکه اندازه مدخلیت آن بیشتر است و آن عبارت است از خدا ترسی و اذعان به مبدأ و معاد که از این رو خوف ورجاء حاصل شود و این دو امر قلبی نفسی باطنی بیشتر مؤثر است در اقدام به معروف و اجتناب از منکر که حقیقت عدل است و هر مقدار تدین به مبدأ و معاد و خدا ترسی و امیدواری شدیدتر است عدالت منبسط تر خواهد بود و هر چه از این تدین کاسته شود بی اعتدالی زیاده خواهد شد.»<ref>بیانیه مرحوم شیخ فضل‌الله نوری در رد مشروطیت</ref>
* «امور عامه یعنی اموری که مربوط به تمام افراد رعایای مملکت باشد و تکلّم در امور عامه و مصالح عمومی ناس، مخصوص است به امام (ع) یا نواب او و ربطی به دیگران ندارد.»<ref>محمد ترکمان، همان، ص۶۷؛ عبدالحسین خسروپناه، همان، صص۲۱</ref>
* ابراهیم زنجانی، دادستان محکمه‌ای که رای به اعدام شیخ فضل‌الله نوری داد در یادداشتهای خویش (رساله مکالمات با نورالانوار) مربوط به دوران نخست‌وزیری امین‌السلطان در مشروطة اول، از «گستاخی» شیخ نوری با شاه و صدراعظم سخن می‌گوید: شیخ نوری «… محرم مجالس بزرگان و امرای پایتخت، بلکه گستاخ با صدارت و نفس سلطنت ('''قاجار''') است.»<ref>عبدالله شهبازی، «زندگی و زمانه شیخ ابراهیم زنجانی…»، زمانه، سال ۲، ش۱۰، صص۱۹–۱۸</ref>
 
===یادگیری علوم===
* ضیاءالدین دُرّی اصفهانی (۱۲۹۳-۱۳۷۵ق)، از مدرّسان فلسفه در قرن چهاردهم قمری نقل می کند: نگارنده در چند جلسه فهمیدم، قطع نظر از جنبه فقاهت، از بقیه علوم هم اطلاع کافی دارند. از جمله، علم تاریخ و جغرافیا که اغلب فقها از این دو علم بی بهره می‌باشند. حتی در اواخر عمر نزد مرحوم میرزاجهان بخش منجم، مشغول خواندن علم نجوم و اسطرلاب (ستاره شناسی) بود.
من عرض کردم: جناب آقا، در این آخر عمر برای چه علم نجوم تحصیل می‌کنید؟ فرمود: من از این علم چون بهره نداشتم و این مسئله برای من، یعنی اهل علم، عکلیتاً بد است که از این علم معروف بی بهره باشند، بمیرم و این علم را بدانم، بهتر است که بمیرم و ندانم…<ref>تاریخ انقلاب طوس یا پیدایش مشروطیت ایران، ادیب هروی، ص 141؛ مجله خاطرات وحید، ش 19، 15 اردیبهشت -15 خرداد 1352ش، صص 10-9</ref>
 
=== خدا قرار داده زن را مختارة النفس، به آنچه شریعت حکم فرموده عیبی نیست ===
* اقرار می‌نمایم که آنچه دارا هستم از اموال … ملک طلق مال '''خالص علیه عالیه متعالیه خانم والده محترمه''' (سکینه دختر محدث نوری) فرزندی آقا ضیاءالدین و غیره سلمهم اللّه تعالی (است) و ابداً احدی از ورثه را نمی‌رسد با ایشان چون و چرا نماید، مال خود ایشان است، هر نحو بخواهند در آن تصرف نمایند؛ و به هر که میل ایشان باشد بدهند.<ref>همان، ج96.</ref>
* خدا قرار داده زن را '''مختارة النفس''' به آنچه شریعت حکم فرموده عیبی نیست.<ref>وصیتنامه شیخ شهید، علی ابوالحسنی منذر، خانه بر دامنه آتشفشان، ج96.</ref>
 
===عدم تفاوت بين زنان و مردان در حوزه امور مالى و اقتصادى از لحاظ قانونى و شرعى===
* بررسی خلاصه معاملات و اسناد تنظيم شده در نزد شيخ فضل الله نورى نشان دهنده نكات جالب توجه ای از فعاليت اقتصادى زنان (خريد و فروش و اجاره و قرض و پرداخت بدهى و ازدواج و طلاق و متفرقات : قيموميت، وصيت، موقوفات و...) است<ref>"در محضر شيخ فضل‌الله نورى، اسناد حقوقى عهد ناصرى" تاليف منصوره اتحاديه و سعيد روحى است كه به فارسى و مشتمل بر خلاصه معاملات و اسناد تنظيم شده در نزد شيخ فضل الله نورى كه تحرير اين اثر را از ربيع الثانى سال 1303ه.ق شروع كرده و خلاصه فعاليت‌هاى خود را تا اواسط سال 1306ه.ق در آن مندرج ساخته است. (بخش معرفى اجمالى)</ref>.
زنان پول قرض مى‌دادند، املاك خود را وقف مى‌كردند، و در معاملات خريد و فروش ملك شركت مى‌جستند. در دعواهاى خانوادگى و غيره حضور داشتند و يا گاه به وصيت شوهر قيموميت فرزندان را داشتند. بايد تصريح كرد كه نسبت ثروت زنان و تعداد معاملاتى كه در آن شركت داشتند، كمتر از مردان بود؛ ولى در حوزه امور مالى و اقتصادى از لحاظ قانونى و شرعى بين زنان و مردان تفاوتى وجود نداشت و زنان در اداره اموال خود آزادى تصميم‌گيرى داشتند. البته اين به معنى اجراى آن نبود و چه بسا موانع و مشكلات بسيارى در راه آزادى مالى زنان وجود داشت.<ref>همان. (بخش گزارش محتوا)</ref>
 
===مخالفت با مدارس [[w:دوشیزه|دوشیز]]گان (به فرانسوی: Mademoiselle) و مدارس [[W:میسیونری|میسیونری]] و [[W:پرورشگاه|یتیمخانه]] های سفارت های غربی===
* انگلیسی‌ها بیشتر در نواحی جنوبی کشور و فرانسوی‌ها در تهران توسط میسیون کاتولیک‌های فرانسوی، مدرسه سن ژوزف را در سال 1265ش که بعدها به ژاندارک تغییر نام یافت، تأسیس کردند. ... مدارسی که خارجیان تأسیس می‌کردند که بی‌شک دارای صبغه استعماری و ضد دینی بودند.<ref>آشنایی با نخستین مدارس دخترانه در ایران, اجتماع > آموزش - مریم فتحی:</ref> ... گرچه مخالفان شیخ فضل‌اللّه، علت اصلی صدور لایحه مخالفت با تأسیس مدارس دخترانه را استفاده از کلمه [[w:دوشیزه|دوشیزه]] در نام مدارس عنوان کردند و در روزنامه‌ها و نشریات آن زمان، با نوشتن مقالات متعددی به مقابله با نظر شیخ‌ فضل‌الله و همفکرانش پرداختند، اما به نظر می‌رسد که علت اصلی مخالفت این روحانیون، همان‌گونه که در مقالات اعتراض‌آمیز مخالفان شیخ نیز پیداست، زمینه‌سازی این مدارس در گرایش و پیروی زنان و دختران ایرانی از اصول و مبانی فرهنگ غرب و سست شدن پایه‌های ایمان اسلامی مردم بود. <ref>همان.</ref> دربارهٔ کاربرد امروزی این واژه و تحقیرآمیز بودنش برای زنان بحث‌هایی وجود دارد، چنان‌که در فوریه ۲۰۱۲ فرانسه تصمیم گرفت عنوان [[w:دوشیزه|دوشیزه]] (به فرانسوی: Mademoiselle) را از فرم‌های اداری این کشور حذف کند.<ref>«خداحافظ مادموازل: حذف 'دوشیزه' از فرم‌های رسمی فرانسه». بی‌بی‌سی فارسی، 23 فوریه 2012. بازبینی‌شده در ۶ مهر ۱۳۹۱.</ref>
 
===حمایت از تأسیس مدارس دخترانه و پسرانه===
* شیخ فضل‌الله نخستین کسی است که اجازه تأسیس مدارس دخترانه و پسرانه را در ایران می‌دهد.<ref>مجتهدی که صد سال پیش زبان فرانسه می‌دانست، حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ مهدی انصاری - مشرق نیوز 21 آوریل 1393</ref>
 
* بالاخره، مدارس [[w:دوشیزه|دوشیز]]گان بعد از به توپ بستن مجلس با حذف نام [[w:دوشیزه|دوشیزه]]، به شرط ثبت‌نام از دختران 4 تا 6 سال (در میان انها بسیاری از نوه های شیخ فضل الله نوری) دوباره شروع به کار کرد.<ref>آشنایی با نخستین مدارس دخترانه در ایران, اجتماع > آموزش - مریم فتحی:</ref>
 
===استدلالات و دفاع فقهی شیخ شهید در تایید بانک ملی<ref>استدلالات شیخ شهید در تایید مظاهر دنیای مدرن / سید هاشم منیری</ref>===
ناصرالدین شاه، در سال 1268ش. در عوض لغو امتیاز «رویتر»، امتیاز تاسیس بانک شاهی را به رویتر داد و بانک جدید با سرمایه یک میلیون لیره استرلینک تشکیل شد و حق نشر اسکناس و تاسیس شعب را در شهرستانها به‌دست آورد. 1 ناگفته پیداست که روسیه تزاری در واکنش به کسب امتیازات اقتصادی و سیاسی انگلستان، با کسب اجازه مخصوص از دولت ایران «بانک استقراضی» را در برابر بانک شاهنشاهی تاسیس نمود.
تا پیش از این بعضی از موسسات صرافی به وسیله اقلیتهای زرتشتی و یهودی در شهرها به‌وجود آمده بود و کار این موسسات تبدیل برات و حواله­ های مدت‌دار به نقد بود. اما غالب بازرگانان مسلمان ایرانی از کار صرافی و نزول برات بدان علت که رباخواری در شرع اسلام حرام است احتراز می جستند 2 و به‌همین علت، راه برای ورود و تاسیس چنین بانکهایی هموار شد.
ورود این موسسات مالی جدید، به‌تدریج، به ابزاری برای مهار امور سیاسی و اقتصادی و به دور باطلی از امتیازات دیگر تبدیل گشت.، اما جرقه تکوین یک بانک «ایرانی» و «ملی»، بعد از فرمان مشروطه و قبل از امضای قانون اساسی توسط نمایندگان شجاع دارالشورا زده شد. زمانی که مخبرالسلطنه از طرف صدراعظم برای تایید گرفتن 20 کرور تومان به مجلس آمد، با مخالفت مجلس روبه‌رو شد. دولت و درباریان فکر می­کردند که به مانند همیشه می­توان مبلغ مورد نظر را دریافت کرد و مجلس را ابزاری برای تایید منویات خلاف قانون خود درآورند،اما اینگونه نشد. «معین التجار» با همراهی بازرگانان و روحانیون تهران و تبریز،‌ به تکوین و تاسیس نخستین بانک ملی ایران اقدام کردند و کاری کردند کارستان. این اقدام بدون حمایت و پشتیبانی روحانیون بی­شک قابل اجرا نبود، از آن جمله کمک دویست تومانی شیخ فضل‌الله نوری 3 برای این امر مهم که خود مستظهر به دلایل فقهی و سیاسی و اقتصادی بود به سرانجام رسید. در ادامه به تبیین این دلایل خواهیم پرداخت.<ref>همان.</ref>
 
* وجود لوایح و مکتوبات سیاسی متعددی که از سوی شیخ فضل‌الله نوری منتشر شده است به روشنی نشان می­دهد که قطب اصلی منظومه فکری او حول اسلامی بودن قوانین و لوایح مجلس و کارکردهای برآمده از آن است. از محورهای اصلی فقه اسلامی نیز دو مقوله «دارالاسلام/ دارالکفر» و «نفی سبیل» است که این دو مقوله در تمامی ابعاد حقوقی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جاری و ساری می­ باشد. شیخ شهید نیز بر اساس آیه 141 سوره نساء (که به نفی سبیل معروف است و در آن هر رابطه ­ای را که سبب سلطه‌پذیری و سلطه‌گری کفار شود؛ ممنوع می‌دارد)، راهنمای خود قرار می­دهد و به دفاع از تجار و بازرگانان ایرانی در برابر بانکهای دول خارجه می­پردازد و این مهم در جهت تقویت و استحاکم دارالاسلام قلمداد می­ شود. این عقاید و اعمال، واکنش روس و انگلیس را برمی­انگخیت تا آنجا که «بارکلی» سفیر وقت انگلستان در ایران به «گری»،‌ وزیر امورخارجه تلگرام می­کند که: «باید توصیه کنیم شیخ فضل‌الله را از تهران خارج نمایند، زیرا اگرچه او مقام رسمی ندارد ولی نفوذ بسیار زهرآگینی دارد» 4 بنابراین شیخ شهید وزنه­ و مانعی در برابر آنان بود..<ref>همان.</ref>
 
 
=== طرح قتل شیخ فضل‌الله نوری و طرح محو کردن بافت اسپهبدان-سربداران<ref>طرح محو کردن بافت اسهبدان-سربداران: علویان، رستمداران، رویان، کیاییان (سادات ملاطی) ,کجور ،طبرسیان و …</ref>-داهان<ref>آذریها (ایرانی‌تبارهای تیره سَکاها)، تاتارها، روسهای مبدا (کازاکها، انگلیسی: Казаки، روسی: Cossacks) ،ترکمنها ،قزاقها (قزاقستانی)، آبخازها، چچنها ،اوستها ، داغستان، باشکیرها، اینگوشها، تیره قشقایی، صفویها، چوواشیها، قاجارها، یاکوتها و...</ref>-ساداتها<ref>خاندان صدر، هاشمیان (آل هاشمی)، سادات هزارجریبی، مرعشیان (سادات مرعشی)، سادات علوی حسینی ، سادات علوی حسنی …</ref>===
 
* '''ناظم‌الاسلام کرمانی''' در روزنامه کوکب دری در شماره ۱۳ سال اوّل خود در حمله به شیخ فضل‌الله نوری و اطرافیانش نوشت: «شما مردم نادان چرا این قدر اعتقاد به این اشخاص دارید که در هزار و سیصد سال قبل به یزید بن معاویه یاغی شد و (معاویه) قشون فرستاد، خود (و) همراهانش را کشتند. حالا این مردم روضه خوانی می‌نمایند، خرج می‌دهند و مال خود را بی‌جهت تفریط می‌نمایند. یک جماعتی به خاک کربلا اعتقاد دارند، این خاک چه مزیت و برتری با خاکهای دیگر دارد».
* '''جهانگیرخان صور اسرافیل''' و '''یحیی کاشانی''' در روزنامه حبل المتین (۲۶ ذی قعده ۱۳۲۵ قمری) چنین می‌نویسند: «خراب باد ناحیه نور مازندران که آب و خاکش شرارت خیز و فساد انگیز است سرزمینی که مادر و وطن حیله گران ترّار و مسقط الرأس شیادان مکار است، هنود را عقیدت بر آن است که دیو بزرگ یامها دیورا مسکن اصلی و نقطه مرکزی خطه مازندران است و فردوسی این وادی را آرامگاه دیوان و خوابگاه ددان و غولان می‌نویسد و الحق از تجربیات اخیره می‌توان استکشاف نمود که این سخن تا حدی قرین به صحت است افسانه نیست و یاوه نه برآورد دکانش باطنی پلید و روانی نا پاک دارند اگر چه حکم کلی نمی‌توان کرد و همه اهالیش را متهم نشاید ساخت لیکن بی شائبه اغراق و غلو از دیگر نقاط شریر و بدطینت زیاد دارد و نادرست و بد افکار فراوان پرورش می‌دهد» (حبل المتین، ۱۳۸۳، چ دانشگاه تهران: ۸۲۵).
 
=== گزیده سخنان و نوشته‌های دیگران دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری (دارای منبع) ===
* '''علامه امینی''' (عبدالحسین امینی نجفی متولد ۱۳۲۰ هجری قمری در تبریز) در کتاب شهداء الفضیله می‌نویسد: ” تا دسته‌ای از تبهکاران او را که دشمن زشتکاری و فریب و کفر بود، مانع خویش یافتند و او را به دار آویختند و شهید دست ظلم و تجاوز گشت، قربانی راه تبلیغ دین، شهید راه خدا، شهید مبارزه با زشتی و تباهی و فریب؛ شد”<ref>شهداء الفضیله، حاج شیخ عبدالحسین امینی، چ 2، مکتبه الطباطبائی، قم 52.</ref>
* شهید [[مرتضی مطهری]] در کتاب «اسلام و مقتضیات زمان» در خصوص شیخ فضل‌الله، می‌گوید: «مرحوم نوری مرد بزرگی بود، مجتهد مسلم و تا حدودی که شنیده‌ایم مردی بسیار پاک و با تقوا و عادلی بوده است. مجتهد مسلّم العداله و عادل مسلم الاجتهاد بود.»<ref>اسلام و مقتضیات زمان، مرتضی مطهری، ص 159.</ref>
* '''میرزا حبیب‌الله رشتی''' نیز که عمدتاً از اعطای اجازة اجتهاد به دیگران اکراه داشته و نوعاً در این امر احتیاط زیادی به خرج می‌داد، در تقریظ بر رسالة فقهی شیخ فضل‌الله با عنوان «قاعدة ضمان الید» مقام علمی و تحقیقی شیخ را به نحوی شگفت و کم‌نظیر ستوده است. ایشان در بخشی از این تقریظ چنین می‌آورد:
«هان ای کسی که این اوراق را دریافته و بر آنها وقوف می‌یابی، چنانچه در اعماق دریاها فروروی و سوار بر اُشتر، بیابانهای خشک و لم‌یزرع را شتابان درنوردی، همانا از حیث تحقیق و تدقیق، بهتر از آنچه که در این دفتر آمده، نخواهی یافت. ضروری است که در مجالس عمومی، به فضل و کمال صاحب این رساله، ندا دردهند و سوارگان دیار به سوی او تشویق گردند، من در این رساله نظر افکنده و آن را زیبا و دلنشین یافته‌ام چه بسیار دُرهای گرانبها و مرواریدهای بدیع و دست ناخورده که در آنها به امانت نهاده شده است، سزاوار است که مضامین آنرا نه با خامه بر صحیفة اوراق، که با ذرّات طلا بر مردم دیدگان بنگارد. آفرین خدای بر مؤلف آن باد و اوست عالم پرسوز و گداز، فروغ دیده و نور چشمم شیخ فضل‌الله … همانا او در تحصیل قواعد علمی و اصول اجتهادی ـ که مدار اجتهاد و ملاک صحت اعمال عباد بر آنها و وابسته بدانهاست ـ خود را به رنج افکنده و روزگاری دراز و به قدر کفایت را نزد من و اساتید عظام حاضر شده است تا به حمدالله به آرزوی خود دست یافته و عالمی ربانی و رهنمایی راستین و حقانی و مجتهدی متبحّر و کامل و جامع و معقول و منقول گردیده است. رواست که بندگان مؤمن خدا وی را در امور دینی مرجع خود قرار دهند…»<ref>تقریظ کتاب قاعدة ضمان الید، نسخه خطی آن موجود در کتبابخانة آستان قدس رضوی شمارة 9632.</ref>
* '''میرزای شیرازی''' شیخ را به منزله «نفس خویش» می‌شمرد و معروف است در پاسخ این سؤال که آیا اجازه می‌دهید به عنوان ارجاع احتیاطات فتوا به «غیر»، به شیخ رجوع کنیم؟ فرموده بود: میان من و شیخ فضل‌الله، غیریتی نیست؛ او «خود من» و «نفس من» است!<ref>از اظهارات مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی، مورخ، رجال شناس، و متخصص بزرگ کتابشناسی در دوران معاصر</ref> سخن '''میرزای شیرازی''' در جواب یکی از اهالی تهران که برای حل مسائل شرعی به ایشان مراجعه کرده بود، دال بر عظمت علمی ایشان است که فرموده بود: «مگر شیخ فضل‌الله در تهران نیست که به من مراجعه می‌کنید؟<ref>قاعدة ضمان الید، شیخ فضل‌الله نوری کتابخانه آستان قدس رضوی، شماره ۹۶۳۲.</ref>
* [[محدث نوری]] در تقریظ بر «صحیفهٔ مهدویه ی» شیخ، این اوصاف شگرف را در مدح او می‌آورد: «کوه بلند علم و ستون استوارفضل، مقتدای فقیهان برجسته و معتمد عالمان چیره‌دست، جامع علوم معقول و منقول، حاوی حقایق فروع و دقایق اصول، بوستان علم و اقیانوس فضل، عالم عامل کامل…»<ref>در «شاخه طوبی» نیز از شیخ با عنوان مجمع المحاسن والفواضل، مالک ازمه الفروع و الاصول، والاخذ بنواصل المنقول و المعقول، علم الاعلام و الحبر القماقم یاد می‌کند.</ref>
* مرحوم '''مولا محمد آملی''' از یاران شیخ فضل‌الله نوری (۱۲۶۳ ق. آمل - ۱۳۳۶ ق. آمل) پدر بزرگوار '''محمدتقی آملی''' (۱۳۰۴ آمل - ۱۳۹۱ تهران) دربارهٔ مقام علمی مرحوم شیخ فضل‌الله نوری می‌نویسد: روزی حضرت استاد اعظم '''سید ابوالحسن رفیعی قزوینی''' (۱۳۱۰ ق. قزوین - ۱۳۹۵ ق. تهران) معروف به '''علامه رفیعی''' پس از جلسه درس به مناسبتی فرمودند: مرحوم حاج شیخ فضل‌الله نوری مجتهد مسلم بوده است و بسیار جای تعجب است که چه پیش آورده‌اند که یک روحانی مجتهد مسلم برای حفظ جانش تقیه نکرده است و نیز حضرت استاد '''علامه شعرانی'''، روزی بعد از جلسه درس مکاسب '''شیخ انصاری''' به مناسبتی فرموده است من حواشی مرحوم حاج شیخ فضل‌الله نوری را بر مکاسب شیخ دیده‌ام و حقا با حواشی آقا '''سید محمد کاظم یزدی''' برابری می‌کرد و از آن کم نداشت.<ref>بر اساس نوشتاری از آیت الله حسن‌زاده آملی - پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه</ref>
* نکتهٔ مورد تأمل دیگر در گزارش مورخان آن است که گزارش‌گران به طور کلی از مخالفان سرسخت شیخ بوده و چه بسا نگارش تاریخ را فرصتی برای تصفیه حساب شخصی و خطی خویش با شیخ انگاشته‌اند. توجه به این نکته نیز دیوار بی‌اعتمادی را بین خواننده و آن‌ها ضخیم‌تر ساخته و پژوهشگران را وامی‌دارد که برای درک «واقعیّت» ماجرا به جست‌وجوی اسناد و مدارک دست اول تاریخی برخیزند. برای نمونه، می‌توان به «ناظم الاسلام کرمانی» اشاره کرد که شیخ فضل‌‏الله نوری او را به علت درج مقالات کفرآمیزدر روزنامهٔ «کوکب دری»<ref>ر. ک، خانه، بر دامنه آتشفشان، از راقم این سطور، صص 115-116، گفتگوی شیخ با سیدین طباطبایی و بهبهانی در تحصن حضرت عبدالعظیم علیه السلام</ref> تکفیر کرده و کرمانی نیز از این امر بسیار ناراحت بود.<ref>تاریخ بیداری ایرانیان، بخش دوم، 4/169-170</ref>
* '''محمد تقی فلسفی''' فرزند '''محمدرضا تنکابنی''' نقل می‌کند: "حاج شیخ فضل الله نوری به دلیل طرفداری از مشروطه مشروعه در وضعیتی قرار گرفت که ناچار به ترک تهران شد لذا به ری رفت و در کنار مرقد حضرت عبدالعظیم متحصن شد. در آن ایام هم در مضیقه مالی قرار گرفت اما آن بحران را به خوبی گذراند. شایع شده بود که از نقطه مجهولی برای او پول می‌آید اما کسی نمی‌دانست کجا و چه کسی. بعد از گذشت سالیان طولانی از ماجرای مشروطه مرحوم '''حسین خاکباز''' فرزند مرحوم آیةالله '''محسن اراکی''' (حاج آقامحسن سلطان‌آبادی عراقی (اراکی)) برایم نقل نمود که آن پولها را پدرم که املاک قابل ملاحظه‌ای داشت و در امر زراعت فعالیت می‌کرد به طور محرمانه برای ایشان فرستاد، چون ایشان نیز طرفدار مشروطه مشروعه بود و احساس می‌کرد حاج شیخ در معرض خطر کشته شدن است لذا به همراه پولها بیتی بر روی کاغذی کوچک نوشت و به حامل داد که به ایشان برساند. آن بیت این بود:من نمی‌گویم سمندر<ref>گویند سمندر در آتش نمی‌سوزد لذا به آن آذرنشین (یعنی موجودی که در آتش می‌نشیند و نمی‌سوزد) هم گفته‌اند. (فرهنگ عمید)</ref> باش یا پروانه باش -چون به فکر سوختن افتاده‌ای مردانه باش"<ref>خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفی، ص.</ref>
* '''پیتر آوری''': «برخی ادعا کردهاند که شیخ به مقام سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی و… رشک می‌برد و همین موضوع موجب کناره‌گیری او از روحانیون گردید، اما شیخ فضل‌الله را بایستی نماینده آن مکتب فکری دانست که حاکمیت را از خداوند می‌دانند و نه از مردم و شاه.»
* '''ماشاءالله آجودانی''': «بی‌انصافی است اگر بخواهیم حمایت بی‌دریغ او [شیخ فضل‌الله] را از محمدعلی‌شاه و مخالفت عمیق و بنیادی‌اش را با مشروطه، صرفاً به مسائل شخصی و اختلافات خصوصی با بهبهانی و طباطبایی بر سر ریاست روحانی مجلس تقلیل دهیم… او به روشنی بر تناقض عمیق دموکراسی و نظام مشروطیت با اسلام و مبانی اعتقادی آن انگشت نهاد.»
* [[جلال آل‌احمد]] در کتاب خدمت و خیانت روشن‌فکران می‌نویسد: «شیخ شهید نوری نه به عنوان مخالف مشروطه که خود در اوایل امر مدافعش بود بلکه به عنوان مدافع مشروطه باید بالای دار برود و من می‌افزایم و به عنوان مدافع کلیت تشیع اسلامی … و به هر صورت از آن روز بود که نقش غربزدگی را همچون داغی بر پیشانی ما زدند و من نعش آن بزرگوار را بر سردار همچون پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غرب زدگی پس از دویست سال بر بام مملکت ما افراخته شد و اکنون در لوای این پرچم ما شبیه به قومی از خود بیگانه‌ایم.»
* [[سید محمود طالقانی]] گفته است: «کشته شدن مرحوم آقا شیخ فضل­الله نوری بدون محاکمه، لکّه ننگی در تاریخ مشروطیت نهاد.»
* ناظم الاسلام از مخالفان سرسخت شیخ بعد از جلسه‌ای خصوصی با [[شیخ فضل‌الله نوری]] (که '''علامه قزوینی''' سرشناس‌ترین [[غرب]]شناس [[تاریخ]] [[ایران]] هم شاگردش بود و هم معلم فرزندانش) چنین می‌گوید: «ناظم الاسلام، ترابه حقیقت اسلام قسم می‌دهم. آیا این مدارس جدیده خلاف شرع نیست؟ و آیا ورود به این مدارس مصادف با اضمحلال دین اسلام نیست؟ آیا درس زبان خارجه و تحصیل شیمی و فیزیک عقائد شاگردان را سخیف و ضعیف نمی‌کند؟»<ref>ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، بخش اول ج اول، رودکی ۱۳۶۱</ref>
* آیت الله حاج '''شیخ حسین لنکرانی'''، ضمن اشاره به روابط خاص شیخ با حاج میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله (ریاضیدان و منجم نامدار و دانشمند ذوفنون عصر قاجار) می‌گفت: «اوراق و نشریاتی که در خارج کشور نشر می‌یافت و ارتباط به اسلام و ایران داشت، به وسیله مرحوم نجم الدوله تهیه می‌شد و همراه با ترجمه آن قسمت از آنها که به زبانهای غیر شرقی نوشته شده بود، تحویل مرحوم شیخ می‌گردید. ضمناً شنیده می‌شد که حاج نجم الدوله رابط شیخ با سید جمال الدین اسدآبادی همدانی معروف بوده‌اند. به گفته وی: برای عدم کشف این وضع، ارتباط شیخ و نجم الدوله به شکل مجلس درس انجام می‌یافته، او در خدمت شیخ از فقه و اصول و کلام بهره‌مند می‌شده و شیخ هم علم نجوم و هیئت را که خود در آن سابقه داشته به وسیله مباحثه با این منجم هیوی معروف، تکمیل می‌کرده است. در تأیید سخنان لنکرانی، می‌توان از نزدیکی و مشابهتی که میان سخنان شیخ (در لوایح ایام تحصن حضرت عبدالعظیم علیه السلام در صدر مشروطه، راجع به ماهیت مکاتب غربی نظیر ناتورالیسم و …) با مندرجات رساله سید جمال الدین در رد نیچریه وجود دارد، شاهد مثال آورد.» (برای نامه مذکور، ر. ک: «دیده بان، بیدار!» از همین قلم)
* آیت الله حاج '''شیخ حسین لنکرانی''': «برای تهیه و ترجمه مندرجات جراید اروپا دربارهٔ ایران، در اواخر عمر خویش از میرزا محمدخان قزوینی معروف بهره می‌گرفت که خود زمانی نزد شیخ درس خوانده بود و در صدر مشروطه در اروپا به سر می‌برد. در همین زمینه، نامه مهمی از قزوینی به شیخ وجود دارد که در آن، قزوینی ضمن تأکید بر امتیاز خاص روحانیت شیعه بر مقامات کلیسا (در رهبری نهضتهای رهایی بخش و عدالتخواه)، شرحی زباندار از مصادره اموال کلیسا و اخراج اسقف بزرگ پاریس در همان ایام توسط دولت فرانسه، و موافقت مردم آن کشور با این امر، به شیخ نوشته و شاید به طور ناخواسته، توجه شیخ را به ماهیت ضد دینی فرهنگ و تمدن غرب، جلب کرده است.» (برای نامه مذکور، ر. ک: «دیده بان، بیدار!» از همین قلم)
* شیخ شهید نسبت به علوم زمان و رویدادهای عصر آگاهی داشت و هرگاه احساس می‌کرد چیزی را که باید بداند، به یادگیری آن همت می‌گماشت. یکی از هم عصران شیخ می‌گوید: در این اواخر نزد مرحوم میرزا جهان‌بخش منجّم مشغول خواندن علم نجوم و اسطرلاب بود. من عرض کردم آقا در این آخرعمر برای چه علم نجوم تحصیل می‌کنید؟ فرمود: من از این علم بی بهره‌ام و این مسئله برای من، یعنی برای اهل علم، خوب نیست که از آن بی بهره باشند. بمیرم و این علم را بدانم بهتر است که نادانسته بمیرم.<ref>اکبر رضایی تبریزی، صفحه 141</ref>
* «قانون یا باید خود را «حافظ شریعت» بداند و یا خود، شریعتی دیگر خواهد شد. پس، رویکرد تاریخی ما به قانون در مشروطیت روی آوردن به شریعتی دیگر بود، بی‌آنکه خود بدانیم. شیخ فضل‌الله نوری به همین «نسبت» توجه یافته بود، چرا که «شرع» نیز در مقام احکام به مجموعه‌ای از شرط‌ها و حدود – یعنی قانون – مبدل می‌شود.»<ref>فردایی دیگر، [[مرتضی آوینی]]، آخرین رنج دوران، ص۹۲، نشر واحه، چاپ دوم تابستان ۱۳۹۰، شابک ۹۷۸–۶۰۰–۹۱۷۶۸–۲–۳</ref>
* «متفکر مشروطیت مشروعه شیخ فضل‌الله نوری بود. از علمای طراز اول که پایه اش را در اجتهاد اسلامی برتر از طباطبایی و بهبهانی شناخته‌اند»<ref>ایدئولوژی نهضت مشروطیت، فریدون آدمیت، ص ۴۲۹</ref>
* «شیخ فضل‌الله از لحاظ علم و آراستگی به کمال، معروف و فقیه جامع و کامل … مجتهد سرشناس و عالمی متبحر… و از لحاظ اجتهاد برتر از دیگران بود»<ref>انقلاب ایران، [[ادوارد براون]]، ترجمه احمد پژوه</ref>
* «روزی که مشار الیه (شیخ فضل‌الله) در خانه آقای طباطبایی بود، در مجلس در ضمن مذاکره گفت ملای سیصد سال قبل به کار امروز نمی‌خورد. شیخ در جواب گفت: خیلی دور رفتی بلکه ملای سی سال قبل به درد امروز نمی‌خورد. ملای امروز باید عالم به مقتضیات وقت باشد، باید مناسبات دول را نیز بداند.»<ref>تاریخ بیداری ایرانیان، ناظم الاسلام کرمانی، ص ۲۵۶</ref>
* '''محمداسماعیل رضوانی''': «شیخ فضل‌الله مقام اجتهاد داشت و این مقام بر همه کس مسلم بود، به طوری که حتی سرسخت‌ترین دشمنان او نیز نتوانستند عظمت علمی او را انکار کنند و حتی بسیاری او را از بهبهانی و طباطبایی و امثال آن دو برتر می‌دانستند. در بحبوحه انقلاب (مشروطه) آنچه امکان داشت به این پیرمرد، به دروغ یا راست، افتراء و تهمت زدند؛ اما هیچ‌کس منکر مقام علمی او نشد.» انقلاب مشروطیت ایران، دکتر '''محمداسماعیل رضوانی'''، ص ۱۹۹
 
