ویکی‌پدیا

عفریته

عفریت یا عفریته اتا قِد دارِ تن موجود هسته که اسلامی فرهنگ دله وه ره باور داشتنه. عفریت ویشته گدر بمرده‌ئونِ روح جه ارتباط گیرنه و رومی فرهنگ دله وه ره جنیوس لوسی جه شباهت دنه.[۲] هم قورآن، هم حدیث و معراج ِروایت دله، عفریت نوم اجنده میون بمو. مسلمون‌هایِ فولکلور و آسنی دله، عفریت ره اتی سیوا موجود هاکردنه که شیطونی قدرت داینه و بمرده آدمون جه وصل وونه و خرابه و دیوکلی دله زندگی کنده ولی ونه اصلی سِره جندم هسته.[۳]

این نقاشی حمزه نومه کتاب شنه که ونه دله عفریته‌یِ چش جه بَل زنده و ونه تن دیو ره موندنه و ونه تن ِپوست نارنجی و خال-خالی هسته.[۱]

وجه تسمیه دچی‌ین

 
ماکان را اتا عفریته گول زنده، اتا ایرانی مینیاتور که نظامی ِخمسه وَر دکشینه. بخارا، ۱۶۴۸ میلادی.

عفریت کلمه، نمل:۳۹ آیه دله دره ولی اینجه فقط ات‌جور لقب هسته و ات‌نوع شیطون ِنوم نی‌یه.[۲][۴] پیش از اسلامِ عربی شعرون دله این اصطلاح ره نیاردنه ولی «عفر» یا «عفریه» کلمات ره اشناسینه.[۴] جاهلیت گدر، عربون «عفر» ره خاک تن بمالستن یا گرد-خاک دله هاپیتن معنی کردنه.[۳][۵] ویشته حیله‌گری و بدخاهی و شرارت ره معنی دا.[۶]

بعضی غربی محققون هم گنّه شاید ونه ریشه پارسی میونه جه بوئه و «آفریدن» کلمه جه وه ره بهیت بون.[۴] جانی چونگ گنه که مزدیسنا دین، اوستایی زوون جه «آفریتی-» کلمه ره یارنه که روحِ خَوِری وه ره گنه. یحتما این کلمه که اشکانی ریشه دارنه، اونجه جه بمو و عربی ره برسی‌یه.[۷]

با این که ویشتر اسلام ِسنتی محققون گتنه این کلمه اتا صفت هسته، ولی اسلامِ فولکلور و عامیونه آسنی دله، عفریت ره اتا نوع خاص از شیطون معرفی هاکردنه.[۵][۴] مردمِ عامی عقاید ره «مستطرف» کتاب دله البشیحی خار-خار توضیح هدا. عفریت وشون نظر تونسته زنان را إشکار هاکنه یا مرده‌ئونِ روح ره شناسی هاده.[۴]

اسلامی کتابون دله دچی‌ین

 
عفریت الممالک الاسود (سیو مملکتِ عفریته) سمت راست نیشته و جنی‌هایِ شکایت ره اِشنونه. کتاب العجایب شنه که اواخر قرن چاردهوم میلادی بنویشتنه.[۸]

اسلامی کتابون دله عفریته نوم ره همیشه جن نوم په یارنه.[۹] چون «جن» اصطلاح ره خله کُلی گتنه و ونه معنا مبهم بی‌یه، جن و عفریته‌یِ رابطه هم ظارا دیار نیّه.[۳] همینسه اسلامی کتابون دله این لقب ره یاردنه که اتا قِد-دار ولی بدخاه روح ره سِراق هادن.[۱۰][۴][۳]

قرآن دله هم اتا اینتی‌چی عفریت دره که گنه تونده بالقز، صبایِ ملکه، ِتخت ره کول بیره و ات‌دقسی وه ره سلیمون وَر بیاره ولی سلیمون اتی دیگر ره وظیفه دنه که این کار ره هاکنه.[۴] محمد بخاری اتا حدیث بیاردنه که «اتا عفریت، جن ِمیونه» خانه محمد نماز ره په هشنه[۱۱][persian-alpha ۱] و محمد ره تهدید کنده که وه ره تش زنده ولی جبرییل اتا دعا وه ره یاد دِنه که جن ره شه جه دیر هاکنه. مالک بن انس این آسنی ره روایت هاکرده.[۱۳][۹] اسلامی ملّائون گنّه که خدا عن‌قصنی عفریت ره راهی هاکرده که اینتی جبرییل بوره محمد ره یاد هاده که چتی وه و ونه په‌روون شیطون جه نترسن و شو-شو وشون ره غلبه هاکنن[۱۴]

اسلامی فولکلور دله دچی‌ین

عوام‌الناس ِروایت دله عفریت ات‌جور جهندمی شیطون هسته که جهندمِ آخرین طبقه مِنزل دارنه.[۱۵][۱۶] خله بد-ذات و سنگ‌دل هسته و تش و دی جه بساته بیّه.[persian-alpha ۲][۱۷] نظامی شه آسنی دله اتا عفریت نوم ره یارنه که «ماهان» ره عذاب دِنه چون این ریکا ره خدایِ غِض هائیت بی‌یه؛ اینتی وه گته، عفریته‌یِ هاکردی درواقع خدایِ بخاستی په هسته.[۱۸] بعضی آسنی دله عفریت شر و جهندمی هسته و بعضی دیگر آسنی دله اخلاقاً شر نی‌یه و خدایِ دستور ره عمل کنده ولی ونه کار بی‌رحمانه و انتقام‌گیری وسّه هسته.[۳] علایده‌برین، عفریته ره دعاکر تونده احضار هاکنه و وه ره سیب بله که اتا کار ره ون‌سه هاکنه.[۹]

مصر دچی‌ین

 
اتا ماسک که بث، مصر باستانی خدا، ره سراق دنه ولی مردم اسلام بمو په، وه ره عفریت اشناسینه.[۱۹] اینتا قرن چاروم تا اول پیش از میلاد شنه.

مصر مردم خیال کنّه که عفریت لزوماً اتا شخص نی‌یه و شه مستقل و سیوا شخصیت دارنه [persian-alpha ۳] ولی تونده آدمِ جلد دله بوره.[۲۳](pp103–104)

احتمالاً اینتا آسنی ره تحت تأثیر مصر باستان دین قبول هاکردنه که «کا» ات‌جور موجود بی‌یه شی‌یه آدم جلد دله تا نمرد بوشه، در نشی‌یه. وشون حتا شخص بمرده په، وه ره ول نکردنه و قَورِستون دله ونه قَورِ په چرخ-چرخه‌تو کردنه تا قیامت هم اونجه درنه. کسي که طبیعی عُمر هاکرده، عفریته ونه روح ره کار ناشته. فقط کسایی که بکوشت بینه ره گتنه که عفریته وشون جلد دیّه. بعضی گدر طرفِ تن ره اتا مِخ زونه که عفریته ره تن جه درهاکنه.[۲۴] این کار تونسته عفریته ره بعضی گدر ترس هاده که دربوره ولی بعضی گدر طرف ره زوء کِشته یا ونه مرده‌ئون جه انتقام گیته.[۲۵][۲۳](p153) شهدا، اولیا و انبیا روح ندارنه و همینسه وشون ره عفریته عذاب ندنه.[۲۳](p153)

مراکش دچی‌ین

مراکش (مغرب) کشور دله، مردم عفریته ره خله جن جه قوی‌ته در نظر گیرنه. وشون تعداد، اجنده و باقیِ شیطونی موجودات جه ویشته هسته و ویشته وشون ره قِد دره.[۲۶][۲۷] وشون قیافه عیب‌ناک هسته و مثلاً دست-پنجه هیولایی یا تلی‌دار هسته یا وشون چش جه تش در-زنده یا هفت‌تا کلّه دارنه و...[۲۷][۹]

جن دستوری، عفریت هم تونده آدم جلد دله بوره و آدمی که عفریت وه ره بزو، قوی‌تر و شجاع‌تر وونه ولی عفریته وه ره لوچ کنده[۲۶][۲۷] و اتا جادویی حلقه دارنه که شخص ره طلسم کنده و وه ره مزراب إلنه که مثل گت-گتِ سنگ ره جابجا هاکنه.[۲۷]