=== گزیده سخنان و نوشته‌های ولایت فقیه دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری (دارای منبع) ===
* [[سید روح‌الله خمینی]]: «اینکه من می‌گویم، آقایان اهل سنت هستند، آقایان متشیّعین هم هستند، علمای استان مازندران هم هستند، علمای اهل سنت هم هستند، خطاب من به همه علمای سرتاسر کشور [است]، از علمای اهل سنت و از علمای اهل تشیع و همه مراجع اسلام وهمه ملت اسلام، این ملتی که از اول قیامش برای اسلام بود، برای قرآن بود، این ملتی که در طول چندین سال، تقریباً دو دهه و اخیراً چند سال، آن قدر زحمت کشیدند، آن قدر تحمل بلیّات کردند، و آن قدر جوان دادند و آن قدر خانمانشان به باد فنا رفت، اینها با صراحت گفتند که ما جمهوری اسلامی می‌خواهیم. جمهوی اسلامی معنایش این است که رژیم، رژیم اسلامی باشد؛ حکومت، حکومت اسلامی باشد، و قوانین، قوانین اسلامی. شما خوب [است] به قانون سابق هم یک نظری بکنید. قانون سابق که در صدر مشروطیت تصویب شده بود به وسیله ملت، ومتمم قانون را، با جدیت مرحوم '''شیخ فضل‌الله نوری'''، به آن ضم کردند و ملت به او رأی دادند، شما بیایید به آن قانونی که سابق بود و حالا برای او می‌خواهید سینه بزنید، و رفیق شفیق شما آن وقت که می‌خواست آشوب کند و در ایران بود، قبل از فرارش، می‌گفت بیایید به قانون عمل کنید! خوب، شما هم به این قانون عمل کنید. این قانون می‌گوید که: هر قانونی که بر خلاف اسلام است قانون نیست. پس قوانین باید قوانین اسلامی باشد.»
* [[سید روح‌الله خمینی]]: «تمام اینها را به آنها بد گفتند! آن روزنامه جبهه ملی را پیدا بکنید: میرزای شیرازی را متهم کرده به دروغگویی! شیخ فضل‌الله را این قدر فحش داده! جرم شیخ فضل‌الله بیچاره چه بود؟ جرم شیخ فضل‌الله این بود که قانون باید اسلامی باشد. جرم شیخ فضل‌الله این بود که احکام قصاص غیرانسانی نیست، انسانی است.»
* [[سید روح‌الله خمینی]]: «همان طوری که در صدر مشروطه با روحانی این کار را کردند و اینها زدند و کشتند و ترور کردند، همان نقشه است آن وقت ترور کردند سیدعبدالله بهبهانی را، کشتند مرحوم نوری را و مسیر ملت را از آن راهی که بود، برگرداندند به یک مسیر دیگر.»
* [[سید روح‌الله خمینی]]: شما وقتی که تاریخ مشروطیت را بخوانید می‌بینید که در مشروطه بعد از اینکه ابتدا پیش رفت، دستهایی آمد و تمام مردم ایران را به دو طبقه تقسیم‌بندی کرد. نه ایران تنها، از روحانیون بزرگ نجف یک دسته طرفدار مشروطیت، یک دسته دشمن مشروطه، علمای خود ایران یک دسته طرفدار مشروطه، یک دسته مخالف مشروطه. اهل منبر یک دسته بر ضد مشروطه صحبت می‌کردند، یک دسته بر ضد استبداد. دو تا برادر اگر بودند، مثلاً در بسیاری از جاها این مشروطهای بود، آن مستبد؛ و این یک نقشهای بود که نقشه هم تأثیر کرد و نگذاشت که مشروطه به آن طوری که علماء بزرگ طرحش را ریخته بودند، عملی بشود. به آنجا رساندند که آنهایی که مشروطه خواه بودند به دست یک عده کوبیده شدند. تا آنجا که مثل مرحوم '''حاج شیخ فضل‌الله نوری''' در ایران برای خاطر اینکه می‌گفت باید «مشروطه مشروعه» باشد و آن مشروطهای که از غرب و شرق به ما برسد قبول نداریم، در همین تهران به دار زدند.<ref>صحیفه امام، ج18، ص: 1</ref>
* [[سید روح‌الله خمینی]]: «یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخی که سهم زیادی در بیداری دین باوری و دین محوری کشور در یکصد سال اخیر داشته است، شهید شیخ فضل‌الله نوری است. این مجتهد وارسته و شجاع و خداجو و دین محور سهم بایسته‌ای در حرکت عمومی مردم در جریان مشروطیت داشت. مرحوم شیخ فضل‌الله به همراه دو یاور انقلاب مشروطه، مرحوم آیت الله سید عبدالله بهبهانی و مرحوم آیت الله سیّد محمد طباطبایی مردم را در جهت پایان دادن به حکومت خودکامه شاهان مستبد قاجار و درباریان فاسد، به حرکت درآورد. او پس از چند تحصن در صحن حضرت عبدالعظیم و صحن حضرت معصومه (سلام الله علیها) نخست مردم را از تفکرات خود در تشکیل حکومت دینی آشنا کرد سپس با حرکت‌های برنامه‌ریزی شده و دقیق خود به لزوم ایجاد حکومتی بر مبنای اسلام ناب فراخواند.»
* [[سید روح‌الله خمینی]]: «در جنبش مشروطیت همین علما در راس بودند و اصل مشروطیت اساسش از نجف به دست علما و در ایران به دست علما شروع شد و پیش رفت. این قدری که آنها می‌خواستند که مشروطه تحقق پیدا کند و قانون اساسی در کار باشد، شد لکن بعد از آنکه شد، دنباله اش گرفته نشد. مردم بیطرف بودند، روحانیون هم رفتند هر کس سراغ کار خودش، از آن طرف عمال قدرتهای خارجی و خصوصاً در آن وقت انگلستان در کار بودند که اینها را از صحنه خارج کنند یا به ترور و یا به تبلیغات گویندگان و نویسندگان، آنها کوشش کردند به اینکه روحانیون را از دخالت در سیاست خارج کنند و سیاست را بدهند به دست آنهایی که می‌توانند به قول آنها، یعنی فرنگ رفته‌ها و غربزده‌ها و شرقزده‌ها و کردند آنچه را کردند، یعنی اسم مشروطه بود و واقعیت استبداد، آن استبداد تاریک ظلمانی، شاید بدتر از (این) زمان، و حتماً بدتر از زمانهای سابق.»
* [[سید روح‌الله خمینی]]: "در مشروطه دیدند که یک ملا یا چند ملا درنجف و چند معمم و ملا در تهران اساس استبداد و حکومت خودکامه‌ای که در آن وقت بود آن را به هم زدند و مشروطه را مستقر کردند و در این مسائل آنهایی که مخالف هم بودند از پا ننشستند. آنها هم فعالیت خودشان را می‌کردند که حالا بخواهیم همه را بگوییم طولانی است. لکن راجع به همین مشروطه و اینکه مرحوم شیخ فضل الله نوری ـ رحمه الله علیهم ایستاد که «مشروطه باید مشروعه باشد، باید قوانین موافق اسلام باشد.» در همان وقت که ایشان این امر را فرمود و متمم قانون اساسی هم از کوشش ایشان بود، مخالفین، خارجیها که یک همچون قدرتی را در روحانیت می‌دیدند کاری کردند در ایران که شیخ فضل الله مجاهد مجتهد دارای مقامات عالیه را، یک دادگاه درست کردند و یک نفر منحرف روحانی نما او را محاکمه کرد و در میدان توپخانه شیخ فضل الله را در حضور جمعیت به دار کشیدند ."
* [[سید روح‌الله خمینی]] در سخنرانی‌های بسیاری از شیخ فضل‌الله نام برده و از او به عنوان سمبل مبارزه علیه استعمار یاد کرده است. سید روح‌الله خمینی در جمع مردم قم گفت: «لکن راجع به همین مشروطه و این که مرحوم شیخ فضل‌الله رحمة الله ایستاد که مشروطه باید مشروعه باشد، باید قوانین موافق اسلام باشد. در همان وقت که ایشان این امر را فرمود و متمم قانون اساسی هم از کوشش ایشان بود. مخالفین و خارجی‌هایی که قدرتی را در روحانیت می‌دیدند کاری کردند که برای شیخ فضل‌الله مجاهد مجتهد و دارای مقامات عالیه یک دادگاه درست کردند و یک نفر منحرف روحانی نما، او را محاکمه کرد و در میدان توپخانه، شیخ فضل‌الله را در حضور جمعیت به دار کشیدند.» و در جای دیگر می‌گوید: «جرم شیخ فضل‌الله بیچاره چه بود؟ جرم شیخ فضل‌الله این بود که قانون باید اسلامی باشد. جرم شیخ فضل‌الله این بود که احکام قصاص غیرانسانی نیست. انسانی است او را دار زدند و از بین بردند و شما حالا به او بدگویی می‌کنید.»
* [[سید روح‌الله خمینی]] در پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی (۲۲ بهمن ۱۳۶۲) «اگر هر شهرستانی، چند نفر مؤثر، افکاری مثل مرحوم مدرس شهید را داشته، مشروطه به طور مشروع و صحیح پیش می‌رفت و قانون اساسی یا متمم آن، که مرحوم حاج شیخ فضل‌الله در راه آن شهید شد، دستخوش افکار غربی و دستخوش تصرفاتی که در آن شد، نمی‌گردید، اسلام عزیز و مسلمانان مظلوم ایران آن رنجهای طاقت فرسا را نمی‌کشیدند…»
* [[سید علی خامنه‌ای]] «نتیجه این شد که کسی که '''می‌دانست''' و '''می‌فهمید''' - مثل مرحوم شیخ فضل‌اللَّه نوری - جلوی چشم آنها به دار زده شد و اینها حساسیتی پیدا نکردند».<ref>بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری 4 فروردین 1388</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «در تاریخ خودمان در نهضت مشروطیت که روحانیون آمدند یک حادثه بزرگ (نظام مشروطیت) را در کشور ایجاد کردند و پایان دوره استبداد را تدارک دیدند، بعد همین مشروطیت، پایگاهی برای ضدیت با دین و روحانیت شد و هنوز ابتدای کار بود که روزنامه­ صدر مشروطیت، به نام آزادی شروع به کوبیدن دین کردند، تا جایی که یکی از شخصیت­ه‌ای روحانی آن زمان مرحوم آقا شیخ فضل­الله نوری که جزو پیشروان مشروطیت بود، در مقابل آن مجلس و مشروطیت ایستاد و سرانجام هم به شهادت رسید».<ref>سخنرانی، 2/12/1368.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «در تهران سه نفر عالم بزرگ مرحوم شیخ فضل­الله نوری، مرحوم سید عبدالله بهبهانی، مرحوم سیدمحمد طباطبایی پیشوایان مشروطه بودند، پشتوانه این‌ها هم دستگاه حوزه علمیه در نجف بود، این‌ها چه می­خواستند؟ این‌ها می­خواستند که در ایران عدالت برپا بشود؛ یعنی استبداد از بین برود».».<ref>سخنرانی، 14/7/1379.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «نتیجه این شد که این نهضت عظیم مردم که پشت سر علما و به نام دین و با شعار دین­خواهی بود، بعد از مدت بسیار کوتاهی منتهی به این شد که شیخ فضل­الله نوری (...) را که در تهران به دار کشیدند، بعد از اندکی سید عبدالله بهبهانی را در خانه­اش ترور کردند، بعد از اندکی سید محمد طباطبایی در انزوا و تنهایی از دنیا رفت، مشروطه را هم برگرداندند به همان شکلی که خودشان می­خواستند، مشروطه­ای که بالاخره منتهی شد به حکومت رضاخان».»<ref>همان.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «سه سال قبل از این فتوا (حکم تحریم تنباکو) نیز در سؤال و جوابی که بین شهید شیخ فضل الله نوری و میرزای بزرگ شیرازی در مورد سد نفوذ اقتصادی اجانب و بلاد کفر در آن زمان به ویژه روس و انگلیس از طریق تحریم مواردی چون قند و چاهی و غیره، صورت پذیرفته بود، ایشان آن را از باب سیاست و مصالح عامه برشمرده و تکلیف اصلی را بر دوش دولت و مسلمانان صاحبان نفوذ دانسته بودند و مردم را به تحریم کالاهای بیگانه تشویق کردند. جالب اینجاست که این عالم مجاهد بزرگ، نقش دولت را علیرغم نقش مردم، مهم تر و تعیین کننده تر می داند: «در عهده ی هر دو [دولت و ملت] است که به اعانت یکدیگر دین و دنیای عباد را حراست کرده... و با تقاعد و کوتاهی از یکی امر، معوق و رعیت به امثال این بلاها [تسلط کفار بر اقتصاد مسلمین] مبتلا می شوند و چونکه از ملت جز گفتن و تحریص و تخویف و تهدید، امری دیگر برنمی آید و انفاذ و اجرا با دولت است؛ تا از دولت کمال همراهی را نبیند، اقدام نمی تواند نمود و اگر ببیند که به تکلیف لازم خود اقدام دارد و درصدد بیرون آمدن از عهده ی آن کماینبغی می باشد البته ملت آنچه را شایسته ی اوست خواهد کرد و چگونه نکند؟» <ref>جستاری کوتاه بر ریشه های یک حکم: چرا واردات کالاهای مشابه داخلی حرام است؟, khamenei.ir
</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «شهید آیت­الله شیخ فضل­الله نوری مظهر جریانی است که در مقابل انحراف مشروطیت ایستاد، بنده به دلیل همین خصوصیت از شیخ شهید نوری با همه وجود دفاع می­کنم».».<ref>ویژه­نامه منشور، ش26، مرداد 1383، ص3.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «طبیعی است که ما نمی­خواهیم بگوییم شیخ نوری (رضوان­الله­علیه) در همه موضع­گیری­ها و حرکات و گفته­هایش صد در صد بر طبق مصلحت رفتار کرده، نه ممکن است یک جا چیزی را درست تشخیص نداده باشد، اما این حقیقت فراموش­نشدنی است که مرحوم شیخ فضل­الله نوری شهید ابقای اسلام در محتوای مشروطیت شد».».<ref>همان.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «واقعاً به شیخ فضل­الله خیلی ظلم شده است، اوایل انقلاب یک وقت من در نمازجمعه راجع به مشروطیت و مرحوم شیخ فضل­الله صحبت کردم، بعد یکی از دوستان نزدیک ما به من اعتراض کرد! من دیدم حتی در محافل روحانی و نزدیک به خود ما هم همین تفکرات وجود دارد که چرا از شیخ فضل­الله صحبت می­شود».<ref>همان، ش114، مرداد1385.</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «ملتی که در شهر تهران ایستادند و تماشا کردند که مجتهد بزرگی مثل شیخ فضل‌اللَّه نوری را بالای دار بکِشند و دم نزدند؛ دیدند که او را با این‌که جزو بانیان و بنیانگذاران و رهبران مشروطه بود،»<ref>بیانات در دیدار کارگزاران نظام - ۱۳۸۴/۰۸/۰۸</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «این روشنفکران به جای این‌که دنبال دستگاه عدالت باشند و یک ترکیب ایرانی و یک فرمول ایرانی برای ایجاد عدالت به وجود آورند، مشروطیت را سر کار آوردند. نتیجه چه شد؟ نتیجه این شد که این نهضت عظیم مردم که پشت سر علما و به نام دین و با شعار دین خواهی بود، بعد از مدت بسیار کوتاهی منتهی به این شد که شیخ فضل‌الله نوری را - که این شهید بزرگوار همین‌جا مدفون است - در تهران به دار کشیدند.»<ref>«درس‌های مشروطه» از نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای - ۱۳۸۹/۰۵/۱۴</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «در خطبه دوم نماز جمعه نیز با اشاره به افتتاح مجلس شورای ملی اظهار داشتند: هفته‌ای که گذشت هفته شروع دمکراسی واقعی در ایران بود، اما در اینجا باید مطلبی را به یاد ملت بیاورم و آن خاطره شهادت شیخ فضل‌الله نوری است که ۶۷ سال قبل که در راه مشروطیت کمال سعی را کرده بود در برابر کسانی که حضور اسلام و روحانیت را در متن ارگانهای حکومتی به حال خود خطر می‌دانستند در سن ۷۰ سالگی در همین میدان توپخانه این عالم را به دار آویختند که البته کسانی خون گریستند و کسانی هم دست زدند و البته کسی نگفت که او را به جرم مسلمان بودن می‌کشیم بلکه او را ضد مشروطه قلمداد کردند و این تجربه همیشه بوده است که هر گاه بخواهند شتابندگان به سوی حکومت عدل اسلامی را متوقف سازند او را به کهنه پرستی و ضدیت با آرمانهای دمکراتیک متهم می‌کنند». <recf>نظر آیت الله خامنه‌ای دربارهٔ دلیل شهادت شیخ فضل‌الله نوری - روزشمار تاریخ انقلاب -۰۹ خرداد 1393</ref>
* [[سید علی خامنه‌ای]] «شیخ فضل‌الله نوری می‌گفت مجلس ما مجلس شورای اسلامی است ولی مخالفین وی می‌گفتند مجلس شورای ملی، شیخ فضل‌الله می‌گفت من با ملی بودن مخالف نیستم ولی ملت ما مسلمانند و می‌خواهند که مجلس از قوانین اسلام تبعیت کند».<ref>نظر آیت الله خامنه‌ای دربارهٔ دلیل شهادت شیخ فضل‌الله نوری - روزشمار تاریخ انقلاب - 09 خرداد 1393</ref>
 
=== واکنش‌ها به توطئه قرن ===
[[پرونده:Sheikh Fazlollah Noori Young Man.jpg|شیخ فضل‌الله نوری - عکس از دوران جوانی|بندانگشتی]]
 