شبکیه دچی‌ین

اتا گروه عراق ِشمال درنه که وشون ره شبکیه گنّه. وشون عفریته خَوِری گتنه که پیش از خلقت، اتا عفریت دیّه که آدم بساتن په عصبانی بیّه و علی وه ره بیته کَت دَوِسته و ات کناره بی‌یشته. تموم پغمبرون بمونه په، عفریت وشون جه شفاعت بخاسته ولی علی فقط محمد ونجه بخاسته په، شرط هاکرده که اگه عفریت خدایِ دستور په بمونده، وه ره رها کنده.[۲۸]

آسنی (= داستان) دله دچی‌ین

عفریت نوم خله شعرون دله بمو. مثلاً، المعری (۹۷۳–۱۰۵۷ م) شه قهرمون ِآسنی ره گنه که چتی شونه بهشت و اونجه «تنگ-تنگِ همند» و «تاریک-تاریکِ جَری» وینده که بهشت و جهندمِ میون کَتنه و اونجه عفریته نشیتنه.[۲۹] جدیدته آسنی دله هم عفریت نوم ره ویمبی. مثل، هزار و یک شو دله اتا آسنی نوم «پورتر و جوون کیج-کیجا» هسته که اتا شازده‌پسر ره دریایِ دزد حمله کنّه و وه شونه اتا هیمه‌جمع‌کَر پلی پناه گیرنه. شازده اتا اتاق جنگل ِپه پیدا کنده که ونه درون اتا قشنگ زنا دره که عفریته وه ره بدزدی‌یه. شازده و قشنگ زنا هئی کشه خسنّه که عفریت وشون ره وینده و وه ره حسودی گیرنه و شازده ره تبدیل به شادی (= میمون) کنده. پئی‌ته، ات کیجا اِنه شازده ره نجات دِنه تا وه عفریته ره شکست هاده و وه ره تن-به-تن جنگ دله بزنه و کِلین هاکنه.[۳۰][۳] یا «صیاد و جنی» ِآسنی دله، اتا ماهی‌گیر کوزه پیدا کنده که ونه سر سلیمونِ مُهر بزه هسته و وه ره وا کنده ولی اتا عفریت کوزه دله جه درإنه. صیاد وه ره کَلِک زنده و دِباره کوزه دله رسندنه و ونجه شرط کنده که اگه وه ره رها هاکنه، عفریت وه ره پولدار هاکنه.[۳۱] ات‌جور عفریته دیگه دره که وه ره عربی دله مارد گتنه،[۳۰][۳]که وه ره راحت داستان ِقهرمون فریب دِنه.[۳۲] این آسنی که عفریته کوزه دله دَوِست هسته و آرزو دارنه رها بوه، فرنگی و غربی فرهنگ دله جا دکته و «جن» ره وشون اینتی‌چی بشناسینه.[۳۱]

عفریت ات خله فیلم و کامپیوتری کا دله دره. فینال فانتزی ِبازی دله اتا عفریت دره که دشمن هسته و بنشنه ونه روح ره احضار هاکردن. وه تش ِروح هسته و تونده شه طلسم جه استفاده هاکنه که ونه نوم ره «جهندمِ تش» گنه.[۳۳] ترو بلاد پنجمین سری (۲۰۱۲)، اتا عفریت ِآسنی هسته که خانه عراقِ غیرنظامیونِ انتقام ره آمریکایی‌شونِ سربازها جه بیره.[۳۴]هم امریکن گادز (۲۰۰۱) و هم ونه سریال، که نیل گایمن بساته، دله اتا عفریت دره که اسا تاکسی راننده بیّه و خانه شه نو نقش دله عادت هاکنه و مردم جه صمیمی بوه.[۳۵]

دپیته چرخه‌تو دچی‌ین

یادداشت دچی‌ین

  1. ↑ شبلی گته عفریت ره «شیطون» گنّه و عفریت بساتی میّن نی‌یه.[۱۲]
  2. ↑ وه برعکس اونچی که قرآن جن خَوری گنه تش بی دی» جه بساته بیّه، هسته،[۳] ولی اتا رایجِ سنت جه اِنه که گنه شیاطین ره دی جه بساتنه
  3. ↑ فقط مصر نی‌یه که مردم عفریته ره روح جه مرتبط دونّه و سوریه و جاوه و بعضی جا دیگر هم اینتی عقیده دارنه.[۲۰][۲۱][۲۲]