* '''محمدتقی بهجت فومنی گیلانی''' «بعد از شهادت مرحوم شیخ‌ فضل‌الله نوری، مشروطه‌خواهان یک هفته یا دو روز جشن گرفتند که رئیس مستبده را کشتند! ولی بعد از آن یک هفته، چنان ذلیل و خوار شدند و شکست خوردند که تعداد علمای مشروطه‌خواه به بیست نفر تنزل کرد».<ref>مشروطیت، خاطراتی از شهيد آیت‌الله شيخ فضل‌الله نوری درآئينه بيانات آيت‌الله بهجت</ref>
* مرحوم '''سیدمحمد کاظم یزدی''' صاحب کتاب «عروه الوثقی» و از بزرگترین مراجع تقلید شیعه و مقیم نجف به قدری از جنایت قتل شیخ نوری متأثر شد که نوشته‌اند، وی بعد از این واقعه بیشتر اوقات از ملاقات با ایرانیان خودداری می‌کرد و هیچگاه حاضر نشد مشروطه را تأیید کند. (بهمنی، جواد، فاجعه قرن، ص ۱۷۱.)
* اولین تلگرافی که مرحوم '''آخوند خراسانی''' پس از فتح تهران و تجدید مشروطه، به دولت ایران زده و اولین اقدامی که کرده، ارسال تلگراف برای حفظ حریم و جان حاج شیخ فضل‌الله بوده است. مطلب دیگری که، باز از مرحوم والد نقل می‌کنم، این است که: مرحوم آخوند خراسانی از درس می‌آمدند. در خلال مسیر، خبر اعدام شیخ را به ایشان دادند پدرم می‌فرمود: برای اولین و آخرین بار ما چنین عکس العملی را در مرحوم آخوند دیدیم مردی با آن شجاعت و استقامت، بر اثر شنیدن این خبر از شدت ضعف همان‌جا وسط کوچه به زمین‌خورد، چندانکه زیر بغلش را گرفتند و از جا بلند کردند. ایشان تأکید می‌کرد که: در هیچ مورد دیگری، حتی در قضیه اشغالِ شمال ایران توسط قشون تزاری، چنین عکس العمل شدیدی از آخوند دیده نشد!.<ref>روابط و مناسبات آیت الله خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری در گفتگو با نواده آخوند: «آخوند» هرگز راضی به اعدام «شیخ» نبود.</ref> مرحوم '''آخوند خراسانی''' پس از خبر به دار آویختن شیخ که مورد انتظارش نبود، مجلس ترحیمی در منزل خود ترتیب داد و از چنین رویدادی اظهار تأسف و تأثر کرد. (انصاری، مهدی، شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت، ص ۳۷۷.)
* لطف‌الله صافی گلپایگانی از پدرشان آیتالله شیخ '''محمدجواد صافی گلپایگانی''' (از شاگردان '''محمدتقی نجفی اصفهانی''') نقل کردند: هنگامی که در اواخر حیات مرحوم آقا محمدتقی نجفی اصفهانی به ملاقتشان رفتم، از چگونگی شهادت شیخ فضل‌الله سؤال کردند. من شروع به نقل وقایعِ منجر به شهادت ایشان کردم، در هنگام نقل من، ایشان‌های های گریه می‌کرد. در نقلی دیگر، آیتالله شیخ محمدعلی اراکی بیان کردند: در زمان درگیریهای مشروطیت و اختلاف میان مشروعه خواهان با مشروطه خواهان، آقانجفی برای مرحوم شیخ فضل‌الله نوری کاغذی نوشته بودند و گفته بودند من برای جان شما بیمناکم و در آیات و روایات که مطالعه نموده‌ام و دقت کرده‌ام، احتمال می‌دهم مصداق آن کسی که شهید می‌شود، شما باشید. ایشان جواب داده بودند: من هم اینهایی را که فرموده‌اید، مطالعه کرده و دیده‌ام. امیدوارم که مصداق آن، من باشم.
* '''سیدحسن تقی‌زاده''' در یکی از نامه‌های خود به «ادوارد براون» آورده است: «در تبریز در خانه‌ها و مساجد برای شیخ فضل‌الله و میرهاشم و سایرین مجلس ختم گذاشته و ماتم می‌گیرند». (همان، ص۳۸۰.)
* '''سیدمحمد طباطبایی''' پس از بازگشت از مشهد در پیامی که برای خانواده شیخ فرستاد، ضمن تسلیت شهادت وی صریحاً اعدام شیخ را عمل دشمنان اسلام خواند. (همان، ص۳۸۰.)
* حاج آقا نورالله اصفهانی '''(محمدمهدی نجفی اصفهانی)''' «پس از مشاهده… و واقعه شهادت مرحوم شیخ شهید نوری و شهرت مسمومیت مرحوم آخوند خراسانی و امثال این وقایع گفته بود «ما انگور انداختیم که سرکه شود، آن را شراب کردند». (دیوان طرب، مقدمه جلال الدین همایی، ص۱۳۶.)
* آیت‌الله '''سیدعبدالحسین لاری''' پس از مشاهده وقایع فوق فرمود: «مذهب ما مذهب مُخَطِّئه است نه مُصَوبه و خطا بر غیر معصوم جایز است. سرکه انداختم، شراب بیرون آمد». (آیت‌الهی، سیدعلی اکبر، دوحه احمدیه فی احوال الذریّه الذکیه، (شرح حال آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری))
* مرحوم '''نائینی''' در اواخر عمر خویش ضمن جمع‌آوری نسخه‌های کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» (کسروی، احمد، بخوانند و داوری کنند، ص ۱۰۶.) «نه تنها از فعالیت‌های مشروطه خواهی کناره جست، بلکه دیگر حتی نام مشروطه را به زبان نیاورد و به هیچ گفت‌وگویی که مربوط به مشروطه بود نیز گوش نداد». (حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت، ص۱۶۷.)<ref>... و بازگفتم که خود از زبان شاگرد صادق القول آخوند خراسانی و مورخ بزرگ و محدث امین شیعه، صاحب ذریعه که شخصاً نیز در جریان حرکت مشروطه بود و تا آخر عمر هم پیشوایان نهضت مشروطه را تقدیس می‌کرد، شنیدم که مرحوم میرزای نائینی از مرحوم آخوند خواست تا برای جلوگیری از اعدام شیخ اقدام کند و او نیز تلگرافی بدین منظور به تهران فرستاد ولی کار از کار گذشته بود و شد آنچه شد. (این نکته از زبان برادر مرحوم نائینی هم نقل شده است. بنگرید به: (تشیع و مشروطیت در ایران) عبدالهادی حائری، ص 200). و مرحوم آخوند برای آنکه طرفداران استبداد سوء استفاده نکنند، مجلس ختم شیخ را مخفیانه برگزار کرد و الخ. (این مطلب اخیر را - علاوه بر صاحب ذریعه - از حاج میرزا احمد کفائی فرزند و شاگرد مرحوم در شرح احوال وی تألیف کردم، ایشان با حیرتی زایدالوصف استماع فرمودند و بعد هم که با ارائه مستندات کافی راه چون و چرا مسدود گردید، از تصوری که نسبت به علمای نامبرده داشتند استغفار و این ناچیز را به خاطر دفع تهمت از آنان و رفع آن اشتباهات از شخص ایشان دعا کردند… (در جستجوی استاد نویسنده: صادق حسن‌زاده)</ref>
* '''سید عبدالله بهبهانی''' هم پس از بازگشت به ایران و در اولین برخورد با پسرش، سید محمد، به وی پرخاش کرده بود که چرا نکردی پیش از اعدام شیخ طناب دار را به گردن خود بیاویزی؟<ref>در جستجوی استاد نویسنده: صادق حسن‌زاده. (این مطلب را از شیخ بهاء الدین نوری، داماد سید محمد بهبهانی، شنیدم و به گمانم در مقاله‌ای به قلم سید محمد علی امام شوشتری از فضلاء و محققان متاخر و از شاگردان شیخ فضل‌الله نوری هم خوانده‌ام)</ref>
* مرحوم آیت‌الله شیخ '''عبدالله مازندرانی''' یکی دیگر از کسانی است که از حمایت اولیه خود از مشروطه دست برداشت، وی چهارده ماه پس از شهادت شیخ فضل‌الله، رنج‌نامه پرسوز و گدازی برای یکی از دوستان خویش نوشت وی همچنین وقایع بعدی مشروطه را از قبیل ما قُصِدَ لمْ یَقَعْ و ما وَقَعَ لَمْ یُقْصَدْ معرفی کرد. (حرزالدین، محمد، معارف الرجال… ج۲، ص۱۹–۲۰، (آنچه می‌خواستیم نشد و آنچه واقع شد مطلوب ما نبود).) مرحوم آمیرزا عبدالله مازندرانی در پاسخ به نامه یکی از بزرگان تبریز که می‌پرسد چرا سرانجام مشروطه بدانجا رسید که شیخ فضلالله اعدام و علمای زیادی زندانی، تبعید و شهید شدند، پاسخ می‌دهد ما از تهران دور بودیم و نامه‌ها بهسختی رد و بدل می‌شدند و عناصر ناشناخته … و … توسط عناصر مجلس با ما رفت و آمد کردند و مطالبی را به ما رساندند که بهتدریج بین ما و [[شیخ فضل‌الله نوری]] فاصله انداخت. پس از اعدام شیخ بود که متوجه شدیم هدف ایجاد تفرقه بین علمای نجف و تهران بوده است.<ref>مجتهدی که صد سال پیش زبان فرانسه می‌دانست، حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ مهدی انصاری - مشرق نیوز 21 آوریل 1393</ref>
 
== گفتاوردها، مقام علمی، دانش کلان و جامعیت علمی (فهرست هزار و چهارصد شخصیت) ==
* مقام علمی شیخ فضل‌الله مورد توافق دوست و دشمن بود. او علاوه بر علوم اسلامی از دانشهای دیگر هم اطلاع داشت و به مسائل جامعه و مقتضیات زمان آگاه بود. یکی از کسانی که شیخ را ملاقات کرده است، می‌نویسد: «مراتب علمی شیخ را هیچ‌کس از دوست ودشمن منکر نبود و لکن گمان می‌کردند که فقط معلومات او منحصر به همان فقه و اصول است. نگارنده در چند جلسه فهمیدم قطع نظر از جنبه فقاهت از بقیه علوم هم اطلاع کافی دارند.». (مکتوبات، اعلامیه‌ها، … و چند گزارش پیرامون نقش شیخ فضل‌الله نوری، محمد ترکمان، ج ۲، ص ۳۲۶.) بخاطر حجم زیاد منابع اکنون با ۱۴۰۰ شخصیت و نزدیک به ۳۰۰۰ مقاله و سخنرانی بطور کامل و یا حاوی بخشی در مورد شیخ نوری تا زمان حال، اسامی با منابع انتخابی فقط بصورت بسر تیتر اشاره شده‌اند. بکندی و در طول زمان بصورت لیست با حروف الفبایی اسامی اشخاص همراه با گفتاورد انتخابی در خواهد آمد.
 
=== بخش اول ===
'''فهرست هزار و چهارصد شخصیت -''' اسامی بخشی از '''دوستانش، استادان، شاگردان، بزرگان''' و هم زمانان شیخ فضل‌الله نوری که اکنون در قید حیات نیستند و در مورد '''آگاهی''' و '''دانش''' و '''مقام علمی''' وی نوشته و یا سخن گفته‌اند:
 
۱-سیّد روح‌الله مصطفوی موسوی [[خمینی]] (خاندان با بیش از ۱۴۰۰ سال شجره نامه)، ۲-میرزای شیرازی (سید محمدحسن حسینی شیرازی '''استاد''' نوری)، ۳-[[میرزا حسین نوری]] (حسین محدث نوری دایی و پدر همسر و '''استاد''' اولیه نوری)<ref>«مستدرك الوسائل» ميرزاحسين نوري، يكي از مجموعه‌هاي بزرگ حديث شيعه، كه در تهران با نظارت و يا تحشيه‌ي شیخ فضل‌الله نوری منتشر گرديد.</ref>،
۴-سید محمدکاظم طباطبایی یزدی،<ref>رضا بردستانی، سیّد و شیخ فضل‌الله نوری در عصر مشروطه، پیشوای مطلق، شرحی برکتاب «فراتر از روش آزمون و خطا»</ref>
۵-آقا محسن عراقی (حاج آقامحسن سلطان آبادی)، ۶-شیخ عبدالکریم حائری یزدی ('''شاگرد''' نوری) بنیانگذار حوزهٔ علمیهٔ قم، ۷-سید علی سیستانی جد سید علی سیستانی (خراسانی)، ۸-محمدحسین کاشفالغطاء، ۹-میرزا حبیب‌الله رشتی، ۱۰-علی اکبر بروجردی فرزند جمال الدین محمد بروجردی فرزنداسد الله مجتهد بروجردی مشهور به حجة الاسلام، ۱۱-میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویی برادر امام جمعه خویی، ۱۲-سید حسین طباطبایی قمی مشهور به حاج آقا حسین قمی خاندان سید حسینی ('''شاگرد''' نوری) زعامت حوزه علمیه خراسان و مرجعیت عامه بعد از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی و احیا کننده حوزه علمیه نجف،<ref>ویکی شیعه_سید حسین طباطبایی قمی</ref>
۱۳- میرزا محمدحسین نائینی اصفهانی،<ref>بررسی تطبیقی آرای علامه نایینی و شیخ فضل‌الله نوری خبرگزاری فارس</ref><ref>ولایت فقیه (میرزای نائینی و مرحوم نوری) - دبیرخانه کنگره آخوند خراسانی</ref><ref>اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و [[میرزای نائینی]]</ref>
۱۴-میرزا ابوالقاسم کلانتری (تهران ۱۲۳۶–۱۲۹۲ ق) فرزند میرزا محمدعلی نوری فرزند میرزا هادی نوری مازندرانی ('''استاد''' اولیه نوری در مدرسه علمیه مروی تهران)،<ref>شریف رازی، ص۲۲۱.</ref><ref>میرزا ابوالقاسم تهرانی در ۱۲۷۷ق به تهران بازگشت و مرجع امور دینی و علمی شد. علما در مجلس درس او در مدرسه مروی حاضر می‌شدند، از جمله: فرزندش میرزا ابوالفضل تهرانی، سید حسین صدرالحُفّاظ قمی، شیخ فضل اللّه نوری، شیخ عبدالنبی نوری، شیخ حسنعلی تهرانی و شیخ محمدصادق تهرانی بُلُّور.</ref>
۱۵-میرزا مهدی آشتیانی فرزند میرزاجعفر آشتیانی ('''شاگرد''' نوری)،<ref>میرزا مهدی آشتیانی - شاگرد خارج فقه و اصول نزد شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۱۶-سید شمس الدین محمود مرعشی ('''شاگرد''' نوری) پدر سید شهاب الدین مرعشی نجفی،
۱۷-سید اسماعیل مرعشی فرزند سیّد احمد مرعشی ('''شاگرد''' نوری) رئیس حوزهٔ علمیه سامراء،
۱۸-آقاعلی زنوزی ('''شاگرد''' نوری) مشهور به مدرس و حکیم مؤسس فرزند ملا عبدالله زنوزی،
۱۹-سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (علامه رفیعی) فرزند سید ابراهیم (ذریه سید میرزا محمد زمان طالقانی قزوینی)،
۲۰-شیخ محمد فرزند فضلعلی فرزند عبدالرحمان فرزند فضلعلی مشهور به «فاضل شربیانی» (مهربان) سرابی (مرجعیت پس میرزای شیرازی)،<ref>رک:تحریم راه جبل، رسالهٔ حرمت استطراق از طرق جبل به مکّهٔ معظّمه، شیخ فضلالله نوری، تهران، شعبان 1320ق.</ref><ref>آقای شربیانی _ نوادهٔ فاضل شربیانی _ نقل می‌کرد: یک وقت حاج شیخ فضلالله نوری از راه جبل به مکّه مشرف می‌شود و متوجه می‌شود راه جبل خطرناک است و رفتن حاجیها از آن راه صلاح نیست و کشتن و مردن در آن راه زیاد است؛ لذا رفتن از راه جبل را تحریم کرد[3]. فاضل شربیانی هم که رتق و فتق امور به دست او بود، طی طریق از آن مسیر را تحریم می‌کند (در روزنامهٔ سفرعتبات و مکّه از همسر ناصرالدین شاه که به سال 1317 به حج و عتبات مشرّف شده مکرراً نقل شده که شربیانی راه جبل را تحریم کرده است).</ref>
۲۱-شیخ راضی فرزند محمد معروف به فقیه عراق ('''استاد''' نوری)،<ref>زندگانی شیخ فضل‌الله نوری - hawzah.net - پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه</ref><ref>مجموعه اطلات سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی (خاندان صدر) همانند شیخ فضل‌الله نوری (خاندان نوری) بطور سیستماتیک نابود شده. با اشخاص: شیخ جعفر کاشفالغطا و محمدتقی رازی نجفی اصفهانی و زمزم بیگم مازندرانی (آذربایجانی) و سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی، محمد حسن نجفی (صاحب کتاب جواهر الکلام) نسبت فامیلی داشته. - تبارنامه خاندان - صدر تبارنامه محمدتقی نجفی اصفهانی - سید صدرالدین عاملی - از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.</ref>
۲۲-شیخ محمد شریف رازی (شهر ری ۱۳۴۰ق/۱۳۰۱ش- ۱۳۷۹ش/۱۴۲۱ق)،
۲۳-شیخ مهدی واعظ خراسانی مشهور به محدث کبیر،
۲۴-حاج شیخ مهدی مازندرانی ('''شاگرد''' نوری)،<ref>بخشی از زندگی علامه آشتیانی بهروایت خودش - خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- "حاج شیخ مهدی مازندرانی"، که در معقول از شاگردان "آقا میرزا حسن کرمانشاهی " و "آقا میرشهابالدین تبریزی" و در منقول از شاگردان "حاج شیخ فضل الله نوری" و آقا "سیدعبدالکریم مدرس" و "آقا سیدمحمد کاظم یزدی" و "شیخ الشریعه اصفهانی" بود.</ref>
۲۵-محمد تقی فلسفی تهرانی فرزند محمدرضا تنکابنی،
۲۶-سید جمالالدین اسدآبادی همدانی،
۲۷-شیخ مرتضی (دیزان) طالقانی (زاده: ۱۲۷۴ ق)،
۲۸-میرزا ابوالفضل تهرانی (ابوالفضل نوری مازندرانی فرزند میرزاابوالقاسم تهرانی)،
۲۹-سید احمد شبیری زنجانی معروف به آقا سید احمد زنجانی پدر سید موسی شبیری (حسینی) زنجانی (مرجع تقلید شیعه)،
۳۰-سید محمدمهدی خراسانی (جد سید احمد علم الهدی)، ۳۱-محمدتقی نجفی اصفهانی،<ref>اساتید/ زندگی نامه مختصر آیت الله [[محمدتقی نجفی اصفهانی]] معروف به (آقا نجفی). - نگاه کنید به کتاب نفیس «حکیم نافذ [[آقا نجفی]]». قسمت عمده مطلب این مقاله هم از آن کتاب اخذ شده است.</ref><ref>نسبت آیتالله آقانجفی اصفهانی و شیخ شیخ فضل‌الله نوری در ماجرای مشروطیت</ref>
۳۲-سید محمدعلی موسوی شیرازی،
۳۳-سید حسین طباطبایی بروجردی،<ref>سخنان سید موسی شبیری زنجانی دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری در کتاب تنهای شکیبا.</ref>
۳۴-میرزالطفعلی صدرالأفاضل، ۳۵-سید حسن مدرس (سیدحسن طباطیایی قمشه سرابی اردستانی اصفهانی)،<ref>شهید مدرس، شیخ شهید را «أعلم علمای وقت». مدرسی، علی، پراکنده نگاهی به کتاب زرد، مندرج در مجلة یاد، سال 6، ش 21، ص 93.</ref>
۳۶-حاج شیخ عبدالنبی نوری<ref>سقاخانه مسجد شیخ عبدالنبی نوری</ref>
، ۳۷-سید احمد طباطبایی و ۳۸-سید صادق سنگلجی همدانی (برادر و پدر سید محمد طباطبایی)،
۳۹-حاج سیدطاهر مجتهد گرگانی پدربزرگ سید حبیب الله طاهری گرگانی (گلستانی)،
۴۰-میرزاحسن تبریزی مشهور به میرزاحسن آقا مجتهد،
۴۱-حاج شیخ محمد هاشم خراسانی، ۴۲-سید محمدباقر درچه‌ای اصفهانی، ۴۳-میرزا صادق آقا تبریزی، ۴۴-شیخ حسن اصفهانی (متولد اصفهان) معروف به کربلایی، مؤلف تاریخ دخانیه در مورد وقایع قیام تنباکو در سال ۱۳۱۰هجری ('''شاگرد''' نوری)،
۴۵-ادیب پیشاوری،<ref>قصیده ادیب پیشاوری در رثای شهید نوری، در جستجوی استاد نویسنده: صادق حسن‌زاده</ref>
۴۶-محمدعلی مدرس خیابانی (محمدطاهر تبریزی صاحب ریحانه الادب در ۸ جلد)، ۴۷-شیخ علی لنکرانی فرزند حاج شیخ حسین لنکرانی اول، ۴۸-حاج شیخ محمدمحسن منزوی پامناری تهرانی (مشهور به آقا بزرگ تهرانی صاحب الذریعه) فرزند ملاعلی تهرانی،<ref>موقوفات آیت الله حاج شیخ محمد محسن آقابزرگ تهرانی</ref><ref>آقا بزرگ تهرانی، در کتاب «نُقَباءُ البشر»، نسخة خطی، ذیل «حاج شیخ فضل‌الله». با عبارات زیر از شیخ شهید یاد می‌کند: «العلّامة الباهر و الفقیه المحقق الماهر، المجامع بین الدین و الدنیا الباطن و الظاهر».</ref>
۴۹-میر محمد تقی مدرس (۱۲۷۳–۱۳۳۳ ه. ق، معروف به «مدرس ثانی») فرزند علامه میر سید حسن مدرس اعظم،
۵۰-شیخ عباس قمی فرزند محمد رضا قمی (مشهور به محدّث قمی)،<ref>شیخ عباس قمی در «فوائد الرضویه» جلد اول، ص353.</ref>
۵۱-ابوالحسن شعرانی، ۵۲-علامه میرزا محمد علی معلم حبیب آبادی،
۵۳-حاج میرزا حسن مجتهد تبریزی (۱۲۶۸ ه. ق-۱۳۳۷ ه. ق، تبریز)، ۵۴-ملا احمد قدوسی پدر آیت الله علی قدوسی نهاوندی تهرانی ('''همشاگرد''' نوری)،
۵۵-محمد صادقی (گلوبندگ چال حصار) تهرانی،<ref>آیت الله کاشانی در آینه خاطرات آیت الله صادقی تهرانی</ref><ref>«سیره سیاسی آیت‌الله کاشانی درآیینه خاطره‌ها» درگفت وشنود با آیت الله دکتر محمد صادقی تهرانی گفت:بعد از من دورآقای خمینی جمع شوید!</ref>
۵۶-اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات عهد ناصری، ۵۱-علامه میرزا محمدخان قزوینی (تهرانی) ('''شاگرد''' نوری) فرزند عبدالعلی بشاریاتی آبیِکی قزوینی از دانشمندان قزوین،
۵۷-محمدحسن شریعت سنگلجی تهرانی ('''شاگرد''' نوری) فرزند شیخ حسن شریعت،<ref>مختصری در مورد آیت الله العظمی محمد حسن شریعت سنگلجی</ref>
<ref>سیری بر «کلید فهم قرآن» / دشواریهای فهم کتابالله از منظر شریعت سنگلجی</ref>
۵۸-عباس اقبال آشتیانی،
۵۹-سید محسن زمان سادات آل کبود گروس بیجار غدیری ('''شاگرد''' نوری)،<ref>شهادتنامه حاج سید حسن زمانی ۵۶ ساله نقل القول از حاج محمد ابراهیم فقیهی ۸۱ ساله نقل القول از آقا سید محسن (زمان) یکصدو پنج ساله از سادات صحیح النصب که زادگا هش در روستای آل کبود گروس، … درزمان مشروطه در منزل آقا شیخ شهید فضل‌الله نوری بوده‌اند که با دستگیری آن بزرگوار و برخورد بد دژخیمان اجنبی به منزل شیخ بزرگوار هجوم آورده وتعدادی از طلاب در محضر آن شهید ولا مقام بودیم که مورد کتک کاری قرار گرفتیم و این جانب از ناحیه چشم دچار آسیب شدم …</ref>
۶۰- شیخ مرتضی زاهد ('''شاگرد''' نوری) امام جماعت فقید مسجد جامع بازار و پدربزرگ محمد علی جاودان،<ref>در هفتمین نشست ستارگان محراب؛ بزرگداشت مقام آیت الله شیخ مرتضی زاهد برگزار می‌شود - خبرگزاری رسا</ref><ref>عالمی که خود را وقف ارشاد، تربیت و خدمت به مردم کرد. مسجد و کانون‌ها - مسجد طراز اسلامی</ref>
۶۱-عبدالحسین امینی نجفی تبریزی (صاحب الغدیر) فرزند شیخ میرزا احمد امینی امام جمعه تبریز و نوه نجفعلی امینی امینالشرع تبریز،
۶۲-مولا محمد آملی مازندرانی<ref>حیات سیاسی و زندگی نامه خودنوشت ملا محمد آملی رحمه الله - بر اساس نوشتاری از [[حسن حسنزاده آملی]] (حسن طبری آملی)</ref> پدر محمدتقی آملی مازندرانی، ۶۳-آخوند ملا محمد جواد صافی گلپایگانی پدر علی صافی گلپایگانی و لطف‌الله صافی گلپایگانی (مراجع تقلید شیعه)، ۶۴-حاج شیخ روح‌الله دانایی قزوینی،<ref>ناگفته‌هایی پیرامون یکی از یاران شیخ فضل‌الله نوری - راز حمایت [[جلال آل احمد]] از شیخ شهید. محمد حسین دانایی در گفتگو با مشرق.</ref>
۶۵-شیخ ابراهیم امامزاده زیدی طهرانی ('''شاگرد''' نوری)،<ref>خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- «رساله حکمی و عرفانی» اثر آقا شیخ ابراهیم امامزاده زیدی طهرانی منتشر شد</ref>
۶۶-میرزا محسن خاتون آبادی (خاندان صدر)،<ref>دکتر محسن کمالیان - چگونگی پیوند نسبی برخی مشاهیر معاصر با خاندان صدر</ref>
۶۷-حاج میرزا ابراهیم فرزند حسین خویی معروف به علامه خویی (۱۲۴۷ ق)،
۶۸-شیخ جلیل تبریزی سنقری،<ref>این جمله‌ها را اردبیلی یادداشت کرده، این کسان همگی از ملایان بنام و از کشتگان در دست آزادیخواهان بودند که ما داستان هریکی را در جای خود آورده‌ایم (فاضل قزوینی حاج میرزا مسعود است)، بجز از شیخ جلیل سنقری که یادی ازو نکرده‌ایم و کنون هم بیش از این نمی‌دانیم که ملای سنقر بوده و در سال دوم مشروطه بهنگام بیرون آمدن از گرمابه کشته شده و نمی‌دانیم کشندگان که بوده‌اند و از بهر چه او را کشته‌اند. تاریخ هیجده ساله آذربایجان</ref>
۶۹--سید عبدالله شیرازی معروف به آیت الله سید عبدالله شیرازی،
۷۰-ملا علی قزوینی زنجانی (مؤسس حوزه علمیه زنجان و مدرسه و مسجد چهلستون در مرکز شهر زنجان) فرزند مولا گل محمد فرزند محمد قارپوز آبادی قزوینی،
۷۱-شیخ حسین شهیدی جوقینی زنجانی (ترور شهریور ۱۲۸۸ ش)،
۷۲-حاج شیخ عبدالسلام تربتی خراسانی،
۷۳-محمدکاظم خراسانی،<ref>روابط و مناسبات آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری 67-مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی - منبع: مجلهٔ زمانه</ref><ref>جعل گزارش به نام آخوند خراسانی، بررسی گزارش آقای اکبر ثبوت دربارة انتقادات آخوند نسبت به حاکمیت سیاسی فقیهان، علیرضا جوادزاده</ref>
۷۴-شیخ محمد حرزالدین محمدعلی اردوبادی،
۷۵-شیخ محسن سلطان احمدی نوری،
۷۶-شیخ حسن فنایی بیهودی خراسانی ('''شاگرد''' نوری)،
۷۷-آقامحمد کبیر قمی ('''شاگرد''' نوری)،<ref>آیتاللَّه آقامحمد کبیر شاگرد شیخ فضل‌الله نوری - خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)</ref>
۷۸-سید نورالدین حسینی هاشمی شیرازی،
۷۹-حاج شیخ ابراهیم نوری همدانی پدر حسین نوری همدانی (مرجع تقلید شیعه)،
۸۰-حاج میرزا محمد ارباب قمی فرزند محمد تقی بیک ارباب، ۸۱-محمدعلی امام شوشتری، ۸۲-حاج میرزا عبدالکریم امام جمعه تبریز، ۸۳-حبیبالله شریف کاشانی فرزند مولا علی مدد ساوجی (ساوه‌ای)، ۸۴-سید محمود مرعشی پدر سید شهاب الدین مرعشی، ۸۵-سید اسماعیل مرعشی، ۸۶-سیّد جواد ضیاءالدین میرزا ظهیرالاسلام،
۸۷-حاج سیّد حسین شفیعی آرایی<ref>ارا (ساری)</ref> (تولد در زنجانی) فرزند حاج آقا میرمؤمن و از مادری به نام سیّده مریم خانم،<ref>معرفی حاج سیّد حسین شفیعی آرایی، نویسنده: سید ابوالحسن شفیعی</ref>
۸۸-ابوتراب شهیدی قزوینی فرزند حاج ابوالقاسم شهیدی و نوهٔ محمدتقی برغانی،
۸۹-جلال الدین همایی پاقلعه‌ای اصفهانی،<ref>دیوان طرب، مقدمه جلال الدین همایی، ص136</ref>
۹۰-میرهاشم تبریزی (سرخابی تبریزی)، ۹۱-قربانعلی زنجانی (آخوند ملا قربانعلی رقینی زنجانی)، ۱۰۹-سید ابوالقاسم کاشانی (تهرانی)،<ref>... در نجف نامه‌های شیخ فضل‌الله نوری را که برای مرحوم آخوند می‌فرستاد و ایشان به من می‌داد میخواندم… مقاله شیخ؛ عالمان نجف را به دخالت در نهضت مشروطه واداشت.</ref>
۹۲-حاج ملا محمد خمامی (متولد ۱۲۰۰ شمسی در خمام، گیلان)،
۹۳-ملاّ علی تبریزی (۱۲۸۲–۱۳۶۷ق/ ۱۲۴۴–۱۳۲۶ش)، مشهور به واعظ خیابانی،<ref>واعظ خیابانی در «علمای معاصرین»، ص</ref>
۹۴-ملا محمد هاشم خراسانی،<ref>محمد هاشم خراسانی در «منتخب التواریج»، ص 321.</ref>
۹۵- میرزا ابوالفضل تهرانی (۱۲۷۳ در تهران، ابوالفضل کلانتری نوری تهرانی) فرزند میرزا ابوالقاسم کلانتری نوری تهرانی،<ref>دیوان حاج میرزا ابوالفضل تهرانی، ص196.</ref>
۹۶-حاج سیّد علی رضا مدرسی یزدی فرزند آقا میرزا محمدعلی (۱۳۳۸ ق) فرزند میرزا محمد صادق مدرسی،
۹۷-سید محمدمهدی اصفهانی (محمدمهدی غروی اصفهانی ۱۳۰۳ ق، اصفهان – ۱۳۶۵ ق) فرزند میرزا اسماعیل اصفهانی،<ref>«احسن الودیعه»، جلد دوم، ص91.</ref>
۹۸-میرزا مُحمّدعَلی مُدرّس تَبریزی (۱۲۹۶–۱۳۷۳ق) مشهور به مدرس خیابانی،<ref>مدرس تبریزی در «ریحانة الادب»، جلد ششم،</ref>
۹۹-شیخ راضی بن محمد، معروف به فقیه عراق ('''استاد''' نوری)<ref>معارف الرجال، ج 1، ص 308 ـ 313. :'''شیخ راضی بن محمد، معروف به فقیه عراق''' فقه را نزد دائی‌هایش، شیخ علی و شیخ حسن (فرزندان شیخ جعفر کاشف الغطاء) فراگرفت. شیخ راضی علاقه وافری به شیخ حسن داشت، به طوری که بیشتر تحصیلاتش را نزد وی فراگرفت. شیخ راضی مدتی در درس شیخ محمدحسن نجفی (نویسنده جواهر الکلام) شرکت می‌کرد.
کتابی در زمینه فقه نگاشت که ناپدید گشت و باعث تأسف اهل علم و فضل گردید. وی نزدیک به 7 سال در روستای «حسکه» سکونت داشت، تا این که در سال 1266 ه. ق به اصرار علمای عراق، به نجف بازگشت. آخوند خراسانی، سید اسماعیل صدر، [[شیخ فضل‌الله نوری]] و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی از شاگردان او بودند. شیخ راضی در آخر شعبان سال 1290 ه. ق 9 سال بعد از فوت شیخ مرتضی انصاری، در نجف اشرف درگذشت.</ref>،
۱۰۰-شیخ مهدی آل کاشف الغطاء ('''استاد''' نوری) فرزند شیخ علی کاشف الغطاء و نوه شیخ جعفر کاشف الغطاء<ref>معارف الرجال، ج 3، ص 96 ـ 100.. وی در سال 1226 ه. ق در نجف به دنیا آمد و تحصیلات خود را در همان‌جا به پایان رساند. شیخ مرتضی انصاری احترام فوق‌العاده‌ای برای او قائل بود؛ تا جایی که در بیشتر امور شرعی و عمومی، او را بر دیگران مقدم می‌داشت. وی پس از رحلت شیخ انصاری، مرکز حل و فصل امور گردید و عده زیادی از مسلمانان قفقاز، تهران، اصفهان، تبریز و عراق از وی تقلید کردند.
وی ادیب، شاعر و سخنوری توانا بود. عده‌ای از شاگردان او عبارتند از: شیخ حسن مامقانی، سید اسماعیل صدر، '''شیخ فضل‌الله نوری''' و عبدالله مازندرانی.
الخیارات در شرح بحث خیارات کتاب شرایع، کتاب البیع و رساله‌ای در باب روزه از آثار اوست. وی دو مدرسه علمیه برای طلاب علوم دینی در نجف و کربلا ساخت و آرامگاه جدش، شیخ جعفر کاشف الغطاء را تعمیر کرد. وی در شب سه شنبه 24 صفر سال 1289 ه. ق در نجف اشرف رحلت نمود</ref>،
۱۰۱-علامه میرزا محمد علی معلم حبیب آبادی (حبّاد) صاحب مکارم الاثار،<ref>در «مکارم الآثار»، جلد پنجم ص 1606.</ref>
۱۰۲-شیخ مهدی امامی امیری (بابلی) مازندرانی ('''شاگرد''' نوری)،
۱۰۳-سید محمّد حسین حسینی طهرانی،
۱۰۴-سید موسی زرآبادی قزوینی ('''شاگرد''' نوری) فرزند سید علی زرآبادی قزوینی،
۱۰۵-سید جمالالدین واعظ اصفهانی،<ref>آیا سید جمالالدین واعظ اصفهانی، بیدین، لامذهب و نامسلمان بود؟ , محسن کمالیان، پایگاه صدر پژوهی محسن کمالیان</ref>
۱۰۶-حاج شیخ عبدالنبی نظری، ۱۰۷-دکتر محمد مصدق (آشتیانی سنگلجی تهرانی)،<ref>زندگی طوفانی؛ خاطرات سید حسن تقیزاده به کوشش ایرج افشار، چ 2، علمی، تهران 72.</ref><ref>"شما بحمدالله از خانوادهای هستید که صددرصد مورد اطمینان می‌باشید." کتاب فضل‌الله نورالدین کیا منشی مخصوص دکتر محمد مصدق - روز با دکتر مصدق در سازمان ملل متحد و واشینگتن</ref>
۱۰۸-شیخ محمد تقی آملی مازندرانی،<ref>در جستجوی استاد نویسنده: صادق حسن‌زاده</ref>
۱۰۹-شیخ حسن فنایی بیهودی پیشکوهی قائناتی خراسانی ('''شاگرد''' نوری)<ref>به بهانه نود وهشتمین سالگرد شهادت، شرح حال شیخ حسن فنایی بیهودی؛ شهید فضیلت و شاگرد شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۱۱۰-شیخ عبدالنبی کجوری خراسانی فرزند شیخ نورالله (تولد ۱۳۳۳ قمری)،
۱۱۱- شیخ ابوتراب (۱۲۷۸–۱۳۷۵) فرزندان ملامحمدتقی آل برغانی (آل طالقانی) قزوینی<ref>برغانی، آل، از خاندانه‌ای مشهور علمی و زعمای مذهبی قزوین و برغان و اعتاب مقدسه، از ابتدای قرن یازدهم تا پایان قرن سیزدهم. این خاندان به آل طالقانی نیز شهرت داشته و در ده‌های پایانی قرن سیزدهم، بعد از شهادت شیخ محمدتقی در ۱۲۶۳، به آل شهیدی و آل شهیدی صالحی و آل علوی شهیدی مشهور شده است (محمدصالح برغانی، مقدمه صالحی، ج ۱، ص ۱۱٫۱) , معرفی خاندان برغانی از امامان جمعه قزوین</ref><ref>مرحوم استاد ابوالحسنی: ابوتراب قزوینی نویسنده تذکرة الغافل</ref> ('''شاگرد''' نوری)،
۱۱۲-سید اسماعیل صدر اصفهانی،
۱۱۳-شیخ جمال الدین نوری ملقب به حاج آقاجمال پسر دایی شیخ فضل‌الله نوری،
<ref>
۱۳۶۴-1276 شمسی، مزار حرم حضرت عبدالعظیم رواق جنب ضریح امامزاده طاهر، شماره سنگ مزار ۵۱۱۲, آشنایی با تاریخچه حوزه علمیه کهنسال تهران/ معرفی مدارس علمیه تهران و علمای مرتبط با آن/ نقش برجسته حوزه تهران در آغاز مبارزات سیاسی از نهضت تنباکو و مشروطه تا انقلاب اسلامی + تصاویر</ref>
۱۱۴-ضیاء الدین دری اصفهانی (مدرس فلسفه و علوم عقلی در تهران)،<ref>همان.</ref>
۱۱۵- سیدمحمود روحانی بحرانی رشتی،
۱۱۶-حمدحسن شیخ کبیر بابلی،<ref>ناطق نوری: کنگره علمای واقف مازندران</ref>
۱۱۷-سید حسن بحرالعلوم رشتی (خاندان سادات مدنی تولمی گیلانی، متوّفای ۱۳۹۷ قمری) فرزند سید حسین بحرالعلوم فرزند علامه سید عبدالباقی رشتی،<ref>آیت الله شیخ شعبان دیوشلی را بهتر بشناسیم</ref>
۱۱۸-آقامیر بحرالعلوم رشتی (خاندان سادات مدنی تولمی گیلانی، وکیل العلمای گیلان در مجلس اول شورای ملی) فرزند شریف العلمای رشتی،<ref>مقبره رشتی‌ها در حرم حضرت معصومه/ مسئولین نگذارند آثار علما از بین برود + زندگینامه شریف العلمای رشتی، مرتضی عبدالهی</ref><ref>تبارشناسی خاندان سادات مدنی تولمی, میثم عبدالهی</ref>
۱۱۹-شیخ علی علم الهدی فومنی گیلانی (متوّفای ۱۳۷۰ قمری) ('''شاگرد''' نوری)،<ref>همان</ref>
۱۲۱-سید ابراهیم فناء توحیدی (پدر میر سید محمد محیط طباطبائی زواره ای اصفهانی) ('''شاگرد''' نوری)<ref>غلامرضا گلی زواره, مجله پاسدار اسلام مرداد 1384 - شماره 284 امام خمینی و انقلاب مشروطه</ref>
 
'''اعضای هیئت مصلحین حوزه (جمع اسپهبدان)''': ۱۴۰-شیخ مرتضی حائری یزدی فرزند عبدالکریم حائری میبدی یزدی، ۱۴۱-حاج سید حسین خادمی اصفهانی فرزند سید ابوجعفر خادم الشریعه فرزند سید صدرالدین موسوی عاملی فرزند سید صالح موسوی عاملی (خاندان صدر یا موسوی صدر عاملی)، ۱۴۲-شیخ ابوالقاسم اصفهانی، ۱۴۳-حاج آقا باقر سلطانی، ۱۴۴-سید محمود روحانی، ۱۴۵-سید محمود علایی طالقانی فرزند ابوالحسن علایی طالقانی، ۱۴۶-سید زینالعابدین کاشانی، ۱۴۷-سید محمدصادق حسینی تهرانی (لاله زاری)، ۱۴۸-آقا ریحان الله نخعی گلپایگانی، ۱۴۹-حاج سید مرتضی فرزند سید حسین فرزند قاضی میر سعید لنگرودی، ۱۵۰-شیخ حسین لنکرانی (سنگلجی تهرانی) فرزند حاج شیخ علی لنکرانی،<ref>خاندان با بیش از ۴۰۰ سال شجره نامه</ref>
۱۵۱-سید شهاب الدین مرعشی نجفی، ۱۵۲-علامه شیخ یحیی (بلده) نوری (سخنران ۱۷ شهریور ۱۳۵۷) فرزند حاج شیخ اسماعیل نوری،<ref>خاندان با بیش از ۵۰۰ سال شجره نامه</ref>
۱۵۳-علامه سید محمدحسین طباطبایی، ۱۵۴-سید عزالدین حسینی زنجانی، ۱۵۵-سید رضا فیروزآبادی، ۱۵۶-سید مرتضی پسندیده، ۱۵۷-شهید سید مصطفی مصطفوی خمینی و … که قبل از قیام ۱۵ خرداد هر روز هنگام غروب آفتاب همراه سیّد روح‌الله مصطفوی موسوی [[خمینی]] در '''مقبرهٔ شیخ فضل‌الله نوری در حرم فاطمه معصومه (س)''' با یکدیگر ملاقات و گفتگو می‌کردند،<ref>باقری، علی، خاطرات ۱۵ خرداد، ج ۶، تهران، حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶</ref>
۱۵۸-حاج سید نورالدین حسینی الهاشمی در شیرازی،
 
۱۷۰ و ۱۷۱-آیت الله‌های دوقلو: سیدمهدی اخوان مرعشی و سیدکاظم اخوان مرعشی فرزند سیدمحمد باقر مرعشی فرزند سیدعلی مرعشی از نوادگان سلطان شاه اسماعیل صفوی،
۱۷۲-سید احمد زیارتی (مرجع منطقه مهدیشهر)،
۱۷۳-سید محمد صادق لواسانی،<ref>همان.</ref>
۱۷۴-حاج سید احمد شهرستانی فرزند حاج سید علی اصغر شهرستانی احیا کننده حوزه و مدرسه علمیه شیخ فضل‌الله نوری (خاندان با بیش از ۱۴۰۰ سال شجره نامه)،
۱۸۰-سید جواد حسینی خامنه‌ای مشهور به سیدجواد تبریزی فرزند سید حسین خامنه‌ای،<ref>شاگرد حاج سید احمد شهرستانی احیا کننده حوزه و مدرسه علمیه شیخ فضل‌الله نوری (نور)</ref>
۱۸۱-شهید محمدجواد باهنر کرمانی<ref>رجایی نیوز : (ریشه شناسی) آشنایی با تاریخچه حوزه علمیه کهنسال تهران/ معرفی مدارس علمیه تهران و علمای مرتبط با آن/ نقش برجسته حوزه تهران در آغاز مبارزات سیاسی از نهضت تنباکو و مشروطه تا انقلاب اسلامی + تصاویر</ref>
۱۸۲-شهید سید محمد حسینی بهشتی اصفهانی (تولد محله‌ لُنبان اصفهان)،<ref>همان.</ref>
۱۸۳-شهید محمدعلی رجایی قزوینی،<ref>همان.</ref>
۱۸۴-شهید محمد منتظری نجف آبادی اصفهانی،
۱۸۵-شهید محمد مفتح معروف به شهید مفتح فامنینی همدانی،
۱۸۶-شهید مصطفی چمران،
۱۹۰-سید عبدالکریم هاشمی نژاد مازندرانی، ۹۲-سید علیمحمد دستغیب شیرازی (پنجمین شهید محراب)، ۱۳۴-مصطفی مسجدجامعی تهرانی، ۱۹۳-سید حبیب الله طاهری گرگانی فرزند سید کاظم اَسترابادی،<ref>خاطرات آیتالله حبیبالله طاهری گرگانی، غلامرضا خارکوهی گرگانی (گلستانی)</ref>میرزا هاشم (پردمه) آملی لاریجانی فرزند میرزا محمد نوهٔ سیّدمحسن نبویِاشرفی،
۱۹۴-محمدمهدی امزنجانی امی مازندرانی، ۱۹۵-سید ابوالفضل ابن الرضا برقعی قمی،<ref>سید جمال الدین و شیخ نوری، برقعی، ما به نقل از فاجعه قرن</ref>
۱۹۶-شهید مرتضی مطهری (فریمان) خراسانی<ref>اسلام و مقتضیات زمان، مرتضی مطهری، ص 159.</ref>
۱۹۷-سید جلال الدین میری آشتیانی،<ref>بخشی از زندگی علامه آشتیانی بهروایت خودش - خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- "حاج شیخ مهدی مازندرانی"، که در معقول از شاگردان "آقا میرزا حسن کرمانشاهی " و "آقا میرشهاب الدین تبریزی" و در منقول از شاگردان "حاج شیخ فضل الله نوری" و آقا "سیدعبدالکریم مدرس" و "آقا سیدمحمد کاظم یزدی" و "شیخ الشریعه اصفهانی" بود.</ref>
۱۹۶-سیداحمد خسروشاهی تبریزی فرزند سیدمحمد خسروشاهی فرزند سیدعلی خسروشاهی فرزند سیدابوالحسن خسروشاهی، ۱۹۷-میراسدالله مدنی دهخوارقانی آذرشهری تبریزی (دومین شهید محراب)، ۱۴۲-حسین غفاری آذرشهری تبریزی،<ref>مجلس بزرگداشت شهید آیت الله غفاری برگزار می‌شود-خبرگزاری رسا یای مسجد شیخ فضل‌الله نوری در پشت ساختمان شهرداری تهران از دیگر اقدامات شهید آیت الله غفاری در این مدت بود.</ref>
۱۹۸-سید محمد علی قاضی طباطبایی تبریزی (سومین شهید محراب)،<ref>متن یادداشت آیة الله شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی در مورد آیة الله شهید شیخ فضل‌الله نوری - حلقهٔ کاتبان</ref>
۱۹۹-شهید شیخ فضل‌الله محلاتی فرزند حاج غلامحسین مهدیزاده محلاتی و صدیقه رضایی (اولین دبیر جامعه روحانیت مبارز، نماینده ولی فقیه در سپاه، وی اولین بار خبر پیروزی انقلاب اسلامی را از رادیو سراسری ایران اعلام کرد) و …
 
=== بخش دوم ===
'''فهرست هزار و چهارصد شخصیت -''' اسامی بخشی از '''دوستان و بزرگان''' که در سه ده ه اخیر در مورد '''آگاهی''' و '''دانش''' و '''مقام علمی''' شیخ فضل‌الله نوری نوشته و یا سخن گفته‌اند:
 