په‌نویس دچی‌ین

  1. ↑ Sleigh, Tom (2018). The Land between Two Rivers: Writing in an Age of Refugees. Graywolf Press. pp. chapter: 1.11. ISBN 978-1-555-97986-7.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Edward Westermarck Ritual and Belief in Morocco: Vol. I (Routledge Revivals) Routledge، 23 Apr 2014 شابک ‎۹۷۸۱۳۱۷۹۱۲۶۸۲ p. 387
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ Chelhod، J.، “ʿIfrīt”، in: Encyclopaedia of Islam، Second Edition، Edited by: P. Bearman، Th. Bianquis، C.E. Bosworth، E. van Donzel، W.P. Heinrichs. Consulted online on 06 October 2019 <http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_3502> First published online: 2012 First print edition: شابک ‎۹۷۸۹۰۰۴۱۶۱۲۱۴، 1960-2007
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ McAuliffe, Jane Dammen. Encyclopaedia of the Qurʾān. Vol. 3. Georgetown University، Washington DC. pp. 486–487.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Chelhod، J.، “ʿIfrīt”، in: Encyclopaedia of Islam، Second Edition، Edited by: P. Bearman، Th. Bianquis، C.E. Bosworth، E. van Donzel، W.P. Heinrichs. Consulted online on 26 September 2019 doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_3502 First published online: 2012 First print edition: شابک ‎۹۷۸۹۰۰۴۱۶۱۲۱۴، 1960-2007
  6. ↑ "الباحث العربي: قاموس عربي عربي". www.baheth.info. Archived from the original on 2016-03-04. Retrieved 2019-02-19.
  7. ↑ Cheung, Johnny (2016). "On the (Middle) Iranian borrowings in Qur'ānic (and pre-Islamic) Arabic". HAL (انگلیسی جه): 15. Retrieved 26 December 2023.
  8. ↑ de Lafayette, Maximillien (2017). Early & contemporary spirit artists، psychic artists، and medium painters from 5000 BC to the present day economy. p. 95. ISBN 978-1-365-97802-9.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ Szombathy، Zoltan، "ʿIfrīt"، in: Encyclopaedia of Islam، Vol. 3، edited by Kate Fleet، Gudrun Krämer، Denis Matringe، John Nawas، Everett Rowson. Consulted online on 06 October 2019. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_32379. First published online: 2018 First print edition: شابک ‎۹۷۸۹۰۰۴۳۵۶۶۴۱، 2018، 2018-3
  10. ↑ Vincent Crapanzano The Ḥamadsha: A Study in Moroccan Ethnopsychiatry University of California Press 1973 شابک ‎۹۷۸۰۵۲۰۰۲۲۴۱۶ p. 136
  11. ↑ Lebling, Robert (2010-07-30). Legends of the Fire Spirits: Jinn and Genies from Arabia to Zanzibar. I.B.Tauris. pp. 141، 151–153. ISBN 978-0-857-73063-3.
  12. ↑ Nünlist, Tobias (2015). Dämonenglaube im Islam (آلمانی جه). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. p. 109. ISBN 978-3-110-33168-4.
  13. ↑ Brooke Olson Vuckovic Heavenly Journeys، Earthly Concerns: The Legacy of the Mi'raj in the Formation of Islam Routledge، 2004 شابک ‎۹۷۸۱۱۳۵۸۸۵۲۴۳ p. 35-36
  14. ↑ Ürkmez، Ertan. "Türk-İslâm mitolojisi bağlamında Mi ‘râç motifi ve Türkiye kültür tarihine yansımaları." (2015).
  15. ↑ Günther, Sebastian; Pielow, Dorothee (18 October 2018). Die Geheimnisse der oberen und der unteren Welt: Magie im Islam zwischen Glaube und Wissenschaft [The Secrets of the Upper and Lower Worlds: Magic in Islam between faith and science] (آلمانی جه). BRILL. p. 597. ISBN 9789004387577.
  16. ↑ Conermann, Stephan (2014). History and Society During the Mamluk Period (1250-1517). V&R unipress GmbH. p. 25. ISBN 9783847102281.
  17. ↑ Hossein Nasr, Seyyed (2013). Islamic Life and Thought. Routledge. p. 135. ISBN 978-1-134-53818-8.