۲۰۰-[[سید علی خامنه‌ای]] خراسانی (خاندان با بیش از ۱۴۰۰ سال شجره نامه)،
۲۰۱-سید ابراهیم رئیسی خراسانی (متولی کنونی آستان قدس رضوی)،<ref>معاونت آیتالله علی قدوسی نهاوندی تهرانی (اولین دادستان کل انقلاب اسلامی) فرزند ملا احمد قدوسی از مجتهدان عصر وهمشاگرد شیخ نوری</ref><ref>توصیه حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی به معتکفین؛ کتاب‌های اخلاقی و شرح حال علما را مطالعه کنید.</ref>
۲۰۲-سیدعلی حسینی سیستانی (خراسانی)،<ref>فتوای جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف در خانه شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۰۳-حسین وحید خراسانی،<ref>فتوای جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف در خانه شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۰۴-لطف‌الله صافی گلپایگانی،<ref>گفتگوی منتشرنشده با آیتالله صافی؛ تهمتی که روشنفکران به شیخ شهید زدند</ref>
۲۰۵-شهید فتنه ۸۸<ref>خانم دکتر سیدی منذر مقاله «روایتی از یک مواجه ه دیرین با انحراف و التقاط» در گفتوشنود با همسر استاد علی ابوالحسنی (منذر) , بارها او را به مرگ تهدید کردند، روزهایی که بر ما می‌گذرد، تداعیگر سالروز رحلت یکی از مدافعان نامدار و غیور حریم ایمان و اندیشه دینی است.</ref>علی ابوالحسنی تهرانی معروف به مُنذِر،
<ref>اندیشه سبز، زندگی سرخ: زمان و زندگی شیخ فضل الله نوری - علی ابوالحسنی</ref>
<ref>دیده بان، بیدار!: دیدگاهها و مواضع سیاسی و فرهنگی شیخ فضل الله نوری - علی ابوالحسنی</ref>
<ref>کالبدشکافی چند شایعه درباره شیخ فضل الله نوری: فروش مدرسه چال به بانک استقراضی، رشوه گیری از شاه و امین السلطان و... - علی ابوالحسنی</ref>
<ref>شیخ فضل الله نوری و مکتب تاریخ نگاری مشروطه - علی ابوالحسنی</ref>
<ref>آیت الله حاج میر سید احمد طباطبایی، برادر سید محمد طباطبایی، پیشگام در امر "تاسیس"و "تصحیح"مشروطیت - علی ابوالحسنی</ref>
۲۰۶-علامه علی دوانی کازرونی،<ref>محمدحسن رجبی در گفتگو با مشرق؛ کتاب ممنوعهای که پس از 50 سال چاپ شد/ آغازگر تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی چه کسی بود</ref><ref>نهضت روحانیون ایران در ۵ مجلد، ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی - تهران</ref>
۲۰۷-جعفر سبحانی تبریزی فرزند حاج شیخ محمد حسین سبحانی خیابانی،<ref>کتاب تنهای شکیبا</ref><ref>تجلیل آیت الله سبحانی از مرحوم ابوالحسن. پیام آیت الله سبحانی به مناسبت نکوداشت مرحوم حجت الاسلام والمسلمین علی ابوالحسنی «منذر» که در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم برگزار شد به صورت تصویری پخش شد.</ref><ref>نقش مؤثر آیت‌الله میلانی در انقلاب بر کسی پوشیده نیست/ علما حِصن اسلام هستند</ref>
<ref>مرجعیت دژ اسلام است</ref><ref>آیت‌الله‌العظمی سبحانی دربارهٔ جدیدترین اثر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه:آیت‌الله حاج میرزا حسن‌آقا مجتهد؛ مجتهدی عالی‌مقام و مجاهدی شجاع</ref>
، ۲۰۸-احمد جنتی اصفهانی (تولد محله‌ لادان اصفهان)،<ref>روزنامه جوان: آیت‌الله جنتی دومین مظلوم انقلاب است</ref>
، ۲۰۹-صادق اردشیر آملی لاریجانی،<ref>استادیار ذبیح‌الله نعیمیان مراجعه به مقالات و سخنرانیهای شماره ۳۰۸ (ذبیح‌الله نعیمیان) در لیست</ref>
۲۱۰-سید احمد علم الهدی خراسانی (نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، مجلس خبرگان رهبری)،<ref>امروز هرکه انتقاد فرهنگی و اجتماعی کند به جناح گرایی سیاسی متهم می‌شود. سخنرانی ۱۶ مرداد ۱۳۹۴</ref><ref>سخنرانی ۱۹ مهر ۱۳۹۴</ref><ref>سخنرانی ۵ اسفند ۱۳۹۴</ref><ref>جلسه دوازدهم درس، ۹ آبان ۱۳۹۵</ref><ref>سخنرانی ۲۰ آذر ۱۳۹۴</ref>
۲۱۱-سیّد موسی شبیری (حسینی) زنجانی،<ref>سخنان سید موسی شبیری زنجانی دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری در مکمل کتاب تنهای شکیبا</ref><ref>گزیده الکلام…؛ حکایتی از حاج [[میرزا حسین نوری]] (دایی و استاد اولیه و پدر همسر شیخ نوری)</ref><ref>تحریم راه جبل</ref><ref>بررسی جایگاه پیاده‌روی اربعین در گفتگو با آیت الله العظمی شبیری زنجانی؛ پیاده‌روی اربعین حسینی نشانه عظمت تشیع است</ref><ref>سه روضه مهم در سامرا، روضه در منزل حاج [[میرزا حسین نوری]] (دایی و استاد اولیه و پدر همسر شیخ نوری)</ref><ref>مستدرک حاجی نوری حاجی نوری (دایی و استاد اولیه و پدر همسر شیخ نوری)</ref><ref>منشآتِ ابن طاوس</ref><ref>آرزو داشتم در پیاده‌روی اربعین حسینی شرکت کنم.</ref><ref>توصیه حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی دامت برکاته به معتکفین، قرآن و سیره اهل بیت علیهم السلام را مطالعه کنید</ref><ref>با جاری فرات (چهارم محرم)</ref>
۲۱۲-سعید جلیلی خراسانی (دفاع مقدس-عملیات کربلای ۵ و ...)،
۲۱۳-عبدالله جوادی آملی (مازندرانی)،<ref>پیام به مناسبت افتتاح مدرسه علمیهشیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>جوگیری از انحراف نهضت مشروطه از آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام شروع شد. سخنرانی ۹۵/۰۸/۰۵</ref><ref>حوزه‌های علمیه حافظ و پشتیبان انقلاب هستند</ref><ref>اقامه حکومت در عصر غیبت؛ آیت الله علم الهدی/ جلسه 18 بیان اقسام شبهات پیرامون تشکیل حکومت در عصر غیبت</ref>
۲۱۴-سید جواد شهرستانی،<ref>حضور نماینده آیت الله العظمی سیستانی در زادگاه شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۱۵-حسن طبری آملی مشهور به حسن حسنزاده آملی،<ref>در جستجوی استاد نویسنده: صادق حسن‌زاده</ref><ref>حسنزادة آملی، در آسمان معرفت، ص197.</ref>
۲۱۶-حسین نوری همدانی،<ref>درس خارج فقه آیت الله نوری، کتاب البیع 91/07/12</ref><ref>آیت الله نوری همدانی جنایات آل خلیفه را محکوم کرد</ref>
۲۱۷-نورالله طبرسی (هزارجریبی مازندرانی)،
۲۱۸-حسنعلی خزائلی نجف آبادی اصفهانی،
۲۱۹-علی رضایی (شاخن) بیرجندی خراسانی (نماینده ولی فقیه در استان خراسان جنوبی)،<ref>پافشاری بر ارزش‌ها و مقابله جدی با استکبار شاخصه‌های مهم حوزه انقلابی است/ مقدادها و عمارها به موقع عمل کنند تا رهبر در حصار قرار نگیرد/ اجازه ندهیم تاریخ تکرار شود</ref>
۲۰۲-عبدالله نظری (خادم الشریعه) مازندرانی فرزند حاج شیخ عبدالنبی نظری،
۲۱۲-کاظم صدیقی (ابهری) زنجانی،
۲۲۲-علی اکبر ولایتی،<ref>ولایتی: نگاه «منذر» به تاریخنویسی دینی بود</ref>
۲۲۳-غلامعلی حداد عادل،<ref>حداد عادل: «منذر» چهره حقیقی فردوسی را ترسیم کرد/ نسبت به تاریخ بی توجهیم</ref>
۲۲۴-محمدحسین رجبی دوانی،<ref>رجبی دوانی: سیر علوم انسانی در ایران از ابتدا تا کنون، سیری توأم با غفلت بوده</ref><ref>محمدحسن رجبی در گفتگو با مشرق؛ کتاب ممنوعه‌ای که پس از 50 سال چاپ شد/ آغازگر تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی چه کسی بود</ref>
۲۲۵-موسی نجفی (مسجد شاهیان) اصفهانی،<ref>دروغ‌هایی که روشنفکران به شیخ فضل‌الله نوری بستند</ref><ref>بررسی دروغهای روشنفکران دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>علل و عوامل مظلومیت و شهادت شیخ فضل‌الله نوری - دکتر موسی نجفی ـ موسی فقیه حقانی</ref><ref>تاریخ مشروطه، روزنامه وطن امروز</ref><ref>جریانشناسی نهضت مشروطیت</ref><ref>سه بٌرش مٌهم از انقلاب اسلامی</ref><ref>انقلاب اسلامی، پُست مدرن نیست یک عهد جدید است</ref>
<ref>کتاب حکم نافذ آقا نجفی, تالیف دکتر موسی نجفی</ref><ref>خانه بیداری اسلام یویژه نامه شیخ فضل الله نوری : موسی نجفی اصفهانی, ذبیح‌الله نعیمیان, ‫‫دکتر بتول یوسفی, محمدعلی فولادگر, غلامعلی جزینی</ref>
۲۲۶-شیخ مهدی انصاری قمی (غروی نائینی منوچهری اصفهانی)،<ref>مهدی انصاری. شیخ فضل‌الله و مشروطیت. تهران، امیر کبیر، 1369</ref><ref>ادامه جریانی که شیخ فضل‌الله را اعدام کرد، هنوز هم وجود دارد/ شیخ شهید، علمای نجف را به وادی مشروطهخواهی کشاند</ref><ref>مجتهدی که صد سال پیش زبان فرانسه می‌دانست، حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ مهدی انصاری - مشرق نیوز 21 آوریل 1393</ref>
۲۲۷-حاجی زاده امام جمعه ایزدشهر (دبیر کنگره بزرگداشت شیخ فضل‌الله نوری)،<ref>کنگره شیخ فضل‌الله نوری برگزار می‌شود. کنگره بزرگداشت شیخ فضل‌الله نوری یازدهم مرداد ماه در ایزدشهر استان مازندران برگزار می‌شود.</ref>
۲۲۸-مجتبی شهیدی کَلهُری تهرانی،<ref>امر به معروف و نهی از منکر از زبان شیخ مجتبی تهرانی</ref>
۲۲۹-علی اکبر جمشیدی (بلده) نوری مازندرانی معروف به ناطق نوری،<ref>ناطق نوری:متاسفانه پیشکسوتان را خیلی زود فراموش می‌کنیم</ref><ref>دیدار اعضای ستاد بزرگداشت شیخ فضل‌الله نوری با حجت الاسلام ناطق نوری</ref><ref>انکار ناپذیربودن نقش روحانیون در برابرانحرافات</ref>
۲۳۰-موسی فقیه حقانی (مدیر مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)،<ref>نگاهی به نسبت علمای نجف و مشروطه در گفتگو با موسی حقانی: نفوذی‌ها با تغییر محاسبات علمای نجف عامل شهادت شیخ فضل‌الله شدند/ شیخ شهید بارها اعلام کرد به دنبال مشروطه‌ای هستم که علمای نجف می‌خواهند!</ref><ref>«شیخ فضل‌الله» خواستار نظام مردمسالاری دینی بود/ عدهای تلاش دارند شیخ را مستبد جلوه دهند</ref><ref>حقانی: خدمت ابوالحسنی به تاریخنگاری فراموش نمی‌شود/ اختلاف میان شیخ فضل‌الله و آخوند خراسانی چه بود؟</ref><ref>حقانی:ابوالحسنی پادزهر تاریخنگاری سکولار بود</ref><ref>حقانی:فراماسونها با ترور آیت الله بهبهانی مملکت را به دست گرفتند. به مناسبت سالروز ترور آیت الله بهبهانی یکی از رهبران مشروطه</ref><ref>فراماسونری و نقش آن در تاریخ معاصر ایران</ref><ref>هواداران دکتر محمود احمدی‌نژاد: مدرس می‌گفت: من نماینده پنج هزار روحانی و مجتهد هستم!</ref><ref>نقش جریان نفوذی در شکست مشروطه/ هدف نفوذیها از ترویج قانون و اصلاحات، وابسته کردن ایران به غرب است، گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم پرونده ویژه “نفوذ” رسول بابازاده و عباس کلاهدوز، دکتر حقانی</ref>
۲۳۱-داوود مهدوی زادگان (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)،<ref>شیخ ذوالشهادتین؛ شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>منورالفکران مشروطه و جدایی دین از سیاست</ref>
۲۳۲-سیدحسن امیری امام جمعه نور، ۲۳۲-ستار علیزاده کجوری (موقوفات حوزه علمیه شیخ فضل‌الله نوری)، ۲۳۳-عبدالوحید فیاضی (ناتل) نوری مازندرانی، ۲۳۴-سید محمد محقق داماد احمدآبادی یزدی، ۲۳۵-علی اکبر رشاد تهرانی،<ref>حجت الاسلام والمسلمین رشاد: در مطالعه تاریخ دچار فقر روش هستیم. گزارشی از یادواره مقام علمی مرحوم منذر</ref>
۲۳۶-رضا داوری اردکانی،<ref>تاریخ و فلسفه رضا داوری اردکانی در نشست خرد سیاسی در عصر مشروطیت: انقلاب مشروطه نیم‌بند ماند رؤیای منورالفکران تعبیر نشد</ref><ref>«منذر» از زاویه دید شیخ فضل‌الله به تاریخ می‌نگریست</ref>
۲۳۷-ابوالقاسم طاهری ساروی مازندرانی (مدیر حوزه علمیه مازندران)،<ref>شیخ فضل‌الله نوری نمونه بارز روحانی انقلابی و دلسوز اسلام ناب بود. (مدیر حوزه علمیه مازندران ابوالقاسم طاهری در بازدید از حوزه علمیه شیخ الله نوری بلده)</ref><ref>بی بصیرتی مهم‌ترین عامل نفوذ دشمن است/ ولایت مداری تنها به شعار نیست.</ref>
۲۳۸-جواد بهمنی،<ref>کتاب فاجعه قرن یا کشتن شیخ فضل‌الله نوری اثر جواد بهمنی</ref>
۲۳۹-سید میر صالح حسینی جبلی مازندرانی (پایگاه اندیشوران حوزه)،<ref>شیخ فضل‌الله نوری؛ هویت و نظری، مجله: آموزه، پاییز 1383 - شماره 5 (34 صفحه - از 341 تا 374)</ref>
۲۴۰-محمدرضا باهنر کرمانی (دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین، عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، ریاست فراکسیون اکثریت مجلس پنجم و عضو هیئت رئیسهٔ مجلس شورای اسلامی در دوره‌های دوم، سوم، چهارم، پنجم، هفتم و هشتم و نهم)، ۲۴۱-سید حسن ابطحی خراسانی، ۲۴۲-رضا مختاری رضوان شهری اصفهانی (بنیاد محقق طباطبایی، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه (بنیانگذار و رئیس برای)، کتاب شیعه (مدیر مسئول برای)، پژوهش و حوزه (هیئت تحریریه برای))، ۲۴۳-محمدرضا کائینی (کارشناس مسائل تاریخی)،<ref>روشنفکری چیست و روشنفکر کیست؟</ref><ref>کائینی در گفتوگو با فارس: مشروعه پژوهی هماره پر هزینه بوده است</ref><ref>کائینی: منذر مورخی منصف بود</ref><ref>نهضت‌های معاصر از منازل علما شروع شده است</ref>
۲۴۴-محمدحسن رجبی،<ref>علمای مجاهد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، پاییز 1382.</ref>
۲۴۵-محمدصادق ابوالحسنی فرزند مرحوم منذر<ref>کتاب تنهای شکیبا</ref><ref>«آیت‌الله شیخ حسین لنکرانی، استاد علی ابوالحسنی (منذر) و پایه‌گذاری بازخوانی تاریخ مشروطیت» درگفت‌ و شنود با حجت‌الاسلام محمدصادق ابوالحسنی آن دو را «بصیرت تاریخی» به هم پیوند داد</ref>
، ۲۴۶-احمد ناطق نوری،
۲۴۷-علی محسن پور (استاد مدرسه علمیه فریدونکنار)،
۲۴۸-حاج شیخ علی ربانی خلخالی،<ref>شهدای روحانیت شیعه در یکصد ساله اخیر. , نویسنده: علی ربانی خلخالی، جلد اول، ص 115.</ref>
۲۴۹-سید عبدالعزیز محقق طباطبایی یزدی، ۲۵۰-سید حسین نصر تهرانی، ۲۵۰-سید احمد خاتمی (سادات) سمنانی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، هیئت رئیسه مجلس خبرگان، هیئت مدیره مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، شورایعالی مجمع جهانی اهل بیت)، ۲۵۱-محمدصادق (محیالدین) حائری شیرازی، ۵۵۲-شیخ هاشم مدرس قزوینی، ۲۵۴-محمدحسین دانایی خواهرزاده جلال آل احمد<ref>اگر جلال زنده بود… به مناسبت ۱۸ شهریور، سالروز درگذشت زندهیاد جلال آل­ احمد</ref>
، ۲۵۵-پژوهشگر: رزیتا میری، ۲۵۶-محسن خزعلی فرزند ابوالقاسم خزعلی، ۲۵۷-محسن اسماعیلی مجتهد تهرانی (حقوقدان شورای نگهبان و …)،<ref>مجلس و قانون در نظر و عمل شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۵۸-سیروس سعدوندیان<ref>گفتگوی تفصیلی «نسیم آنلاین» با دکتر سیروس سعدوندیان، روایت مشهور مشروطه، روایت ماسونها و ازلیها است.</ref>
، ۲۵۹-علی محمد صالحی (رئیس باشگاه خبرنگاران جوان)،<ref>کتاب اندیشهی سیاسی شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۶۰-سید محمدرضا ابطحی نماینده خمینی شهر، ۲۶۱-محمد مجتهد شبستری (فیلسوف)، ۲۶۲-محمد رضا شفیعی کَدْکَنی خراسانی، ۲۶۳-محمدتقی مصباح یزدی<ref>ماهیت حکومت دینی در اندیشه سیاسی آیت الله مصباح و شیخ فضل‌الله نوری، ابوالفضل ذکایی</ref> (بنیانگذار و مدیر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت)، ۲۶۴-علی نقی ذبیح زاده مازندرانی، ۲۶۵-قربانعلی دری نجفآبادی اصفهانی، ۲۶۶-عبدالحسین طالعی دزفولی (بنیاد محقق طباطبایی، سردبیر مجله کتاب شیعه، بساتین، صحیفه اهل بیت، مدیر داخلی سفینه)،<ref>متن یادداشت آیة الله شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی در مورد آیة الله شهید شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>یادی از محدث نوری و آموزه‌های او</ref><ref>گفتاری در تقوا، محدث نوری، ترجمه عبدالحسین طالعی</ref><ref>هشت نکته درباره محدث نوری | عبدالحسین طالعی</ref>
۲۶۷-عبدالرضا کفایی خراسانی نوه محمد کاظم خراسانی، ۲۶۸-سید احمد کاشانی (تهرانی) فرزند سید ابوالقاسم کاشانی،
۲۶۹-سید محمدباقر موسوی شیرازی (۴ آذر ۱۳۱۰–۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۳)،
۲۷۰-محمدعلی فولادگر اصفهانی،<ref>بت‌پرستی امروز، مخفی تر از دیروز، محمدعلی فولادگر (مجمع فرهنگی شهید اژه‌ای)</ref><ref>نسبت آیت الله العظمی‬ آقا نجفی و شهید شیخ فضل الله نوری ‫در ماجرای مشروطیت, برگرفته از کتاب حکم نافذ آقا نجفی, تالیف دکتر موسی نجفی</ref>
۲۷۱-پژوهشگر: ملیحه خوشبین<ref>شیخ فضل‌الله و اتهام همراهی با سلطنت</ref>
،۲۷۲-احمد جهان بزرگی شیرازی، ۲۷۳-سید حسین علوی،<ref>پژوهشگر: سید حسین علوی، نبرد با تاریکی</ref><ref>پژوهشگر تاریخ اندیشه - گروه دیدگاه / حوزه تاریخ و تمدن اسلامی - سیری در علل مخالفت شیخ فضل‌الله نوری با تصویب متمم قانون اساسی مشروطیت</ref>
۲۷۴-سید محمود علوی، ۲۷۵-حسن اسدی تبریزی، ۲۷۶-دکتر زهرا خانلری کیا (کجوری مازندرانی)، ۲۷۷-دکتر مهدی سیف‌اللهی، ۲۷۸-دکتر منصوره اتحادیه تهرانی (نظام مافی تهرانی)، ۲۸۰-روح‌الله بجانی تبریزی، ۲۸۱-عرفان کریمی، ۲۸۲-حسین مفتخری یادی، ۲۸۳-پژوهشگر: فرشته کوشکی، ۲۸۴-علی نقی ذبیح زاده، ۲۸۵-مهدی جمشیدی، ۲۸۶-دکتر اختر کیانوری (کجوری مازندرانی)، ۲۸۷-سید محمد ناظم زاده قمی، ۲۸۸-سید میرصالح حسینی جبلّی،
۲۸۹-حاج میرزا مصطفی تهرانی فرزند حاج میرزا محمود مسجد جامعی،
۲۹۲-مهدی ابوطالبی،<ref>ملا علی کنی، تجلی الگوی تمدنسازی و مبارزه با استعمار</ref><ref>از مطلق مشروطه تا مشروطه مطلق / (نگاهی به موضع سیاسی آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری در برابر مشروطه)</ref>
۲۹۳-احسان فتاحی اردکانی، ۲۹۴-مهدی بابازاده، ۹۵۲-علیرضا مکاریان پور، ۲۹۶-یوسف صبح روان، ۹۷۲-سید مجید حسن‌زاده،<ref>اندیشه‌های سیاسی شهید شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۲۹۸-محسن نعیمی،<ref>به بهانه در گذشت علی ابوالحسنی (منذر) , بازخوانی آثار استاد ابوالحسنی: دفاع از مشروعه خواهی</ref>
۲۹۹-محمدتقی بهجت،
۳۰۰-محقق ریحانه فتحی ثانی (نیک زاد)، ۳۰۱-علی معصومی وزوایی، ۳۰۲-احمد ایلیاتی کاشانی،
۳۰۳-نجف لکزایی سیستانی (رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی)،<ref>سیستان نجف لکزایی - بصیرت شیخ فضل‌الله نوری حقانیت وی را در تاریخ به اثبات رساند.</ref><ref>مرور دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری در رسالهی حرمت مشروطه</ref>
۳۰۴-عبدالحسن مسلمی شهیدانی،<ref>مروری بر الگوی کنشگری سیاسی دوگانه و برخورد حذفی روشنفکران سکولار</ref><ref>مروری بر الگوی کنشگری سیاسی دوگانه و برخورد حذفی روشنفکران سکولار - شیخ فضل‌الله نوری، مجتهد مظلوم مشروعه خواه</ref><ref>شیخ فضل‌الله و دیکتاتوری روشنفکران غربزده</ref>
۳۰۵-علی اصغر زارعی (جانشین سازمان پدافند غیرعامل کشور)،<ref>به گزارش ایرنا سخنرانی علی اصغر زارعی شامگاه سه شنبه در همایش تجلیل از مقام دانشجو و برپایی کرسی آزاداندیشی در سازمان تبلیغات اسلامی خوزستان</ref>
۳۰۶-محمدحسین فرهنگی تبریزی (هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی)،<ref>روشنفکری بیمار دلیل اصلی شهادت شیخ فضل‌الله نوری بود.</ref>
۳۰۷-منصور میراحمدی کرمانی فرزند امیر،
۳۰۸-ذبیح‌الله نعیمیان (خمین) (تاریخ و اندیشه سیاسی معاصر)،<ref>نقش شیخ فضل‌الله نوری در طرح اصل نظارت علما بر قانونگذاری مجلس</ref><ref>جلسه نقد کتاب استادعلی ابوالحسن منذر توسط نعیمیان در برنامه کتاب ماه تاریخ در نمایشگاه کتاب</ref><ref>استاد علی ابوالحسنی منذر آسمانی شد</ref><ref>از استاد ابوالحسنی منذر یک سند تاریخی منتشر نشده از جنبش مشروطیت</ref><ref>بررسی ۵ اثر از مرحوم حجت الاسلام ‫والمسلمین‬ علی منذر داره شیخ فضل الله نوری</ref>
۳۰۹-سیدعلی محمد یثربی فرزند میرزا سید علی یثربی فرزند علامه سید محمدرضا کاشانی،<ref>عو هیئت علمی دانشکده حقوق پردیس قم جریان شیخ فضل‌الله نوری برای جامعه امروز عبرت است</ref>
۳۱۰-عبدالله ملکی نوری (فرماندار نور)،
۳۱۱-سید هاشم حسینی (بردخون دیری) بوشهری (امام جمعه قم، مدیر حوزه‌های علمیه)،<ref>دشمن می‌خواهد با استفاده از فشار اقتصادی بین مردم و انقلاب جدایی بیاندازد</ref>
۳۱۲-نصرالله سخاوتی اصفهانی،
۳۱۳-روح‌الله حسینیان شیرازی،<ref>«یتیم خانه ایران» به لحاظ تاریخی دقیق است/روشنفکران ناسیونالیست هرگز برای مرگ دو سوم ملت ایران ماتم نگرفتند</ref><ref>روح‌الله حسینیان: ناکامی مشروطه ناشی از کنار کشیدن علما بود</ref><ref>حسینیان: هاشمی در حمایت از رهبری قیام کند</ref>
۳۱۴-محمد صادق امینی مسجد سلیمانی،
۳۱۵-سیفعلی محمدزاده شبستری،
۳۱۶-حمید هوشنگی (دانشگاه امام صادق)،<ref>آرای علامه نایینی و شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۳۱۷-وحید بهرامی،<ref>چرا از مشروطه خواهی کنار کشید؟ - مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران</ref>
۳۱۸-مهدی ابوطالبی (گروه تاریخ و اندیشه معاصر مؤسسه امام خمینی)،<ref>شخصیت شیخ فضل‌الله پیش از به دار آویخته شدن ترور شده بود</ref>
۳۱۹-علی اسلامی (مجلس خبرگان رهبری، امام جمعه تاکستان)،
۳۲۰-اکبر رضی زاده،
۳۲۱-سید احمد سجادی،<ref>مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری نور راسخون، عضو هیئت مدیره مؤسسه فرهنگی اطلاع‌رسانی تبیان، ریاست مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، ریاست دانشگاه علوم قرآن اصفهان، مشاور پژوهشی سازمان اوقاف و امور خیریه از جمله سمتهای ایشان است.</ref><ref>شهید فتنه- ویژه نامه شهادت آیت الله شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۳۲۲-سیدعباس موسویان (دانشگاه امام صادق)،
۳۲۳-مهدی عالمزاده (استاد حوزه علمیه)،
۳۲۴-احمد رهدار سیستانی (پایگاه اندیشوران حوزه)،
۳۲۵-محسن اکبری شاهرودی،
۳۲۶-پژوهشگر انوشه میرمرعشی،<ref>بررسی مختصر حادثه تاریخی به شهادت رساندن شیخ فضل‌الله نوری توسط عناصر فراماسونر مشروطه خواه به مناسبت 11 مرداد سالروز شهادتش</ref>
۳۲۷-ولی‌الله مصائبی (معاون فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی استان سمنان)،
۳۲۸-مسعود صدوق،
۳۲۹-سید مجید حسن‌زاده طباطبایی (پایگاه مجلات تخصصی نور)،
۳۳۰-جواد قدوسی فر (دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان قزوین)،
۳۳۱-حسین محمودی کجوری مازندرانی (فرمانده سپاه ناحیه نور)،
۳۳۲-شاه حسینی کجوری مازندرانی (مسئول فرهنگی و تبلیغات سپاه ناحیه نور)،
۳۳۳-سید احمد حسینیان کجوری مازندرانی (مسئول نمایندگی ولی فقیه در سپاه ناحیه نور)،
۳۳۴-مظفر نامدار گیلانی،<ref>تجربه مشروطه روحانیت را به نظامسازی سوق داد، خبرگزاری رسا ـ مرحوم شیخ فضل‌الله نوری مقلد نیست برای همین مشروطه را به عنوان یک نظریه دربست نمی‌پذیرد و در مرحله نظامسازی حرف خود را می‌زند</ref>
۳۳۵-غلامحسین زرگرینژاد بجنوردی خراسانی (نویسنده کتاب رسائل مشروطیت)،<ref>کتاب رسائل مشروطیت (۱۸ رساله و لایحه دربارهٔ مشروطیت) - دکتر غلامحسین زرگری نژاد ـ استاد دانشگاه شهید بهشتی</ref>
۳۳۶-سید حسین جعفری (مازندرانی)،<ref>با همکاری شورا و شهرداری نور فیلم شیخ فضل‌الله نوری کلید خواهد خورد - کارگردان سید محمد حسنی، مجری طرح مؤسسه فرهنگی هنری تبیان فیلم و تهیه کننده سید حسین جعفری - سایت سینما و تلویزیون - اردیبهشت ۱۳۹۴</ref>
۳۳۷-محمد علی جاودان تهرانی،<ref>مرحوم منذر فهم درست خود از مشروطه را مرهون آیت الله لنکرانی است</ref><ref>حجت‌الاسلام جاودان مطرح کرد , ویژگی که انسان را به کمال می‌رساند</ref>
۳۳۸-حسین خیرآبادی خراسانی،
۳۳۹-علیرضا زاکانی تهرانی،
۳۴۰-عبدالحسین خسروپناه دزفولی (دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام)،<ref>پاسخ حجت الاسلام خسروپناه به شبه‌های دربارهٔ اختلاف علما در عصر شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>جریان شناسی فکری تاریخ معاصر ایران با بهره از آثار مرحوم منذر تدوین شود</ref><ref>خط سیر فقه و فقها در دوران قاجار</ref><ref>اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نائینی</ref>
۳۴۱-روح‌الله گلزاری (رئیس اداره اوقاف شهرری)،
۳۴۲-علی نعمتزاده مرندی،
۳۴۳-احمد شجونی فومنی گیلانی (عضو جامعه وعاظ تهران)،
۳۴۴-مهدی محمدی پور آبادانی،
۳۴۵-علی فتح الله زاده (نمایشگاه دائمی مشروطه و شیخ فضل الله نوری ،رئیس اداره پاسخگویی و خدمات فرهنگی حرم کریمه اهل بیت)،<ref>برپایی نمایشگاه دائمی مشروطه و شیخ فضل الله نوری در صحن امام رضا علیه السلام, رئیس اداره پاسخگویی و خدمات فرهنگی آستان مقدس حضرت معصومه(س): به دنبال ارتقای بینش دینی زائران در خدمات فرهنگی هستیم</ref>