  18. ↑ Annabelle, Birgit; Böttcher, Krawietz (2021). Islam، Migration and Jinn: Spiritual Medicine in Muslim Health Management. Deutschland: Springer International Publishing. p. 30. ISBN 978-3-030-61247-4.
  19. ↑ Winkler, Hans Alexander (2009). Ghost Riders of Upper Egypt: A study of spirit possession. Cairo، EG: American University in Press. p. 29. ISBN 9789774162503.
  20. ↑ Muhaimin, A.G. (2006). The Islamic Traditions of Cirebon: Ibadat and Adat among Javanese Muslims. ANU E Press. p. 38. ISBN 978-1-920942-31-1.
  21. ↑ Fartacek, Gebhard (2010). Unheil durch Dämonen?: Geschichten und Diskurse über das Wirken der Ǧinn; eine sozialanthropologische Spurensuche in Syrien [Evil from Demons?] (آلمانی جه). Böhlau Verlag Wien. p. 68. ISBN 9783205784852. Stories and discourses on the works of the djinn; a socio-anthropological search for clues in Syria.
  22. ↑ Smith, Frederick M. (2012). The Self Possessed: Deity and spirit possession in South Asian literature and civilization. Columbia University Press. p. 570. ISBN 978-0-231-51065-3.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ al-Aswad, el-Sayed (2002). Religion and Folk Cosmology: Scenarios of the visible and invisible in rural Egypt. Westport، CT: Praeger / Greenwood Publishing Group. pp. 103–104، 153. ISBN 9780897899246.
  24. ↑ "Aeromancy". The Element Encyclopedia of the Psychic World: 10. (2006). Harper Element. 
  25. ↑ Lebling, Robert (2010). Legends of the Fire Spirits: Jinn and genies from Arabia to Zanzibar. I.B. Tauris. pp. 151–153. ISBN 978-0-85773-063-3.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ Crapanzano, Vincent (1973). The Ḥamadsha: A study in Moroccan ethnopsychiatry. University of California Press. p. 137. ISBN 9780520022416.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ Westermarck, Edward (23 April 2014). Ritual and Belief in Morocco. Routledge Revivals. Vol. I. Routledge. pp. 263–264. ISBN 9781317912682.
  28. ↑ Moosa, Matti (1987). Extremist Shiites: The Ghulat sects. Syracuse، NY: Syracuse University Press. p. 69. ISBN 978-0-815-62411-0.
  29. ↑ Islam، Arabs، and Intelligent World of the Jinn Amira El-Zein 2009 شابک ‎۹۷۸−۰−۸۱۵−۶۵۰۷۰−۶ page 20
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ Anne E. Duggan Ph.D.، Donald Haase Ph.D.، Helen J. Callow Folktales and Fairy Tales: Traditions and Texts from around the World، 2nd Edition [4 volumes]: Traditions and Texts from around the World ABC-CLIO، 12.02.2016 volume 2 شابک ‎۹۷۸۱۶۱۰۶۹۲۵۴۰ p. 402
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ Jeffrey Andrew Weinstock The Ashgate Encyclopedia of Literary and Cinematic Monsters Routledge، 01.04.2016 شابک ‎۹۷۸۱۳۱۷۰۴۴۲۵۳ p. 166-169
  32. ↑ Leon Hale (January 13، 2002). "Arabic mythology is worth revisiting". Houston Chronicle. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help)
  33. ↑ Ruth Ayaß، Cornelia Gerhardt The Appropriation of Media in Everyday Life John Benjamins Publishing 2012 شابک ‎۹۷۸۹۰۲۷۲۷۳۳۷۶ p. 205
  34. ↑ Hudson، Dale. "'Of course there are Werewolves and Vampires': 'True Blood' and the Right to Rights for other Species." American Quarterly، vol. 65، no. 3، 2013، pp. 661–687.، www.jstor.org/stable/43822924.
  35. ↑ Tara Prescott Neil Gaiman in the 21st Century: Essays on the Novels، Children's Stories، Online Writings، Comics and Other Works McFarland، 11.02.2015 شابک ‎۹۷۸۰۷۸۶۴۹۴۷۷۴ p. 25.
"https://mzn.wikipedia.org/w/index.php?title=عفریته&oldid=191072" جه بیته بیّه