۳۴۶-محمد علی آفرین اهوازی،
۳۴۷-شیخ هادی قبادی بایگانی،<ref>شهید شیخ فضل‌الله نوری و مشروطه مشروعه</ref>
۳۴۸-سید محمد مهدی میرباقری قمی (رئیس فرهنگستان علوم اسلامی)،<ref>(بررسی رویکرد امام خمینی (س) در تعریف فقه حکومتی)</ref>
۳۴۹-هادی خنجری (فرماندار شهرستان نور، استانداری مازندران)،<ref>خنجری: شیخ فضل‌الله نوری در زادگاهش نیز مظلوم است.</ref><ref>شخصیت شیخ فضل‌الله نوری در تاریخ ایران به‌درستی تبیین نشده است</ref>
۳۵۰-احمد سالک کاشانی فرزند محمود سالک کاشانی،
۳۵۱-عماد افروغ شیرازی،<ref>ربط دو گفتمان مشروطه و انقلاب اسلامی</ref>
۳۵۲-غلامحسین ابراهیمی دینانی خمینی شهری اصفهانی،
۳۵۳-سید مصطفی تقوی فرزند میر احمد تقوی بهبهانی،<ref>ماجرای اتهام پول گرفتن شیخ فضل‌الله از شاهان قاجار!</ref><ref>تدوین متمم قانون اساس</ref>
۳۵۴-عبدالله زاده پاشاکی (امام جمعه رشت)،
۳۵۵-سیداحمدمیرعمادی،
۳۵۶-سید یوسف طباطبائی نژاد،
۳۵۷-سید محمدمهدی سعیدی گلپایگانی (مشهور به سید محمد سعیدی)،
۳۵۸-علی خاتمی (امام جمعه زنجان)،
۳۵۹-سید مهدی امیریارجمند (امام جمعه شهرستان نور)،
۳۶۰-اسکندر یارنسب (مدیرکل فرهنگی و تبلیغات بنیاد شهید و امور ایثارگران)،
۳۶۱-اسدالله ایمانی کازرونی (نماینده ولی فقیه در استان فارس)،
۳۶۲-عباسعلی کدخدائی الیادرانی اصفهانی،
۳۶۳-احمد جان میرزایی (پژوهشگر، نویسنده و کارگردان)،
۳۶۴-محمد نبی حبیبی (دبیرکل حزب مؤتلفه اسلامی)،<ref>جامعتین اگر صلاح می‌داند سریعتر به اعلامنظر برسد</ref>
۳۶۵-مصطفی پورمحمدی قمی (وزیر دادگستری)،
۳۶۶-عبدالله زاده پاشاکی،
۳۶۷-حسینعلی امیری (عضو شورای نگهبان)،
۳۶۸-شفیع آقامحمدیان (مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی)،
۳۶۹-ابراهیم پورفرزیب (مولایی)،
۳۷۰-عبدالسید محمودی (دبیرکل حزب مؤتلفه اسلامی)،<ref>مراسم سالگرد شهادت آیت الله شیخ فضل‌الله نوری در قم برگزار شد</ref>
۳۷۱-مسعود دهنمکی اَهَری،
۳۷۲-محمّد شاهرخ همدانی،<ref>شهادت شیخ فضل‌الله نوری، نتیجه خلاء حوزهٔ نجف از عرفان بود</ref>
۳۷۳-حسن ممدوحی کرمانشاهی،
۳۷۴-فؤاد کریمی اهوازی،<ref>فؤاد کریمی در گفت و گو با ایسنا: شیخ فضل‌الله نوری توسط جریانی مذهبی- سیاسی حذف و به حکم یک قاضی مجتهد اعدام شد</ref>
۳۷۵-محمد جواد محمدی کجوری مازندرانی،
۳۷۶-احمد کیخسروی (رئیس کل دادگستری خراسان شمالی)،
۳۷۷-روح‌الله فاطمی،
۳۷۸-سید محمد حسینی الموسوی زنجانی،
۳۷۹-محمدرضا محمدی،<ref>به یاد شهدای سلیاکتی، مراسم گرامیداشت نهم مرداد سالروز شهادت شیخ فضل‌الله نوری، حجت الاسلام محمدی: شیخ فضل‌الله تن به شهادت داد تا تابعیت کفر را نپذیرد.</ref><ref>حجت الاسلام محمدی:شیخ فضل الله تن به شهادت داد تا تابعیت کفر را نپذیرد : در آستانه نهم مرداد سالروز شهادت مجاهد نستوه و عالم مبارز شیخ فضل الله نوری شامگاه دیشب مراسم گرامیداشتی در محل برگزاری جشنواره فرهنگی ساحل سالم برگزار شد.</ref>
۳۸۰-محمد محمدی گلپایگانی،
۳۸۱-سید رضی موسوی شکوری،
۳۸۲-محمدرضا نقدی نجفی،
۳۸۳-سید هادی حسینی امین خوزستانی،
۳۸۴-اسماعیل سیاوشی،
۳۸۵-محمدمهدی عبدخدایی،
۳۸۶-مجتبی فرازمند،
۳۸۷-سیدیونس موسوی سرچشمه،
۳۸۸-علی بنایی قمی،
۳۸۹-علی اکبر کیخا سیستانی (امام جمعه شهرستان زابل)،
۳۹۰-احمد نجابت،
۳۹۱-حسین مظاهری (تیران) اصفهانی،
۳۹۲-عزیز جوانپور (رئیس دانشگاه آزاد تبریز)،
۳۹۳-عماد افروغ شیرازی،
۳۹۴-عبدالمجید معادیخواه،
۳۹۵-غلامرضا جلالی،
۳۹۶-بهزاد نبوی تهرانی،<ref>گفتوگویایسنا با بهزاد نبوی* خواسته‌های مردم و نخبگان در حرکت انقلاب اسلامی همان خواسته‌های ضد استبدادی و ضد استعماری بود</ref>
۳۹۷-علاءالدین بروجردی (رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس)،
۳۹۸-حسینی همدانی (امام جمعه کرج)،
۳۹۹-شعبان تقیخانی (نماینده ولی فقیه قزوین)،
۴۰۰-محمدعلی رامین دزفولی،
۴۰۲-علی محمد طرفداری،
۴۰۳-پژوهشگر: زهرا کولیوند تهرانی،<ref>یادی از شیخ فضل‌الله پژوه معاصر</ref>
۴۰۴-محمود احمدی‌نژاد آرادانی (گرمساری) سمنانی (ششمین رئیس جمهور ایران)،<ref>رئیس جمهور درهمایش «یکصدمین سال قانونگذاری، نیازها و چالشها»: امروز مجلس و دولت پرچمدار عدالت هستند عناصر زبون دشمن از تلاشهای توطئه آمیز خود طرفی نمی‌بندند</ref>
۴۰۵-حسین الله کرم،
۴۰۶-اسدالله بادامچیان تهرانی (شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی)،<ref>بادامچیان: نبود عنصر اسلامیت از نقاط ضعف و عامل شکست مشروطیت بود</ref>
۴۰۷-محمدکاظم انبارلویی،<ref>باید از تاریخ عبرت بگیریم</ref><ref>غیرت ملی و نوامیس سیاسی و اقتصادی</ref>
۴۰۹-محسن کمالیان (پایگاه صدر پژوهی)،<ref>آیا سید جمالالدین واعظ اصفهانی، بیدین، لامذهب و نامسلمان بود؟</ref>
۴۱۰-جواد منصوری کاشانی،
۴۱۱-سید محمد خاتمی اردکانی یزدی (پنجمین رئیس جمهور ایران)،<ref>رئیس جمهور در جمع مردم شهرستان نور: نور یکی از مستعدترین نقاط کشور برای گسترش صنعت جهانگردی است</ref><ref>ناگفته‌های حسین مظفر از هیئت دولت دوم خرداد … دیدم در کتاب تاریخ نام شهید را از جلوی اسامی شیخ فضل‌الله نوری و شهید مدرس برداشته و افراد دیگری را بزرگنمایی کرده‌اند و عناصر اصلی نظام را که پایهگذار نظام بودند کوچکنمایی کرده‌اند. دستور دادم همه این کتابها را از سراسر کشور جمع کنند و نگذاشتم به مدارس برود و دادم کتاب تاریخ را بازنویسی کردند. این مسئله به آقای خاتمی منتقل شد و مرا خواست و پرسید: «چرا این کار را کردی؟» ولی وقتی برایشان توضیح دادم، مقاومت نکردند…</ref>
۴۱۲-انتقال به ۲۳۷
۴۱۳-عباسعلی اسدی تبریزی،
۴۱۴-رضا قلی پور (مدیر حوزه علمیه آمل)،
۴۱۵-شیخ حسین انصاریان خوانساری اصفهانی فرزند محمدباقر،
۴۱۶-سید جلیل مرتضوی (امام جمعه آمل)،
۴۱۷-مهدی حسنزاده (حوزه علمیه)،
۴۱۸-حیدر مصلحی شهرضایی اصفهانی،<ref>دشمن بیشترین سرمایهگذاری را برای نفوذ در حوزه‌های علمیه انجام داده است.</ref>
۴۱۹-بهروز افخمی تهرانی،
۴۲۰-سید علی حسینی پور (مدیر حوزه علمیه استان مرکزی)،
۴۲۱-سید محمد ابراهیمزاده هاشمی،
۴۲۲-محسن سنجری،
۴۲۳-رسول سنایی راد،
۴۲۴-سید جلال حسینی (استاد دانشگاه، کارشناس مسائل سیاسی)،
۴۲۵-محسن مهاجرنیا (هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)،
۴۲۶-سید داوود موسوی کجوری مازندرانی (امام جمعه محمودآباد)،
۴۲۷-اسماعیل فلاحیان (بانک اطلاعات صنعت ایران،<ref>گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین فلاح، نقش یک روحانی نفوذی در اعدام شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۴۲۸-محمد صباحی (امام جمعه کرمان)،
۴۲۹-جعفر جوادشجونی فومنی گیلانی (جامعه روحانیت مبارز تهران)،<ref>مصاحبه با حجه الاسلام و المسلمین شجونی - انقلاب را با مسّاهم الله بالخیر نمی‌توان حفظ کرد</ref>
۴۳۰-محمد امیدی استاد دانشگاه‌های قزوین،<ref>شیخ فضل‌الله نوری از طرفداران مشروطه مشروعه بود.</ref>
۴۳۱-علی آل داود (بنیاد محقق طباطبایی)،<ref>در محضر خوزستان: اسناد حقوقی عهد ناصری/ منصوره اتحادیه (نظام مافی)، سعید روحی؛ 4شگفتاری از علی آل داود.</ref>
۴۳۲-سعید روحی (بنیاد محقق طباطبایی)،<ref>همان. - پیشگفتار</ref>
۴۳۳-سید محسن محمودی (امام جمعه ورامین)،<ref>دغدغه امروزمردم بیکاری است/لزوم تعیین تکلیف پرونده حقوق‌های نجومی</ref>
۴۳۴-منصور مسگرا (سرهنگ مسگرا)،<ref>جلسات قرآن خود در مسجد شیخ فضل‌الله</ref>
۴۳۵-حسین روحانی صدر (جامعة علوم القرآن)،
۴۳۶-حسین شریعتمداری دماوندی،
۴۳۷-احمد شاکری تهرانی (شورای سردبیری ماهنامه ادبیات داستانی، هیئت مدیره انجمن قلم ایران)،<ref>رمان «انجمن مخفی»، ماجرای نهضت مشروطه و ریخته شدن خون شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>طهران، بیپیشینه به سراغ مشروطه می‌رود</ref>
۴۳۸-میثم عبداللهی گیلانی (مؤسسه مطالعات مبارزات اسلامی گیلان)،
۴۳۹-سیدامیر سادات کرمی مازندرانی (کارشناس مسائل سیاسی)،
۴۴۰-محمود شربیانی (امام جمعه عجب شیر)،
۴۴۱-مجتبی روحانی (امام جمعه بابل)،
۴۴۲-محمد مهدی اباذری،
۴۴۳-محمد علی لیالی،
۴۴۴-حسن عرفان طبائ،
۴۴۵-عبدالله شهبازی شیرازی فرزند حبیب‌الله شهبازی کوهمره سرخی،<ref>بانی حکم اعدام «شیخ شهید» چه کسی بود. جریانهای فکری مشروطیت، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.</ref>
۴۴۵-حسن شایانفر (مؤسسه کیهان)،
۴۴۵-سید صمصام الدین قوامی (بنیاد فقهی مدیریت اسلامی)،
۴۴۶-مصطفی حسناتی (امام جمعه نجف آباد)،
۴۴۷-عبدالکریم عابدینی (نماینده ولی فقیه در استان قزوین)،
۴۴۸-سید ابوالحسن حسنزاده (امام جمعه اهواز)،
۴۴۹-حاج ناصر آخوند قزل پالیزان ایرندگانی (خاش) بلوچستانی (امام جمعه اهل سنت)،<ref>سنی و شیعه، ستیز با دشمنان اسلام و استکبار را واجب می‌داند</ref>
۴۵۰-سیدمرتضی اصفهانی (امام جمعه قاین)،
۴۵۱-محمّد امیری سوادکوهی مازندرانی،<ref>طبرستان پایه‌گذار اوّلین حکومت سادات و علویان در ایران است.</ref>
۴۵۲-عبدالرحیم اباذری (۱۳۳۹ شهر میانه، آذربایجان شرقی) (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان وّ …)،<ref>5 آسیبی که جمهوری اسلامی را تهدید می‌کنند</ref><ref>انقلاب اسلامی و آفت فرصت طلبان</ref>
۴۶۰-احمد سعادت،<ref>چرا شیخ از مشروطه خواهی دست کشید؟</ref>
۴۶۱-عبدالرحمن باقرزاده بابلی مازندرانی،<ref>امام جمعه شهرستان نور دکتر باقرزاده: مرحوم شیخ فضل‌الله نماد بصیرت و کشته جهالت شد.</ref>
۴۶۲-ابوالقاسم یعقوبی (امام جمعه بجنورد)،
۴۶۴-سید احمد میرعمادی (نماینده ولی فقیه در لرستان)،
۴۶۵-یدالله جوانی اصفهانی،
۴۶۶-محمدعلی حاجی زاده (حوزه علمیه مازندران)،
۴۶۷-مجتبی فدا (سرتیپ اصفهان)،
۴۶۸-محمد صادق یوسفعلی (جامعه روحانیت شیراز)،
۴۶۹-ستار شهوازی مسجد سلیمان بختیاری،<ref>بازخوانی روزنامه شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>مطبوعات اصفهان در دوران قاجار</ref>
۴۷۰-علی اصغر شکروی،
۴۷۱-علیرضا اعرافی میبدی یزدی (رئیس جامعه المصطفی العالمیه)،
۴۲۲-عباس جعفری فراهانی (جونوشی فرمهینی فراهانی) مسئولیت اداره اسناد و اطلاعات مجمع جهانی اهل بیت و …،<ref>یادی از عالم زمانشناس شهید شیخ فضل‌الله نوری - شیخ شهید؛ فراتر از زمان</ref>
۴۷۳-مصطفی معلمی (هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ساری و …)،
<ref>یادی از عالم زمانشناس شهید شیخ فضل‌الله نوری - شیخ شهید؛ فراتر از زمان</ref><ref>نقش دانشمندان طبرستانی و محیط علمی آن در انتقال دانش عصر ساسانی به تمدن اسلامی</ref>
<ref>پژوهشی دربارهٔ نسبت صحیح طبرسی</ref>
۴۷۴-سید حسن عاملی (محمدیه) اردبیلی (نماینده ولی فقیه و امام جمعه اردبیل)،
۴۷۵-جواد کریمی قدوسی خراسانی (جبهه پایداری)،
۴۷۶-محمدباقر قالیباف (طرقبه) خراسانی (فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شهردار تهران و …)،<ref>1-... افتتاح پل غیرهمسطح محمد علی جناح-شیخ فضل‌الله نوری /2-... با حضور محمدباقر قالیباف شهردار تهران سومین پل کابلی معلق تهران روی بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری بهره‌برداری… / 3-صفحه اینترنتی حامیان دکتر قالیباف - پلی که آرامش ترافیکی را بازمی‌گرداند-... پلهای 6 گانه تقاطع شیخ فضل‌الله -جناح…</ref><ref>دکترعلی اکبر ولایتی: مشاور مقام معظم رهبری، تمام صحبتهای من با قالیباف تا زمان به نتیجه رسیدن، فقط یک ربع طول کشید. .... همتراز و هم عقیده مرحوم شیخ فضل‌الله نوری که در مسجد مدرسه مروی پشت سر ایشان نماز خوانده بود …</ref>
۴۷۷-مهدی محدثزاده فرزند میرزا محسن محدثزاده فرزند شیخ عباس قمی (خاتم المحدثین)،
۴۷۸-رضا بردستانی (دَیّر) بوشهری،<ref>پیشوای مطلق، شرحی برکتاب «فراتر از روش آزمون و خطا»</ref>
۴۷۹-پیروز مجتهدزاده نوری (کجوری) مازندرانی،<ref>نور از منظر صاحب نظران (دکتر پیروز مجتهدزاده), برگرفته از: کتاب شهرستان نور</ref>
۴۸۰-احمد مسجد جامعی تهرانی فرزند مصطفی مسجدجامعی تهرانی<ref>مراسم هفتم محمد ابراهیم باستانی صبح در مسجد شیخ فضل‌الله نوری در خیابان شیخ فضل‌الله نوری</ref><ref>مقاله فارس گزارش میدهداز خانه مخروبه شیخ فضل‌الله نوری تا وعده‌های آقای رئیس - … شیخ فضل‌الله نوری خواستار مشروطه مشروعه بود…
احمد مسجد جامعی در حاشیه بازدید از منزل شیخ فضل‌الله نوری، که در نزدیکی ساختمان شهرداری و شورا واقع شده است، از وضعیت نابسامان این خانه تاریخی انتقاد کرد و اظهار داشت: اینجا منزل شیخ فضل‌الله نوری از رهبران مشروطه است و کوچه و مسجد این محل نیز به نام وی ثبت شده است.</ref>،
۴۸۱-رضا استادی مقدم تهرانی فرزند حاج خداداد (سخنران مراسم افتتاح حوزه علمیه شیخ فضل‌الله نوری شهر بلده)،<ref>تنها یادگار آیت الله شیخ فضل‌الله نوری در غربت: شهری با سیزده هزار دانشجو و یک حوزه علمیه.</ref>
۴۸۲-ذبیح‌الله اسماعیلی (حوزه و مدرسه علمیه شیخ فضل‌الله نوری، بلده، کجور، مازندران)،<ref>شهری با سیزده هزار دانشجو و یک حوزه علمیه فصلی</ref>
۴۸۳-هادی قبادی فرزند حاج قربانعلی قبادی،
۴۸۴-عبدالحسین رحمتینیا (حوزه علمیه استان تهران، امام جمعه پیشوای ورامین)،
۴۸۵-اکبر ثبوت تهرانی،<ref>گپ ثبوت (٣٣), موضوع برنامه: تاریخ مشروطه ونقش علمادرروندانقلاب مشروطه قسمت ٣٣, کارشناس ومجری: محمد محبی، مهمان :دکتر اکبر ثبوت، بررسی تاریخی شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۴۸۶-عبدالنبی نمازی (نماینده ولی فقیه در کاشان)،
۴۸۷-غلامعلی صفایی بوشهری (نماینده ولی فقیه در بوشهر)،
۴۸۸-مجتبی زارعی ساروی مازندرانی (هیئت علمی اندیشه سیاسی اسلام)،<ref>دانشگاه تربیت مدرس</ref><ref>پرسش تشییعکنندگان شهدای رجعتکرده از سوریه از «سخنران سوادکوه»</ref>
۴۸۹-روحالامین سعیدی (پژوهشگر مسائل سیاسی و بینالمللی)،<ref>نشست «انقلاب اسلامی و مقابله با خطر نفوذ»</ref>
۴۹۰-حمید رضا نیکو گفتارصفا (پژوهشنامه حقوق اسلامی)،<ref>مجلس و قانون در نظر و عمل شیخ فضل‌الله نوری، نویسنده: حمید رضا نیکو گفتارصفا (1)</ref>
۴۹۱-منوچهر محمدی کرمانی (شورایعالی انقلاب فرهنگی، مدیریت گروه روابط بینالملل دانشگاه تهران، هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و …)،<ref>گفتوگو با دکتر منوچهر محمدی: چرا انقلاب فرانسه از بین رفت و انقلاب اسلامی ماندگار شد؟ , معرفی کتاب: انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلابهای فرانسه و روسیه</ref>
۴۹۲-رضا غلامی تهرانی (مؤسس و رئیس مرکز پژوهشهای علوم انسانیِ اسلامی صدرا)
<ref>اقتصاد مقاومتی سابقه ای ۱۵۰ ساله در تاریخ کشور دارد</ref><ref>اقتصاد مقاومتی یعنی یک اقتصاد پیشرفته اسلامی و دانش محور</ref>،
۴۹۳-مرتضی علویان مازندرانی،<ref>مروری بر زندگی، فعالیتها و اندیشه‌های آیت الله شیخ فضل‌الله نوری، رواق اندیشه، شمارهٔ 7</ref>
۴۹۴-علی درگاهی (مدیریت مساجد و هیئتهای تشکلهای مردمی)،
۴۹۵-علی اصغر زارعی (نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی)،
۴۹۶-محمدجواد فاضل لنکرانی<ref>سخنرانی شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی در کنگره بزرگداشت مرحوم محدّث قمی (ره)</ref> فرزند محمد موحدی معروف به محمد فاضل لنکرانی،
۴۹۷-سید مرتضی آوینی (شهر ری) تهرانی،
۴۹۸-محمد سلیمانی (خشت) کازرونی (شورای دانشگاه علم و صنعت ایران، کمیته ملی ارتباطات کمیسیون ملی یونسکو، ...)،<ref>دکتر محمد سلیمانی، وزیر اسیق ارتباطات و نماینده سابق مجلس و استاد دانشگاه علم و صنعت، نقش دولت یازدهم در راستای دو قطبی کردن جامعه/ لبخند زدن به دشمن و اخم …</ref>
۴۹۹-حسین مظفر مَلایری همدانی (هیئت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاون نظارت مجلس شورای اسلامی و …)،<ref>ناگفته‌های «مظفر» از هیئت دولت دوم خرداد</ref>
۵۰۱-محمد ساداتی نژاد (رئیس گروه مطالعاتی اسلام و روابط بین الملل وزارت امور خارجه)<ref>وحدت جهان اسلام در گفتمان دارالاسلام, نگاه فقها به دیپلماسی چگونه است؟</ref>
۵۱۰-محسن مؤمنی شریف،<ref>محسن مؤمنی شریف رئیس حوزه هنری - حکایت پای دار: روایت زندگی شهید شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۵۲۰-احمد امیرسلیمانی (شهردار شهر آمل)،
۵۲۱-سعید اسدی‌فر،<ref>سعید اسدی‌فر توسط انجمن قلم، زندگینامه داستانی شیخ فضل‌الله نوری و علامه محمدرضا حکیمی را آماده برای عرضه به بازار کتاب کرده است.</ref>
۵۲۲- محمد خانی،<ref>آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی واصل نظارت بر مصوبات مجلس شورای ملی / محمد خانی </ref>
۵۵۰-دکتر بتول یوسفی (معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی)،<ref>مناظره علمی در خانه بیداری اسلامی برگزار شد؛ یوسفی: علما در دوران مشروطه همدیگر را درست نمی‌دیدند</ref>
۵۵۱-مصطفی بروجردی<ref>نخستین فریادگر مشروعه در بیداد مشروطه (۱۳۶۰)</ref>
۵۵۲-دکتر کبری خزعلی (گروه معارف اسلامي دانشکده پزشکي، شورای عالی انقلاب فرهنگی و ...) فرزند ابوالقاسم خزعلی بروجردی<ref>فقط ستاد اجرایی 2030 متوقف شده است/ هر چه بیشتر عقب نشستیم بیشتر تحقیر شدیم/ اطلاعات زنان بیوه را می‌فروشند</ref>،
۵۵۳-دکتر جمیله علم‌الهدی (رئیس کمیسیون تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی و ...)<ref>همسر حجت الاسلام والمسلمین رئیسی در همایش بانوان انقلابی استان همدان مطرح کرد: جمیله علم الهدی در همدان: انقلاب امام علیه تمدن غربی ملحد بود/دیوار کشی جنسیتی به صورت انتزاعی حاصل تمدن غربی است</ref>،
۵۶۱-سید حسن مصطفوی خمینی فرزند سید احمد مصطفوی خمینی و سیده فاطمه طباطبایی (متولی آرامگاه روح‌الله خمینی و عضو هیئت مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی)،<ref>... برهمین اساس جای آن هست که از این مجاهد نستوه شیخ شهید فضل‌الله نوری هم یادی بکنیم که خطر نفوذ استعمار را در هر نهضتی متذکر شدند واین برای ما درس عبرتی است … -موسسه فرهنگی قرآن وعترت افق روشن - امام خمینی (ره) در کلام حجه الاسلام سید حسن خمینی -دوشنبه هفتم دی ۱۳۹۴</ref>
۵۶۲-مهدی چمران تهرانی (عضو هیئت موسس ملی جبهه مردمی نیروهای انقلاب, رئیس دوره دوم و سوم شورای اسلامی شهر تهران و ...)،<ref>اولین مجمع ملی جبهه مردمی نیروهای انقلاب 5 اسفند با حضور 3 هزار از اقشار مختلف مردم در مجتمع شهر آفتاب, قرائت بخشی از دعای افتتاح و سخنرانی دبیر کل موسس جبهه مردمی محمدحسن رحیمیان اصفهانی (نماینده ولی فقیه مسجد مقدس جمکران), ... در پشت سر محل استقرار هیئت موسس هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی بنری مشاهده می‌شد که بر روی آن تصاویر شهدا و انقلابیون تاریخ معاصر ایران خودنمایی می‌کرد. تمثال شهیدان شیخ‌فضل‌الله نوری ... و همچنین شهدای جنگ تحمیلی و شهید احمدی روشن و سایر شهدای هسته‌ای در کنار هم قرار داده شده بود. بر روی این بنر جمله زیبایی به این شرح نوشته شده بود: "این خط سرخ افتخار با فعالیتهای بیشتر دشمن ادامه دارد</ref>
۵۶۳-قاسم تبریزی (محمد قاسم مصور تبریزی یا سراجای نقاش)،<ref>عصر اندیشه - می‌خواستند امام را مانند شیخ فضل‌الله اعدام کنند</ref><ref>آیا مصدق به تنهایی در ملیشدن صنعت نفت نقش داشت/ واکاویی فعالیت نیروهای مذهبی در جریان ملی شدن نفت</ref>
۵۶۴-علی اردشیر لاریجانی (دومین دبیر شورای عالی امنیت ملی، رئیس مجلس شورای اسلامی دوره هشتم، نهم و دهم و …)،<ref>باید آداب جمهوریت را فهمید و به آن پایبند بود - پایگاه خبری تحلیلی انتخاب</ref><ref>شرایط بحرین عدالتی است که آمریکا مطرح می‌کند/دروغگویی در دنیای سیاست باب شده است</ref><ref>طرح برخي مسائل در جامعه غلط است</ref><ref>هزینه‌های جاری کشور اعتباری برای پروژه‌های عمرانی باقی نگذاشته است/سهام عدالت از هدف اصلی خود دور شد. رئیس مجلس شورای اسلامی</ref>
۵۶۷-مرتضوی‬ ‫مصطفی‬‫ اصفهانی‬‫ (مؤسسه امام خميني, گروه تاريخ و انديشه معاص)،‬<ref>‫با‬ ‫انحراف‬ مشروطه ‫مشروعه‬ ‫بر‬ ‫دار ‫رفت‬,‬‬ ‫بر گرفته‬‬ ‫از ‫کتاب‬ بیداری‬ ‫اسلامی‬</ref>
۵۶۸-علیرضا جوادزاده (استاديار گروه «تاريخ انديشه معاصر» مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني)<ref>بررسی چهار نظریه درتحلیل اختاف سیاسی فقهای شیعه در نهضت مشروطیت ایران</ref>
۵۶۹-محمد واعظزاده خراسانی (مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی)<ref>منتقدان مشروطیت، به مرور زیاد شدند</ref> (مؤسس و رئیس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی)،
۵۸۰-سعید جلیلی خراسانی (دفاع مقدس-عملیات کربلای ۵، سومین دبیر شورای عالی امنیت ملی، عضو شورای راهبردی روابط خارجی و …)،<ref>گفتاری خواندنی از سعید جلیلی دربارهٔ فتنه-سعید جلیلی</ref>
۵۸۲-سید حمید روحانی (زیارتی مهدیشهری سمنانی)،<ref>خبرگزاری رسا - یادواره شهید شیخ فضل‌الله نوری و 80 شهید محله مصلی اصفهان</ref><ref>عبرت‌ها و پندهای تاریخ ما</ref>
۵۸۷-محمدتقی مصباح یزدی (رئیس مؤسسهٔ علمی پژوهشی امام خمینی، همچنین رئیس شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت و ...)
۵۸۸-غلامحسین محسنی اژه‌ای اصفهانی،
۵۸۹-سید احمد علم الهدی خراسانی (نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، مجلس خبرگان رهبری)
۵۹۰-محمدحسن رحیمیان اصفهانی (نماینده ولی فقیه مسجد مقدس جمکران)،
۵۹۱-سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (معروف به علامه رفیعی) فرزند سید ابراهیم (ذریه سید میرزا محمد زمان طالقانی قزوینی)،
۵۹۲-سید محمدرضا مدرسی یزدی فرزند سید جواد (شورای نگهبان قانون اساسی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)،<ref>عضو فقهای شورای نگهبان:نقشه راه انقلاب اسلامی با تبعیت از فرامین رهبری محقق خواهد شد</ref><ref>تنها نیرویی که می‌تواند در برابر دشمن بایستد قدرت روحانیت اصیل و متعهد است، همایش طلاب و فضلای اردکان</ref>
۵۹۳-عباس کعبی نسب لشکرآبادی اهوازی (مجلس خبرگان رهبری و …)،<ref>آیت الله وحید: با وجود این سید (رهبر انقلاب) خیال مان راحت است</ref>
<ref>مقالات در زمینه‌های فقهی و حقوقی از جمله آنها نوآوریهای فقهی آیت الله شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۵۹۴-محسن مجتهد شبستری (نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی، شورای مرکزی جامعهٔ روحانیت مبارز تهران)،<ref>آیت الله محسن مجتهد شبستری، نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی: بی بصیرتی در دوره مشروطه موجب شهادت شیخ فضل‌الله شد. خبرگزاری «حوزه» در تبریز</ref>
۵۹۵-سید یوسف طباطبایی نژاد ظفرقندی اردستانی اصفهانی (نماینده ولی فقیه در استان اصفهان)،<ref>فضای مجازی بویی از دین نبرده، "شهادت شیخ فضل‌الله نوری می‌تواند برای ما یک درس عبرت باشد، امام خمینی (ره) در این راستا گفتند اگر مشروطه از مسیرش منحرف شد به این دلیل بود که دشمن در کشور ما احزاب را بهوجود آورد."</ref>
۵۹۶-سید هادی خسروشاهی تبریزی,<ref>مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران - ویژه دومین سالگرد درگذشت استاد دکتر علی ابوالحسنی - حجتالاسلام سیدهادی خسروشاهی: «منذر» اولین کسی بود که اثری مستقل در رد اتهامات شیخ فضل‌الله نوری نگاشت</ref>
۵۹۷-سید احمد خاتمی (سادات) سمنانی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، هیئت رئیسه مجلس خبرگان، هیئت مدیره مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، شورایعالی مجمع جهانی اهل بیت)، ۵۹۸-محمد امامی کاشانی، ۵۹۹-علی سعیدی شاهرودی (نماینده سیّد روح‌الله مصطفوی خمینی در سپاه، نماینده سید علی خامنه‌ای در سپاه)،<ref>کتاب: جریانشناسی نفوذ در انقلابها</ref><ref>علامه شهید مطهری از پیشتازان عرصه جهاد فکری و علمی است.</ref><ref>عامل مهم استقلال ایران، وجود روحانیت در کشور است</ref> و …
 
=== بخش سوم ===
'''فهرست هزار و چهارصد شخصیت -''' اسامی بخشی از '''دوستان و بزرگان''' در مورد '''آگاهی''' و '''دانش''' و '''مقام علمی''' شیخ فضل‌الله نوری نوشته و یا سخن گفتهاند (اسامی که به طور عمده از تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۵ هجری خورشیدی به تدریج به لیست اضافه شده):
 
۶۰۳-مجتبی ذوالنور ملایری،
۶۰۴-محمدحسن رحیمیان اصفهانی (رئیس تولیت مسجد مقدس جمکران)،
۶۰۵-علی اکبر صالحی (خاندان شهید ثالث آل برغانی قزوینی)، ۶۰۷-غلامحسین الهام اَندیمِشکی خوزستانی، ۶۰۸-محمدمهدی زاهدی کرمانی،
۶۰۶-ابوذر بیدار شریف اردبیلی،
۶۰۷-محمد جواد لاریجانی مازندرانی،
۶۱۰-محمد موسوی (معاون پژوهش مؤسسه فتوت)،<ref>جریان نفوذ در مشروطه کاری کرد که مردم برای اعدام شیخ فضل‌الله نوری کف بزنند/ فتنه جاری سال94 باز تولید فتنه سال88 است/ سکوت خواص موجب ادامه پیدا کردن فتنه 88 شد + تصاویر</ref>
۶۱۱-محمدمهدی فاطمی صدر (مدیر مدرسه شیعی وتر)،<ref>همان.</ref>
۶۱۲-ایمان امینی،<ref>از «مشروطه مشروعه» تا «نظارت استصوابی»، به بهانه سالروز میلاد شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۶۱۳-سیدمحمد موسوی کاشانی فرزند آقا سید محمود کاشانی فرزند سیدفضل الله (بَرزُک) کاشانی،
۶۱۴-محمود فرشیدی (وزیر اسبق آموزش و پرورش دولت نهم، دبیر کل کانون تربیت اسلامی)،<ref>وزیر اسبق آموزش و پرورش در دولت دکتر محمود احمدی‌نژاد: افرادی در تدوین کتب درسی نفوذ کرده بودند/ مجموع ساعات دینی در 12 سال تحصیلی سه ساعت کم شده است</ref>
۶۱۵-سید محمدمهدی میرباقری قمی<ref>تقوا وسیله رسیدن به فرقان است.
.... یک آقایی از علمای تهران به نام آیت الله آشیخ مهدی امیرکلاهی بود که در عصر مشروطه طلبه بود، در دورانی بود که شیخ فضل‌الله نوری را اعدام کردند. ایشان تعریف می‌کرد: «من در مدرسه مروی درس می‌خواندم. یک روز بیدار شدم و در مدرسه گشتی زدم اما کسی در مدرسه نبود، بیرون رفتم، مغازه‌ها بسته بود و کسی در خیابان نبود. کنجکاو شدم که چه اتفاقی افتاده تصمیم گرفتم به خیابان ناصر خسرو بیایم و علت را بپرسم. در بین راه یک جمعیت قابل توجهی را دیدم از آنها پرسیدم چه اتفاقی افتاده که کسی در خیابان و مغازه‌ها نیستند؟ خیلی طبیعی و عادی جواب دادند که شیخ فضل‌الله را دار زده بودند رفتیم نگاه کردیم…</ref>،
۶۱۶-عباس نوروزی همایون،
۶۱۷-سعید یزدانی (معاون فرماندار نور)،
۶۱۸-سیدمحمدرضا غیاثی کرمانی (طرزی راوری کرمانی)،
۶۱۹-روح الله فاطمی نسب (مدیر امور رسانه و اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س)، غرفه شهید شیخ فضل الله نوری در حرم مطهر)،<ref>رونمایی ازغرفه شیخ فضل الله نوری در حرم حضرت معصومه(س)</ref>
۶۲۰-فرود نودهی (مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی)،
۶۲۱-علی مصائبی (معاون فرهنگی پژوهشی و آموزشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان، مدیر کل جدید اوقاف آذربایجان شرقی)،<ref>شیخ فضل‌الله نوری یکی از بارزترین شخصیتهای دینی در ۱۰۰ سال اخیر</ref>
۶۲۲-غلامرضا خارکوهی گرگانی (گلستانی)،<ref>خاطرات حبیبالله طاهری گرگانی</ref><ref>چشماندازی به انقلاب مشروطه در ایالت استرآباد استان گلستان فعلی</ref>
۶۲۳-محمدتقی اکبرنژاد (رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن سازی)،
۶۲۴-علی کشوری بروجردی (دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی)،<ref>هشتمین جلسه از سلسله جلسات تبیین مفهوم "برنامهریزی با نگاه الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت" است که در تاریخ 10 آبان 1395 توسط حجتالإسلام و المسلمین علی کشوری</ref><ref>بررسی آثار نظم پیشنهادی جریان توسعه برای بخش قانونگذاری، بررسی ایرادات نظام قانونگذاری مدرن، جلسه نهم از سلسله جلسات تبیین مفهوم "برنامهریزی با نگاه الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت</ref><ref>سال نظام قانونگذاری با نگاه مدرن، شکست قطعی خورده</ref><ref>بررسی آثار نظم پیشنهادی جریان توسعه برای قانونگذاری</ref>
۶۲۵-شیخ علی فومنی رشتی (متولد ۱۲۶۸ق در رشت - دوم ربیعالثانی ۱۳۲۷ رشت)،
۶۲۶- شیخ ابوالحسن مرندی،<ref>باز شناسی زندگی شیخ ابوالحسن مرندی</ref>
۶۲۷-مهدی یعقوبی (۱۳۳۰- نماینده مجلس از تربت حیدریه)،
۶۲۸-سید ابوالقاسم داود الموسوی دامغانی (۱۳۲۳ - نماینده مجلس از رامهرمز)،
۶۳۰-علی معرفی زاده (۱۳۲۷ - نماینده مجلس از خرمشهر و شادگان)،
۶۳۱-محمد کلاته‌ای (۱۳۲۶ - نماینده مجلس از بجنورد)،
۶۳۲-نورالدین رحیمی (۱۳۱۴ - نماینده مجلس از خرمآباد)،
۶۳۳-ابوالقاسم رزاقی (۱۳۳۱ - نماینده مجلس از تنکابن و رامسرا)،
۶۳۴-غلامرضا سلطانی (۱۳۲۲ - نماینده مجلس از کرج)،
۶۳۵-سید حسن شاهچراغی (۱۳۳۱ - نماینده مجلس از دامغان)،
۶۳۶-محمد مصطفوی کرمانی (۱۳۱۵ - قاضی دادگستری)،
۶۳۷-فرج‌الله نصیری (۱۳۳۸ - قاضی دادگستری)،
۶۳۸-محمد جواد صدقیان کاشی (۱۳۳۰ - قاضی دادگستری)،
۶۴۰-علی محبی (۱۳۲۴ - قاضی دادگستری)،
۶۴۱-مهدی آشوری (۱۳۳۱ - قاضی دادگستری)،
۶۴۲-احمد خان احمدلو (۱۳۳۱ - قاضی دادگستری)،
۶۴۳-حسن خضری (۱۳۱۵ - قاضی دادگستری)،
۶۴۴-میر ولی رفیعی راد (۱۳۲۵ - قاضی دادگستری)،
۶۴۵-محمد خداپرست (قاضی دادگستری)،
۶۴۶-جعفر نیری (۱۳۲۸ - قاضی دادگستری)،
۶۴۷-محبوب شیری (۱۳۱۹ - قاضی دادگستری)،
۶۴۸-سید احمد قاسمیان (۱۳۱۷- کارآموز قضایی)،
۶۵۰-کمال الدین کیانوری (قاضی دادگستری)،
۶۵۱-عباس الحسینی الجوهری،<ref>کتاب خزائن الاشعار عباس الحسینی الجوهری، شعر به مناسبت شهادت شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۶۵۲-محمدتقی اکبرنژاد (رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن سازی)،<ref>گزارشی از دومین نشست تخصصی بررسی زوائد علم اصول</ref>
۶۵۳-ولی‌الله مصائبی (معاون فرهنگی تبلیغات اسلامی استان زنجان، (استان سمنان))،<ref>شیخ فضل‌الله نوری یکی از بارزترین شخصیتهای دینی در ۱۰۰ سال اخیر</ref>
۶۵۴-غلامعلی اسماعیلی کریزی (مدیر دفتر فرهنگ اسلامی)،
۶۵۵-سیدحسین میرخلیلی،
۶۵۷-ابوالقاسم طالبی اصفهانی (کارگردان سینما)،
۶۵۸-سید حسین خادمیان نوش آبادی تهرانی<ref>با روش عجیب نائینی و آخوند خراسانی، شیخ فضل‌الله نوری بالای دار رفت</ref> (روحانی زرد پوش، پایگاه اندیشوران حوزه)،
۶۶۰-محمد محمدی اشتهاردی،<ref>آخرین گفتار شیخ شهید فضل‌الله نوری، پیش از اعدام، داستان دوستان – از صفحه 607 تا 608</ref>
۶۶۱-محمد جعفربگلو،<ref>واکاوی انحراف انقلاب مشروطه در پی حذف نظارت استصوابی</ref>
۶۶۲-علیرضا اعرافی میبدی یزدی،<ref>اعتکاف مدرسه روح و تعالی انسان است/15 هزار نفر در قم معتکف می‌شوند</ref>
۶۶۳-احمد راهدار (مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح)،<ref>اولین دیالوگ شیعه با فلسفه سیاسی غرب</ref>
۶۶۴-امیر مسروری (اندیشکده مطالعات جهان اسلام)،<ref>بررسی تاکتیکهای مبارزاتی امام خمینی (ره) علیه جریانهای سکولار</ref>
۶۶۵-محمدعلی نکونام گلپایگانی اصفهانی (نماینده ولی فقیه در چهارمحال و بختیاری)،<ref>پیوند عمیق مردم با ولیفقیه رمز ماندگاری جمهوری اسلامی است</ref>
۶۶۶-عبدالعلی استیری (امام جمعه فشافویه)،<ref>جریانات نفوذی ضد دینی شهادت شیخ فضل‌الله نوری را رقم زدند</ref>
۶۶۷-رجبعلی خسروآبادی (مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران)،<ref>جلوگیری از هر گونه دخل و تصرف در خانه شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۶۶۸-مسعود بحرینی،<ref>هیچ عقل سلیمی نمی‌پذیرد برای برخورد با یک طیف به نماد کل یک جایگاه خدشه وارد نمود.</ref>
۶۷۰-ناصرالدین باغانی (اردوگاه کرخه) تولد سال ۱۳۴۶ در شهر قم،<ref>وصیت نامه عجیب شهید ناصرالدین باغانی</ref><ref>رهبر معظم انقلاب نوشته‌های این شهید را مکرر خواندهاند</ref>
۶۷۱-حاج شیخ مهدی مازندرانی (متوفای ۱۳۷۸ قمری)('''شاگرد''' نوری)،<ref>سید عبدالکریم لاهیجی (حدود1225تا1235 – 1323قمری), عنوان مقاله: آیینهٔ عرفان نویسنده: محمدتقی ادهم نژاد… حاج شیخ مهدی مازندرانی اصول را نزد آیه الله سیّد عبدالکریم لاهیجی و فقه را نزد شهید بزرگوار شیخ فضل‌الله نوری و …</ref><ref>برای آگاهی بیشتر از خدمات و زندگانی آیه الله شیخ مهدی مازندرانی به کتاب «خورشید حکمت» رمضان قلی‌زاده رجوع شود.</ref>
۶۷۲-ابراهیم شفیعی (مدیر مدرسه علمیه رشد)،
۶۷۳-حمید رسایی تهرانی،
۶۷۴-عباسعلی ابراهیمی (مدیرکل سابق فرهنگ و ارشاد مازندران)،
۶۷۵-مهدی غنی (مؤسسه پژوهشهای سیاسی)،<ref>کمیته‌ای برای ترور آزادیخواهان، مهدی غنی، علی دوانی/ مؤسسه پژوهشهای سیاسی</ref>
۶۷۶-علیرضا صدقی،<ref>شیخ اصولی یا سیاستمدار ضد مشروطه؟</ref>
۶۷۷-علی مهدیان (نشریه عهد)،
۶۷۸-مقدم شهیدانی (پژوهشگر تاریخ و استاد حوزه علمیه)،
۶۸۰-مهدی عبدالهی (پژوهشگر تاریخ)،<ref>جریان نفوذ در مشروطه کاری کرد که مردم برای اعدام شیخ فضل‌الله نوری کف بزنند.</ref>
۶۸۱-هادی خادم الحسینی (مداح اهلبیت و فعال سیاسی)،<ref>همان.</ref>
۶۸۲-نویسنده: سیده فاطمه رکنی،
۶۸۳-ایمان شیرازی (مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی)،
۶۸۴-صالح جان میرزایی (مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی)،
۶۸۵-پژوهشگر بتول یوسفی (معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی)،<ref>مناظره علمی در خانه بیداری اسلامی برگزار شد؛ یوسفی: علما در دوران مشروطه همدیگر را درست نمی‌دیدند</ref>
۶۸۶-مجتبی کاظمی (پژوهشگر اندیشه سیاسی حوزه و دانشگاه)،<ref>مناظره علمی در خانه بیداری اسلامی برگزار شد؛ کاظمی: رفتار علما منطبق با هندسه و عقلانیت شیعه است</ref>
۶۸۷-محمدمهدی سیار زاهدشهرِی فارسی (شاعر، ترانهسرا، استاد دانشگاه)،<ref>سیار در نشست ادبیات انقلاب اسلامی از نظر تا نظریه: شعر امروز یعنی شعر انقلاب</ref>
۶۸۸-شیخ حسین انصاریان،<ref>نزدیک دو قرن است که ایران به خاطر مستی یک شب شاه قاجار به عقب ماندگی دچار شده است.</ref>
۶۸۹-مهدی ولایی (مدیر حوزه علمیه امام حسن مجتب سربندان)،<ref>مطالعه تاریخ مشروطیت تأثیر بسزایی بر بیداری کشورهای اسلامی دارد</ref>
۶۹۰-سید محمد جواد شوشتری،<ref>"نقش بهشت" در بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری به تصویر درآمد. سازمان زیباسازی شهر تهران</ref>
۶۹۱-محمدرضا سعیدی (تهیه کنندگی و کارگردانی)،<ref>"مشاهیر ایران زمین" به مخاطبان فرانسوی شبکه سحر معرفی می‌شوند</ref>
۶۹۲-احمد ایمانی (روزنامه کیهان)،<ref>فساد آبی و قرمز ندارد</ref>
۶۹۳-حیدر علی امیری (رئیس مجمع نخبگان لرستان)،<ref>طلاق عاطفی، ارمغان و سوغات ماهواره است</ref>
۶۹۴-عباسعلی کدخدایی (مشاور عالی دبیر شورای نگهبان)،<ref>شورای نگهبان از آرای مردم در انتخابات 88 و 92 دفاع کرد</ref>
۶۹۵-سید محمد حسینی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)،<ref>این دین با آیین مردان یقین، امروز علمدار بیداری اسلامی که جای خود الهام بخش بیداری جهانی شده است</ref>
۶۹۶-سید نورالدین طاهری شیرازی،<ref>سیلی محکمی که آیتالله به صورت شاهزاده قاجار نواخت</ref>
۶۹۷-حاج میرزا عبدالعلی صدرالعلماء کاشانی،<ref>سی و ششمین سالگرد استاد فراهتی ادیب گرانمایه، عارف وارسته و مفسر قرآن در کاشان</ref>
۶۹۸-عباسعلی فراهتی،<ref>... استاد محمد فراهتی (داماد آیت اله غروی کاشانی): پدر بزرگوارش عالم جلیل القدر حضرت آیت الله حاج میرزا عبدالعلی صدرالعلماء کاشانی (م.1304ه. ش) یکی از علمای بزرگ کاشان در عصر خویش و از پیشگامان جهاد و مبارزه برضد استعمار انگلیس و از همرزمان مجاهد بزرگ آیه الله العظمی حاج شیخ فضل‌الله نوری (ره) و از مبارزان سرسخت با اشرار کاشان از جمله نایب حسین کاشی بوده است. (سی و ششمین سالگرد استاد فراهتی ادیب گرانمایه، عارف وارسته و مفسر قرآن در کاشان)</ref>
۷۰۱-مهدی ولایی برحق (مدیر حوزه علمیه امام حسن مجتبی سربندان)،<ref>مطالعه تاریخ مشروطیت تأثیر بسزایی بر بیداری کشورهای اسلامی دارد</ref> ۷۰۲-محمد صباحی (امام جمعه موقت کرمان)،<ref>مشورطیت به دلیل اختلاف‌ها کشور را به استبداد کشید</ref>
۷۰۳-رحیم نیکبخت (پژوهشگر تاریخ و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی)،<ref>به بهانه ایام سالگرد صدور فرمان مشروطیت و شهادت شیخ فضل‌الله نوری، مخالفت شیخ فضل‌الله با نهضتی که سر از سفارت انگلیس درآورد</ref>
۷۰۴-علیرضا صدقی (گروه اندیشه)،
۷۰۵-جواد محمدزمانی،<ref>شعر انقلاب اسلامی نمی‌تواند متعالی نباشد</ref>
۷۰۶-محمدعلی کرمی (کارشناس و پژوهشگر تاریخ)،<ref>مدرس نماد نماینده آزاده</ref>
۷۰۷-مهدی ابوطالبی،<ref>از مطلق مشروطه تا مشروطه مطلق، (نگاهی به موضع سیاسی آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری در برابر مشروطه)</ref>
۷۰۸-‫‫انتقال به ۳۰۸
۷۰۹-تقی دژاکام (مشاور فرهنگی روزنامه کیهان)،<ref>واکنش‌ها به درگذشت شایان فر</ref>
۷۱۰-اکبر رضی زاده،<ref>شیخ فضل‌الله در آیینهٔ تاریخ</ref>
۷۱۱-حسن حجابی،<ref>شیخ فضل‌الله نوری و حکومت مشروطه</ref>
۷۱۲-علیرضا آیت اللهی،<ref>سرانجام یک راستگوئی</ref>
۷۱۳-عباس محمدی معلم کلایی،<ref>مشروطه بر سر دار</ref>
۷۱۴-قدرت‌الله رحمانی (استاد دانشگاه تهران)،<ref>حسن شایانفر ایثارگری از جنس "مردان تکلیف" دیشب به لقاء الهی بار یافت.</ref>
۷۱۵-سید مجید حسن‌زاده،<ref>نوری در ظلمت مشروطیت</ref>
۷۱۶-عبدالهادی حایری،<ref>تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، عبدالهادی حایری</ref>
۷۱۷-غلامرضا گلی زوارزاده،<ref>نقش اساسی علما در انقلاب مشروطه، نشریهی</ref>
۷۱۸-محمدصادق مزینانی،<ref>تمایزات مشروطه خواهان مذهبی و جریان غربگرا، مؤسسهی بوستان کتاب</ref>
۷۲۰-مرتضی شیرودی، انقلاب نافرجام،<ref>فصلنامهی شیعهشناسی، سال سوم، شمارهی ۱۲، زمستان ۸۴</ref>
۷۲۱-جواد سلیمانی،<ref>از عدالتخانه تا مشروطهی غربی، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزهی علمیه، ۱۳۸۴</ref>
۷۲۲-عبدالمهدی رجایی،<ref>آسیبشناسی فرهنگی و اجتماعی جامعهی ایران عصر مشروطه، تاریخ ایران معاصر، شمارهی ۴۴، زمستان ۸۶</ref>
۷۲۳-نقی لطفی (عضو هیئت علمی بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)،<ref>مکالمات خیالی: وجه انتقادی نو در گفتمان مطبوعاتیِ دورهٔ مشروطه</ref>
۷۲۴-حسینعلی امیری (عضو حقوقدان شورای نگهبان)،<ref>شورای نگهبان در همه شعبات اخذ رأی نماینده دارد</ref>
۷۲۵-علیرضا جوادزاده،<ref>جعل گزارش به نام آخوند خراسانی، بررسی گزارش آقای اکبر ثبوت دربارة انتقادات آخوند نسبت به حاکمیت سیاسی فقیهان، علیرضا جوادزاده</ref>
۷۲۶-محسن موسوی زاده،<ref>چرا نهضتی که مورد حمایت مردم و روحانیون بود منحرف شد ؟! نگاهی آسیب شناسانه به انقلاب مشروطه</ref>
۷۲۷-حاج سید محمد حسینی فیروزآبادی یزدی نجفی،
۷۲۸-سید صابر جباری (نماینده مردم مازندران در خبرگان رهبری)،<ref>مشروطه و شهادت شیخ فضل‌الله، بزرگترین عبرت برای جهانیان در طول تاریخ استکبار و استعمار است.</ref>
۷۲۹-علی احمدی خواه کوهنانی (پایگاه اندیشوران حوزه)،<ref>ولایت فقیهان از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری و نقد دیدگاه مخالف، علی احمدی خواه: طلبه سطح چهار مؤسسه امام رضا (ع) و همکار علمی گروه تاریخ معاصر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)</ref>
۷۳۹-سید احمد عقیلی،<ref>آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و نظارت مجتهدین بر قانون اساسی مشروطه</ref>
۷۴۰-سید محسن موسوی اصفهانی،<ref>صاحب عبقات، محدّث نوری و نامه دانشوران ناصری</ref>
۷۴۱-حسین استاد ولی تهرانی<ref>صدق در مقتل خوانی - حاج [[میرزا حسین نوری]] مازندرانی</ref> (فرزند عباس علی تهرانی معروف به آقا شیخ عباس نجار)،
۷۴۲-علی احمدی خواه (کوه نانی)،<ref>دکتر علی احمدی خواه کوه نانی، ولایت فقیهان از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری و نقد دیدگاه مخالف</ref><ref>شیخ فضل‌الله نوری؛ تکلیفمداری معطوف به نتیجه</ref>
۷۴۳-ماشاالله حشمتی،<ref>مفهوم مساوات در نهضت مشروطه، ماهنامه معرفت، شماره95، آبان1384</ref>
۷۴۴-مصطفی غفاری،<ref>نویسنده: آقای مصطفی غفاری «داستان نهضت مشروطه»، مشروطه ربوده شد</ref>
۷۴۵-رضا حیدری،<ref>چرا مدیران امروز به محافظه‌کاری و عمل‌گرایی روی آورده‌اند؟</ref>
۷۵۱- محمدحسن زمانی (رئیس دفتر اجتماعی سیاسی حوزه‌های علمیه و مسئول ستاد برگزاری همایش ملی حوزه انقلابی امروز)،<ref>رئیس دفتر اجتماعی سیاسی حوزه تشریح کرد، اهداف برگزاری همایش حوزه انقلابی/ حوزه انقلابی به معنای استمرار مشعل نورانی انقلابی گری در حوزه است</ref>
<ref>برگزاری همایش ملی حوزه انقلابی باسخنرانی رئیس مجلس خبرگان رهبری</ref>
۷۵۲-سعید مستغاثی (رئیس انجمن منتقدان سینمای ایران)،<ref>گفتگویی با آقایان محمود سالاری، سعید مستغاثی و محمد کوچک در قسمت نخست برنامه رادیویی "سینما انقلاب"</ref>
۷۵۳-مهدی صفرزاده،<ref>خبرگزاری رسا در بابل، به مناسبت روز روحانیت و دفاع مقدس؛ نگرشی به نقش حوزه و روحانیت در دفاع مقدس</ref>
۷۵۴-علی‌محمد پشت دار،<ref>تصحیح انتقادی رساله «تشویق العارفین», رساله ملا محمد تقی بن علی محمد طبرسی نوری, [[محمدتقی نوری مازندرانی]] پدر بزرگ مادری شیخ فضل الله نوری, دانشگاه پیام نور (وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری), دانشگاه پیام نور استان تهران - مرکز پیام نور تهران - دانشکده ادبیات و علوم انسانی . 1392, استاد راهنما: علی‌محمد پشت دار | استاد مشاور: نرگس محمدی بدر | دانشجو: محمد کافی</ref>
۷۵۵-نرگس محمدی بدر،<ref> همان.</ref>
۷۵۶-محمد کافی،<ref> همان.</ref>
۷۵۷-یزدانی مقدم،<ref>ساواک علامه را سیاسی می دانست / سطوح مختلف جریان سازی علامه طباطبایی</ref>
۷۵۸-اکتای بهمنی،<ref>مناظره حمید پارسانیا و علی اکبر ثبوت</ref>
۷۶۵-غلامعلی جزینی اصفهانی (خانه بیداری اسلامی)
۷۶۶-علی قهرمانی،<ref>منظومه اخلاقي تشويق العارفين نوشته علامه محمد تقی نوری ([[W:محمدتقی نوری مازندرانی|محمدتقی نوری مازندرانی]] پدر بزرگ مادری شیخ فضل‌الله نوری) با مقدمه و تحقيق علی قهرمانی</ref>
۷۶۷-غلامرضا گلی زواره ای اصفهانی،<ref>مجله پاسدار اسلام مرداد 1384 - شماره 284 , امام خمینی و انقلاب مشروطه</ref>
۷۶۸-محمد صادق مهرابی (مدیرکل تبلیغات اسلامی فارس)،
۷۶۹-حسین مفید (پایگاه مجلات تخصصی نور, مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی)،<ref>منبع:حسین مفید, مجله سفینه.تابستان ۱۳۸۵٫شماره۱۱ , باورداشت امامت – مهدویت در مکتب سامراء</ref>
۷۷۱-حجت‌الاسلام عبداللهی (پژوهشگر تاریخ اسلام و انقلاب، محقق دفتر مطالعات تاریخ)،<ref>حضور در مقبره شیخ فضل الله نوری و روایتگری تاریخ مشروطه, آیت‌الله نوری‌همدانی در دیدار کاروان طلبگی «روایت فتنه»</ref>
۷۷۲-هادی خادم الحسینی (مداح اهل‌بیت)،<ref>همان.</ref>
۷۷۳-محمد عبداللهی،<ref>شهید آیت‌الله آقامیر بحرالعلوم رشتی و نقش او در مشروطه</ref>
۷۷۴-محمدتقی سهرابی‌فر،<ref>نگاهی به مدرنیته با عینک دینی</ref>
۷۷۵-رسول برگی،<ref>حجت الاسلام والمسلمین برگی در گفتگو با ائل: بیایید به جای نه به حج بگوییم نه به بازارهای عربستان/ وقتی زن تازه مسلمان شده روس به بازارهای ایران افسوس می خورد</ref>
۷۷۶-علی‌اکبر کریمی،<ref>علی‌اکبر کریمی دانشجوی دکتری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه جستاری کوتاه بر ریشه‌های یک حکم؛ چرا واردات کالاهای مشابه داخلی حرام است؟</ref>
۷۸۱-حسن رحیم‌پور ازغدی مشهدی خراسانی،
۷۹۶-سیدیاسر جبرائیلی،<ref>سیدیاسر جبرائیلی، چرا لیبرال‌ها دنبال آشتی با نظامند؟</ref>
۷۹۷-سید محمد جواد علوی طباطبائی بروجردی (تولیت مسجد اعظم)،<ref>سلسله بیانات اخلاقی حضرت آیت الله علوی بروجردی (مدظله العالی) در شرح دعای مکارم الاخلاق، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی نمونه معالی اخلاقی است</ref>
۷۹۸-عباس جعفری دولت‌آبادی اصفهانی،
۷۹۹-غلامحسین محسنی اژه‌ای اصفهانی،
 
=== بخش چهارم ===
'''فهرست هزار و چهارصد شخصیت -''' اسامی بخشی از '''دوستان و بزرگان''' در مورد '''آگاهی''' و '''دانش''' و '''مقام علمی''' شیخ فضل‌الله نوری نوشته و یا سخن گفته‌اند (اسامی که به طور عمده از تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۶ هجری خورشیدی برای اضافه شدن به فهرست در نظر گرفته شده):
 
۸۰۳-حاجیه خانم صدیقه شهیدی صافی گلپایگانی،
۸۰۴-مرتضی حسینی،<ref>مساوات» در اندیشه شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۸۰۵-علی جمشیدی نوری،<ref>در ایام الله ده ه فجر گرامی باد یاد و خاطره مدافعان دین تا مدافعان وطن و الی مدافعان حرم شهرستان نور</ref>
۸۰۶-ابوالفضل نیکزاد نوری،<ref>همان.</ref>
۸۰۷-احمد کیومرثی سلیاکتی (کجوری) نوری،<ref>علاءالدین بروجردی شامگاه پنجشنبه در مراسم یادواره 15 تن از شهدای روستای لاشک بخش کجور با اشاره به فضایل اخلاقی شیخ فضل‌الله نوری که از اهالی این منطقه بود، اظهار کرد: این شهید با رشادتها و مقاومت خود زیر بار ظلم و استعمار انگلیس نرفت و وی در نهضت مشروطیت نقش والایی داشت.</ref>
۸۰۸-ابوالقاسم رستگار سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۰۹-شعبان فلاح سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۰-احسان شریف سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۱-حمیدرضا اکبری سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۲-ولی‌الله محمّدی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۳-سیدحسن حسینی سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۴-علی نواب سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۵-ایرج عبدی سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۶-سیدصدرالدین حسین سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۷-مصطفی اقبالی سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۱۹-احمد رستگار سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
، ۸۲۰-ظفر فلاح سلیاکتی (کجوری) نوری<ref>همان.</ref>
۸۲۱-حمید پارسانیا،<ref>نگاهی به تحلیل تاریخی استاد پارسانیا دربارهٔ ریشه‌های انقلاب، انقلاب اسلامی پیروزی مذهب بر استبداد و غربزدگی</ref>
۸۲۳-داود فیرحی،<ref>فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران، نی، 1391</ref>
۸۲۵-غلامرضا گلی زوارزاده،<ref>نقش اساسی علما در انقلاب مشروطه، نشریهی مبلغان، ذیالقعده 1433، شمارهی 157</ref>
۸۲۶-محمدصادق مزینانی،<ref>تمایزات مشروطه خواهان مذهبی و جریان غربگرا، مؤسسه بوستان کتاب، 1389</ref>
۸۲۷-عبدالمهدی رجایی،<ref>آسیبشناسی فرهنگی و اجتماعی جامعهی ایران عصر مشروطه، تاریخ ایران معاصر، شمارهی 44، زمستان 86</ref>
۸۲۸-جواد سلیمانی،<ref>از عدالتخانه تا مشروطهی غربی، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزهی علمیه، 1384،</ref>
۸۲۹-مرتضی شیرودی،<ref>انقلاب نافرجام، فصلنامهی شیعهشناسی، سال سوم، شمارهی 12، زمستان 84،</ref>
۸۳۰-حسین‌آبادیان،<ref>بحران آگاهی و تکوین روشنفکری در ایران، 1388، انتشارات کویر،</ref>
۸۳۱-مقصود فراستخواه،<ref>سرآغاز نواندیشی معاصر، شرکت سهامی انتشار، 1388،</ref>
۸۳۲-علیرضا افشاری،<ref>دزفول امروز، خوشابحال ملتی که قهرمانپرور است/ بیچاره کشورهای محتاج قهرمانسازی</ref>
۸۳۳-حسین کاوشی،
۸۳۴-فرج‌الله هدایت نیا،
۸۳۵-سید محی الدین حسینی ارسنجانی،
۸۳۶-مصطفی بروجردی،<ref>نخستین فریادگر مشروعه در بیداد مشروطه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362.</ref>
۸۳۷-محمدتقی آیت اللهی،<ref>ولایت فقیه زیربنای فکری مشروطه مشروعه، تهران، امیرکبیر</ref>
۸۳۸-سید مصطفی تقوی فرزند میر احمد تقوی بهبهانی،<ref>پیشبینی شیخ فضل‌الله نوری از سرانجام آیتالله بهبهانی</ref><ref>سید مصطفی تقوی در گفتوگو مشروح با فارس تشریح کرد، دلیل تاریخی اختلاف مشروطه و مشروعه خواهان</ref>
۸۳۹-کارشناس تاریخ زهرا سمیعی،<ref>"تاوان بصیرت" سخنی دربارهٔ شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۸۴۰-محسن ملک افضلی اردکانی،<ref>ماهیت نمایندگی از منظر فقه سیاسی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران</ref>
۸۴۱-محسن طاهری،<ref>همان.</ref>
۸۴۲- حسین ده نویی،<ref>همان.</ref>
۸۴۳-علیرضا جوادزاده<ref>شیخ فضل‌الله نوری توانست ماهیت مشروطیت و رجال دخیل در مشروطه را زودتر بفهمد</ref> (عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و کارشناس تاریخ معاصر)،
۸۴۴-محمد حسین صفاخواه (بنیاد محقق طباطبایی)،
۸۴۵-علی افلاکی،<ref>منبع: پورتال نور، روحانیت شیعه و مشروطیت، تقابل دو اندیشه</ref>
۸۴۶-پژوهشگر مریم فتحی،<ref>آشنایی با نخستین مدارس دخترانه در ایران</ref>
۸۴۷-روح‌الله امین آبادی،
۸۴۸-حاجیه خانم بتول غفاری<ref>جلوه‌هایی از منش فردی واجتماعی شهید آیت الله حسین غفاری در گفت و شنود با بتول غفاری
خودم دیدم پشت سر پدر فرورفته بود</ref>،
۸۴۹-نویسنده نسرین رضایی،<ref>دغدغه‌های نسرین رضایی</ref>
۸۵۰-عبدالرحیم صادقی شهمیرزادی (امام جماعت مسجد شیخ فضل‌الله نوری)،
۸۵۱-روح‌الله امین آبادی،<ref>تراژدی شیخ ابراهیم زنجانی (۱)؛ دانش‌آموخته نجف که سر ا ز لژهای ماسونی درآورد!</ref>
۸۵۲-مسیح مهاجری،<ref>توصیهٔ جدی مسیح مهاجری به سران سه قوه</ref>
۸۵۳- علیرضا جوادزاده (جهانشاهلو)،
۸۵۴-محسن حمیدی،
۸۵۵-تقی صوفی نیارکی،
۸۵۶-ابوذر مظاهری،
۸۵۷-رضا رمضان نرگسی،
۸۵۸-شیخ غلامحسین ترک تبریزی،
۸۶۰-عقیقی بخشایشی،<ref>یکصد سال مبارزه روحانیت مترقی. قم نوید. 1358</ref>
۸۶۱-عباسعلی قلی زاد (امام جمعه فاروج)،
۸۶۲-عباس حسینی ملقب به جوهری،<ref>حسینی جوهری، کلیات هفت جلدی دیوان خزائن الاشعار، شعر به مناسبت شهادت شیخ فضل‌الله نوری سروده است</ref>
۸۶۳-مهدی کمالی،<ref>اسرار سرپوشیده تاریخ یک ملت مظلوم در میانه میدان مبارزه</ref>
۸۶۴-ابوذر مظاهری،<ref>انحراف جریان مشروطه عبرتی برای اتفاقات امروز</ref>
۸۶۶-امیر شیر توماج (فرماندار گمیشان)،
۸۶۷-ابوالفضل ذکایی،<ref>ماهیت حکومت دینی در اندیشه سیاسی آیت الله مصباح و شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۸۶۸-حسین روحانی نژاد (معاون فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی استان سمنان)،
۸۶۹-سید عباس صالحی<ref>استقلال ملی و اجتماعی مردم و نظام سیاسی از قدرتهای خارجی قابل تردید نیست</ref> (معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)،
۸۷۰-سید مجید حسن‌زاده آب لشکری،<ref>شیخ فضل‌الله نوری</ref>
۸۷۱-رحمت مهدوی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی)،<ref>شیخ فضل‌الله نوری، فدایی مشروطه مشروعه</ref>
۸۷۲-علی اکبر علیخانی (پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فنّ­آوری)،<ref>علیاکبر علیخانی و همکاران، اندیشه­ی سیاسی متفکّران مسلمانان، ج: 10، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فنّ­آوری، تهران، 1390، چاپ اوّل.</ref>
۸۷۳-نادر یار حسینی (دبیر جمعیت وفاداران انقلاب اسلامی گیلان)،<ref>چرا در اردوگاه اصلاح طلبان مرزی وجود ندارد؟ / داعیه داران اصلاح طلبی اسلام و ارزش‌ها را تخریب می‌کنند</ref>
۸۷۴-مهراب کیانی،<ref>آهن آبدیده را، زنگ عوض نمی‌کند</ref>
۸۸۱-محمد صفری قاسم‌آبادی (امام جمعه املش)،<ref>مرحوم میرزا حبیب اله املشی (معروف به میرزای رشتی استاد شیخ فضل‌الله نوری) عالمی که هنوز ناشناخته باقی مانده است</ref>
۸۸۲-اسمعیل مهجوری،<ref>دانشمندان و رجال مازندران ص 5-64</ref>
۸۸۳-صمصمام الدین علامه،<ref>یادگار آمل ص5-134</ref>
۸۸۴-سیدمحمد طاهری شهاب،<ref>تاریخ ادبیات مازندران تصحیح زین العابدین درگاهی 6-234</ref>
۸۸۵-زین العابدین درگاهی،<ref>همان.</ref>
۸۸۶-شهید سید احمد قاسمیان (کارآموز قضایی)،
۸۸۷-مظفر شاهدی (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصز ایران)،
۸۸۸-کریم فیضی،<ref>لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دویم منبر روضه خوانان، تصحیح و تعلیق کتاب: کریم فیضی</ref>
۸۸۹-محمدتقی ادهم نژاد،<ref>آیهت الله سیدمحمود روحانی بحرانی رشتی</ref>
۸۹۰-مهدی ابدی،<ref>اساتید جلسات قرآن در مسجد شیخفضلالله پارک شهر</ref>
۸۹۱-محسن مظاهری،<ref>همان.</ref>
۸۹۲-پور فرزیب مولایی،<ref>همان.</ref>
۸۹۳-علیرضا اباذری،<ref>مقتل ادبی ماتمکده، اثری از میرزا محمدتقی نوری پدر محدث نوری و پدر بزرگ مازندرانی شیخ فضلالله نوری منتشر شد</ref>
۸۹۴-محسن شریفی دانا،<ref>همان.</ref>
۸۹۵-عباسعلی مردی،<ref>الفیضالقدسی، حسینبن محمدتقی نوری مازندرانی طبرسی دایی و پدر همسر</ref>
۸۹۶-جعفر نبوی،<ref>ترجمه الفیضالقدسی، حسینبن محمدتقی نوری مازندرانی طبرسی دایی و پدر همسر</ref>
۸۹۷-محمدصادق فیاض (سطح چهار مجتمع آموزش عالی فقه،<ref>تحقیق رساله فیقاعده ضمان الید شیخ فضلالله نوری</ref>
۸۹۸-قاسم شیرزاده،<ref>نوری، شیخ فضل‌الله، رساله فیقاعده ضمان الید، تحقیق: قاسم شیرزاده، انتشارات دفتر تبیلغات اسلامی، قم</ref>
۸۹۱-مجتبی بختیاری،<ref>آینده انقلابی اسلامی</ref>
۸۹۲-محمد ولیلو،<ref>تجدد و اصالت گرائی در اسلام؛ چرا انقلاب اسلامی مانند مشروطه ابتر نماند؟</ref>
۸۹۳-سید رضا سلامتی (شاهیلان) (معاون فرمانداری شهرستان نهاوند)،<ref>سخنرانی مراسم راهپیمایی 22 بهمن 1395</ref>
۸۹۴-جعفر محسنی دره بیدی،<ref>مشروعیت در اندیشهٔ نظریه پردازان</ref>
۸۹۵-رضا تابش اردکانی،<ref>مشروعیت در اندیشهٔ نظریه پردازان</ref>
۸۹۷-شمس‌الله عسگرپور (استاد دانشگاه)،<ref>مردم با آگاهی کامل از اهداف «پشت پرده» گردانندگان داخلی و خارجی، در «نهم دی» طومار نفاق و طرح پیچیدهٔ براندازی را در هم پیچیدند.</ref>
۸۹۸-پژوهشگر فرزانه بابائی (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)،<ref>شیخ فضلالله نوری</ref>
۸۹۹-پژوهشگر ندا فاضلی،<ref>مروری بر زندگی بزرگ‌مرد تاریخ مشروطه مشروعه</ref>
۹۰۱-عبدالوهاب فراتی (شوش) خوزستانی (هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی)،<ref>حوزه علمیه قم؛ عبور از مشروطه و اقبال به حکومت اسلامی</ref>
۹۰۲-حسین شیرمحمدی (دانشگاه اصفهان)،
۹۰۳-شهاب شهیدانی (عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان)،
۹۱۱-حامد بهشتی شهر کاکی،<ref>مسجد شهید بهشتی کاکی شهادت شیخ فضل اللّه نوری (۱۲۸۸ه ش)</ref>
۹۱۲-مرتضی عبدالهی،<ref>مقبره رشتی‌ها در حرم حضرت معصومه/ مسئولین نگذارند آثار علما از بین برود، زندگینامه شریف العلمای رشتی</ref>
۹۱۶-نیکتا فیلین (کارشناس ارشد و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه مسکو)،<ref>مسکو - ایرنا - نشست جایگاه بین‌المللی انقلاب اسلامی در آرای امام خمینی (ره) و حضرت آیت الله خامنه‌ای، امروز (دوشنبه) با حضور کارشناسان و اندیشمندان در مسکو پایتخت روسیه برگزار شد.</ref>
۹۱۵-مرتضی حسینی،<ref>اسلام حکم می‌کند… (نگاه شیخ فضل‌الله به مفهوم مساوات)</ref>
۹۱۷-محمد رضا اکبری،<ref>خودی و غیرخودی، نویسنده: محمد رضا اکبری، مرکز اطلاع‌رسانی غدیر</ref>
۹۱۸-علیرضا زهیری (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)،<ref>علیرضا زهیری در گفت وگو با خبرنگار تسنیم: حسینیان خواهان مشروطه مشروعه بود</ref>
۹۲۱-علی‌اکبر جعفری<ref>پدیدهٔ نفوذ باعث شهادت شیخ فضل‌الله نوری شد، هشتمین نشست علمی و پژوهشی از سلسله نشست‌های هم‌اندیشی نخبگان، این‌بار در دانشگاه اصفهان و با موضوع «بررسی ترور در تاریخ ایران» برگزار شد.</ref>(بنیاد هابیلیان تنها مرجع تخصصی در حوزهٔ تروریسم در ایران، معاون گروه تاریخ دانشگاه اصفهان و عضو هیئت علمی این دانشگاه)،
۹۲۲-عباس یاری‌پور<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان تنها مرجع تخصصی در حوزهٔ تروریسم در ایران-رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران منطقه ۲ اصفهان)،
۹۲۳-اسماعیل سنگاری<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)،
۹۲۴-مسعود کثیری<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)،
۹۲۵-مرتضی دهقان‌نژاد<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، رئیس دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان و عضو هیئت علمی گروه تاریخ این دانشگاه)،
۹۲۶-بوالحسن فیاض انوش<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)،
۹۲۷-سیدجواد پورحسینی<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، پژوهشگر حوزهٔ انقلاب اسلامی و معاون سابق پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش استان اصفهان)،
۹۲۸-بهمن زینلی<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان)،
۹۳۰-سیدمحمدجواد هاشمی‌نژاد<ref>همان.</ref> (بنیاد هابیلیان، دبیرکل بنیاد هابیلیان)،
۹۳۱-محمدرضا حبیب پور،<ref>انرژی اتمی، تروریسم و حقوق بشر 3 برجام دشمن برای نابودی ایران</ref>
۹۳۲-عبدالرضا رستگار (مسؤول دفتر نمایندگی ولی فقیه در هرمزگان)،<ref>روحانیت در تمام صحنه‌های مورد نیاز انقلاب پیش قراول بوده است</ref>
۹۳۳-فاطمه زکزاکی (دختر شیخ زکزاکی رهبر جنبش اسلامی شیعیان نیجریه، شهرک تاریخی مشهد)،<ref>گفتگو با دختر شیخ زکزاکی رهبر جنبش اسلامی شیعیان نیجریه در «شهرک تاریخی مشهد دوست داشتنی»</ref><ref>بازآفرینی اتفاقات تاریخی معاصر به صورت نمایش یکی از برنامه‌های پرطرفدار شهرک تاریخی مشهد دوست داشتنی است، قیام مسجد گوهرشاد، سخنرانی شیخ فضل‌الله نوری، دادگاه‌های ساواک و چند واقعهٔ تاریخی دیگر از جمله این نمایش‌ها است.</ref>
۹۳۴-صفر فلاحی (معاون فرهنگی آستان مقدس حضرت معصومه (س))،<ref>برگزاری ویژه برنامه‌های «بهار با کریمه» در حرم حضرت معصومه (س)</ref>
۹۳۵-ابوالقاسم علیدوست ابرکوهی یزدی (استاد دروس خارج حوزه علمیه قم)،<ref>نقدی بر نشر یک پیش‌نویس</ref>
۹۳۶-حمیدرضا شکری (مام جمعه کلاته‌خیج)،<ref>روز جمهوری اسلامی به فرموده امام راحل عید ملت است</ref>
۹۳۷-هادی حسینی (امام جمعه شهر دهلران)،
۹۳۸-حجت الاسلام موسوی نیا (امام جمعه صائین قلعه)،<ref>گزارش خطبه‌های نماز جمعهٔ صائین قلعه مورخه 29 بهمن ماه</ref>
۹۳۸-سیدمحسن آل غفور،<ref>دغدغه های شیخ فضل الله نوری در مخالفت با انقلاب مشروطه - نسخه PDF سیدمحسن آل غفور، بشرا نوروزی، وحید عضدی</ref>
۹۳۹-بشرا نوروزی،<ref>همان.</ref>
۹۴۰-وحید عضدی،<ref>همان.</ref>
۹۴۱-عباس بنشاسته (خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه)،<ref>نهضت های معاصر از منازل علما شروع شده است</ref>
۹۴۲-مجتبی دهقان،<ref>روز روحانیت و دفاع مقدس , شنبه, ۳۰ بهمن ۱۳۹۵، ۰۹:۱۴ ب.ظ</ref>
۹۵۱-علی شاکری زند،<ref> کسانی که تروریست‌ها و خرابکاران را مردم می‌نامند! (بخش دوم)، علی شاکری زند</ref>
۹۵۲-دکتر بتول یوسفی (معاون پژوهشی خانه بیداری اسلامی اصفهان)،<ref>گزارش تفصیلی نشست ویژه شهادت شیخ فضل الله نوری</ref><ref>علما در دوران مشروطه همدیگر را درست نمی دیدند</ref>
۹۵۳-مجتبی کاظمی (پژوهشگر اندیشه سیاسی حوزه و دانشگاه صنعتی اصفهان)،<ref>گزارش تفصیلی نشست ویژه شهادت شیخ فضل الله نوری</ref>
۹۵۴-علیرضا اسلامی،<ref>علیرضا اسلامی تحلیل کرد: شش مزیت نامزد حزبی برای ریاست جمهوری</ref>
۹۵۵-محسن مهديان،<ref>مسجدی از سنگلج تا توپخونه مسجدی از سنگلج تا توپخونه , ۱۳۸۳ مسجد شیخ فضل‌الله نوری توسط شهرداری تهران مورد بازسازی قرار گرفت</ref>
۹۵۶-آرین اقبال افسری،<ref>سبک زندگی آریامهری؛ تخطئه و استخفاف دین و ملت/ ماهیت سینمای ایران چگونه شکل گرفت؟</ref>
۹۵۷-شهید امیرحسام ذوالعلی (دانشجوی رشته الهیات دانشگاه آزاد اسلامی)
۹۵۸-قاسم روانبخش یزدی (دبیر سیاسی نشریه پرتو سخن و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی)،<ref>مطمئن باشید مشروطه تکرار نمی‌شود؟</ref>
۹۵۹-مسعود بصیری (رئیس بسیج رسانه کشور)،<ref>مسعود بصیری : تهییج افکار عمومی در اسلام طرد شده است/ اصلاح قشر خبرنگار منجر به آبادانی کشور می شود</ref>
۹۶۰-دکتر (پزشک) مرضیه وحید دستجردی تهرانی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>اولین مجمع ملی جبهه مردمی نیروهای انقلاب 5 اسفند با حضور 3 هزار از اقشار مختلف مردم در مجتمع شهر آفتاب, قرائت بخشی از دعای افتتاح و سخنرانی دبیر کل موسس جبهه مردمی محمدحسن رحیمیان اصفهانی (نماینده ولی فقیه مسجد مقدس جمکران), ... در پشت سر محل استقرار هیئت موسس هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی بنری مشاهده می‌شد که بر روی آن تصاویر شهدا و انقلابیون تاریخ معاصر ایران خودنمایی می‌کرد. تمثال شهیدان '''شیخ‌ فضل‌الله نوری''' ... و همچنین شهدای جنگ تحمیلی و شهید احمدی روشن و سایر شهدای هسته‌ای در کنار هم قرار داده شده بود. بر روی این بنر جمله زیبایی به این شرح نوشته شده بود: "این خط سرخ افتخار با فعالیتهای بیشتر دشمن ادامه دارد</ref>
۹۶۱-مهدی چمران (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۳-مهدی محمدی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۴-محمدباقر ذولقدر (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۵-رضا روستا آزاد (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۶-نادر طالب زاده (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۷-حسین فدایی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۸-فاطمه رهبر (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۶۹-لطف‌الله فروزنده (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>ه
۹۷۰-علیرضا مرندی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۱-لاله افتخاری (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۲-زهره الهیان (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۳-سید محمد حسینی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۴-محمدصالح جوکار (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۵-محمود خسروی وفا (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۶-یحیی آل اسحاق (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۷-پرویز سروری (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۸-علی همتی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۷۹-رضا نجابت (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۰-محمدرضا آشتیانی،<ref>همان.</ref>
۹۹۱-فرشته حشمتیان (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۲-منیره نوبخت (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۳-حجت‌الله عبدالملکی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۴-مجتبی ابراهیمی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۵-الهه راستگو (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۶-محمدرضا کاشفی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۷-محمد نبی حبیبی (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۹۹۸-ابوالقاسم جراره (هیئت‌ موسس جبهه مردمی نیروهای انقلاب)،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۰-مهدی بابایی (مسئول سازمان بسیج شهرداری تهران، مسجد شیخ فضل الله نوری)<ref>مسئول سازمان بسیج شهرداری تهران خبر داد: مسجد شیخ فضل الله آماده پذیرایی از پرسنل معتکف شهرداری تهران، مکان مسجد شیخ فضل الله نوری خیابان بهشت سازمان بسیج شهرداری تهران</ref>
۱۰۱۱-حاج مجید محمد سمنانی،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۲-سید مهدی حسینی،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۳-حجت الاسلام رضایی،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۴-حجت الاسلام ابوالقاسمی،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۵-حاج حسین هوشیار،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۶-مجید محمودیان،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۷-حاج کاظم غفارنژاد،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۸-حاج موسی علی نژاد،<ref>همان.</ref>
۱۰۱۹-حجت الاسلام گواهی،<ref>همان.</ref>
۱۰۲۰-حاج مصطفی خورسندی،<ref>همان.</ref>
۱۰۲۱-حاج موسی علی نژاد،<ref>همان.</ref>
۱۰۲۲-سیدمحمّدباقری پور مشهدی (مدیریت مؤسّسه فرهنگی هدایت، پایگاه اینترنتی هُدانِت)<ref>شهادت عالم مجاهد و مبارز مشروطه خواه آيت اللَّه "شيخ فضل اللَّه نوري" (13رجب1327 ق)</ref>
۱۱۰۱-دکتر سیمین دانشور شیرازی (نخستین رئیس کانون نویسندگان ایران)،
۱۱۰۲-جعفر ناصری دولت‌آبادی اصفهانی (بنیاد علمی فرهنگی هاد)،
۱۱۰۳-علی اصغر زارعی (جانشین سازمان پدافند غیرعامل کشور)<ref>به گزارش ایرنا سخنرانی علی اصغر زارعی شامگاه سه شنبه در همایش تجلیل از مقام دانشجو و برپایی کرسی آزاد اندیشی در سازمان تبلیغات اسلامی خوزستان</ref>،
۱۱۰۴-مجتبی شاکری فرح آبادی تهرانی (عضو شورای اسلامی شهر تهران)،
۱۱۰۵-سید عباس صالحی مشهدی خراسانی فرزند سیدحسن صالحی خراسانی،<ref>سخنرانی روز۲۲ بهمن در شهرستان نور</ref>
۱۱۰۶-سید رضا تقوی دامغانی سمنانی (ریاست شورای سیاستگذاری ائمه جمعه)،<ref>با حضور حجت الاسلام والمسلمین سید رضا تقوی صورت گرفت؛ رونمایی از یادمان عالم شهید شیخ نمر باقر النمر (ره) در پاکدشت</ref>
۱۱۰۷-روح‌الله عباسپور (نمایندهٔ دورهٔ نهم مجلس شورای اسلامی و سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، عضو ارشد جبهه مردمی انقلاب اسلامی)،<ref>در نشست هماندیشی اعضای جبهه مردمی انقلاب اسلامی در بندرعباس برگزار شد، گفتوگو با کدخدا جز گستاختر شدن آن دستاوردی نداشت</ref>
 
== پانویس ==